17.7 C
Athens
Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024
ΑρχικήΙστορίαΟ Ελληνικός αποικισμός στη Μεσόγειο

Ο Ελληνικός αποικισμός στη Μεσόγειο

Του Γιώργου Ναθαναήλ,

1.Παρουσίαση του φαινομένου του αποικισμού

Τον 8ο αιώνα παρατηρείται μία δίχως προηγούμενο επέκταση των Ελλήνων πέρα από τα στενά όρια του Αιγαίου στην υπόλοιπη Μεσόγειο. Σίγουρα για να ξεκινήσει μια τέτοια επέκταση βοήθησε και η εμπορική δραστηριότητα των Ευβοέων με το νησί των Πιθηκουσών. Αυτή η εμπορική κυριαρχία είναι το γενεσιουργό αίτιο για την μαζική ίδρυση πόλεων και την ελληνική επέκταση σε μεγάλη γεωγραφική έκταση.

2.Ο αρχαίος γνωστός κόσμος

Συγκρίνετε τους δύο χάρτες και παρατηρήστε πως περίπου το 1/3 του τότε γνωστού κόσμου ανήκε κατά βάση σε ελληνικές πόλεις. Βεβαίως, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως την ίδια περίοδο υπάρχει και ένα ακόμη φαινόμενο σε εξέλιξη. Πρόκειται για την έντονη αστικοποίηση του ελλαδικού χώρου και κατ’ επέκταση της Μεσογείου, με την συνένωση οικισμών σε ένα άστυ. Αφήνουμε πλέον πίσω μας την απομόνωση του 10ου και 9ου αιώνα.

Αφού εξετάσαμε τον χρόνο, ας σταθούμε στους πρωταγωνιστές μιας και τίθεται ζήτημα για την ταυτότητά τους. Οι απόψεις συγκρούονται για το αν αυτοί που αναλάμβαναν την ίδρυση της αποικίας ήταν σταλμένοι από την πόλη ή ήταν άτομα που αναζητούσαν νέες ευκαιρίες. Κατά τη δική μου άποψη ισχύουν και οι δύο περιπτώσεις, γιατί εξαρτάται από την πόλη-αποικιστή. Μπορεί σε μία πόλη που δεν υπήρχε οικονομικός χώρος (εμπορικές ευκαιρίες και διαθέσιμη γη) για έναν σοβαρό αριθμό ανθρώπων να προτιμούνταν η λύση του αποικισμού ή απλά μία πόλη να ήθελε να επεκτείνει την οικονομική και στρατιωτική της επιρροή. Να σημειώσουμε πως πολλές φορές οι αριστοκράτες μιας πόλης το έβλεπαν ως μια ευκαιρία αποδυνάμωσης της αντιπολίτευσης στην πόλη, ορίζοντας άλλους αριστοκράτες ως αρχηγούς αποικιστικών αποστολών.

Όσον αφορά τον τόπο, οι Έλληνες στράφηκαν στην γειτονική νότια Ιταλία, την Σικελία, την Αδριατική, το Ιόνιο, την Κυρηναϊκή, που ήκμασε στα ελληνιστικά χρόνια, τα στενά τού Ελλησπόντου, την Μαύρη θάλασσα, περιοχή πλούσια σε σιτάρι, την νότια Γαλλία και την μακρινή Ισπανία. Παρατηρήστε τον χάρτη 1 και δείτε πως οι Έλληνες δεν έδρασαν στην σημερινή Συρία, Αίγυπτο (μία αποικία: η Ναύκρατις) και στην βόρεια Αφρική (πλην της Κυρηναϊκής). Αυτό οφείλεται στην ύπαρξη οργανωμένων κρατών, του Φοινικικού και του Αιγυπτιακού αντίστοιχα. Σχετικά με την βόρεια Αφρική έχουμε την εξάπλωση των Φοινίκων. Είναι το αντίπαλο δέος για τους Έλληνες και το θέατρο της σύγκρουσής τους είναι η Σικελία σε οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο.

3.Ελληνικές αποικίες στην Κάτω Ιταλία και στη Σικελία

2.Τα αίτια του αποικισμού

Το φαινόμενο του ελληνικού αποικισμού προκλήθηκε από την αύξηση του πληθυσμού και την συσσώρευση της καλλιεργήσιμης γης στα χέρια λίγων. Έτσι, μειώθηκαν οι διαθέσιμες εκτάσεις γης, με άμεσο κίνδυνο την έλλειψη τροφής για ορισμένες κοινωνικές τάξεις. Επομένως, η διαφυγή από αυτή την δυσμενή κατάσταση ήταν η αποίκιση νέων έφορων περιοχών. Βέβαια, υπαρκτά ήταν και τα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα, όπως ο λιμός της Θήβας και οι Παρθενίαι στη Σπάρτη. Φυσικά, δεν πρέπει να ξεχνάμε και την θέληση για έλεγχο των εμπορικών δρόμων της Μεσογείου. Το εμπόριο είναι πλέον το κλειδί για την οικονομική ενδυνάμωση της πόλης και συνάμα για την στρατιωτική της υπεροχή.

Σημαντική βοήθεια παρείχε η γνώση της γεωγραφίας της Μεσογείου τον 8ο αιώνα, καθώς και η ανάληψη αρχηγικών καθηκόντων από αριστοκράτες που συγκέντρωναν τις έμψυχες και υλικές τους δυνάμεις σε μεγάλα λιμάνια για να αρχίσουν το ταξίδι τους. Το μέρος που επέλεγαν για να φτιάξουν την νέα τους πόλη έπρεπε να επικοινωνεί με άλλες πόλεις και να έχει συνήθως φυσική οχύρωση. Επίσης, η γονιμότητα του εδάφους ήταν σημαντική, καθώς και η διάθεση των ντόπιων πληθυσμών.

Οι σχέσεις των οικιστών με τους ντόπιους καθορίζονταν από τις προθέσεις των τελευταίων. Πολλές φορές, οι γηγενείς πληθυσμοί εκτοπίζονταν ή αποτελούσαν την εργατική τάξη της πόλης, αφού οι νέοι κάτοικοι μοιράζονταν την διαθέσιμη γη και ήταν η νέα αριστοκρατική τάξη της πόλης. Η σχέση της αποικίας με την μητρόπολή της ήταν από φιλική έως και εχθρική σε ορισμένες περιπτώσεις. Η αποικία ήταν πλήρως ανεξάρτητη σε όλα τα επίπεδα από την μητρόπολη. Για παράδειγμα η Ποτίδαια, αν και αποικία της Κορίνθου, ήταν μέχρι το 432 π.Χ. στην Δηλιακή συμμαχία. Η μόνη σχέση της με την Κόρινθο ήταν σε θρησκευτικό επίπεδο κάθε χρόνο.

4.Κάτοψη της Ναυκράτιδος.

3.Ο αντίκτυπος του αποικισμού

Τα αποτελέσματα του αποικισμού έγιναν εμφανή σε πολλά επίπεδα της ζωής των Ελλήνων. Η επαφή με το ξένο έκανε τους Έλληνες να συνειδητοποιήσουν την ταυτότητα του έθνους τους. Το μοντέλο της πόλης κράτους μπαίνει σε μια περίοδο ωρίμανσης βάζοντας σε δεύτερη μοίρα τα φυλετικά κράτη. Ο ελληνικός πολιτισμός ακτινοβολεί στη Μεσόγειο και δέχεται τις ανάλογες επιδράσεις από τους λαούς που έρχεται σε επαφή. Επίσης, πολλοί μισθοφόροι και τεχνίτες μετοίκησαν στην Ανατολή, βοηθώντας στην ανάπτυξη των κρατών που υπήρχαν στην περιοχή. Τέλος, ενισχύονται οι σχέσεις με την αριστοκρατία της Σκυθίας (βλ. χάρτη 2) και της Λιβύης.

Οι Έλληνες γνωρίζουν τον κόσμο και ο κόσμος τους Έλληνες.

5.Ελληνικές αποικίες στην Μαύρη θάλασσα

Πήγες:
– Lefevre Francois, Ιστορία του αρχαίου ελληνικού κόσμου
– Claude Mossé, Η αρχαϊκή Ελλάδα

Γιώργος Ναθαναήλ

Γεννημένος το 1999 και μεγαλωμένος στη Βέροια. Απόφοιτος Γενικού Ενιαίου Λυκείου. Είναι φοιτητής του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ. Αρθρογραφεί για την αρχαιότητα, ελληνική και ρωμαϊκή, την μεσαιωνική και βυζαντινή Ιστορία και διετέλεσε αρχισυντάκτης στην ομώνυμη κατηγορία του OffLine Post για έξι μήνες (Ιούλιος-Δεκέμβριος 2019).

TA ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΘΡΑ