Της Μαρίας Αποστόλου,
Στις 8 Μαρτίου 1917 (σύμφωνα με το παλαιό Ιουλιανό ημερολόγιο που ίσχυε τότε στη Ρωσία), μια ομάδα γυναικών εργατριών βγήκε στους δρόμους της Αγίας Πετρούπολης, διαδηλώνοντας για «ψωμί και ειρήνη». Αυτή η φαινομενικά απλή διαμαρτυρία ενάντια στην πείνα και τις κακουχίες του πολέμου, εξελίχθηκε σε ένα από τα πιο κρίσιμα γεγονότα του 20ού αιώνα: την απαρχή της Φεβρουαριανής Επανάστασης, η οποία οδήγησε στην πτώση του τσαρικού καθεστώτος και αποτέλεσε τον προπομπό της Οκτωβριανής Επανάστασης. Η ημέρα αυτή, πέρα από τη σημασία της για τη ρωσική ιστορία, καθιερώθηκε αργότερα ως η Διεθνής Ημέρα της Γυναίκας.
Η Ρωσία σε κρίση
Το 1917, η Ρωσία βρισκόταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος είχε επιδεινώσει δραματικά την ήδη δύσκολη κατάσταση της οικονομίας. Η ανεργία, η φτώχεια, η πείνα και η διαφθορά κυριαρχούσαν. Οι στρατιώτες πέθαιναν κατά χιλιάδες στα μέτωπα, ενώ στην ενδοχώρα ο πληθυσμός υπέφερε. Οι γυναίκες είχαν ήδη μπει στη βιομηχανία αντικαθιστώντας τους άντρες που βρίσκονταν στον πόλεμο, όμως οι συνθήκες εργασίας ήταν εξαντλητικές, οι μισθοί ανεπαρκείς και τα βασικά αγαθά δυσεύρετα.
Η σπίθα: 8 Μαρτίου 1917
Η διαδήλωση που ξέσπασε στις 8 Μαρτίου ξεκίνησε από εργάτριες κλωστοϋφαντουργίας. Δεν ήταν καλεσμένη από κανένα κόμμα. Ήταν αυθόρμητη, αποτέλεσμα απελπισίας και συσσωρευμένης αγανάκτησης. Οι γυναίκες ζητούσαν ψωμί, τέλος στον πόλεμο και αξιοπρεπείς συνθήκες ζωής. Η κινητοποίηση εξαπλώθηκε ταχύτατα: χιλιάδες εργαζόμενοι, μαθητές, στρατιώτες και διανοούμενοι ενώθηκαν με τις γυναίκες στους δρόμους.
Μέσα σε λίγες μέρες, η διαμαρτυρία εξελίχθηκε σε γενική απεργία και επανάσταση. Τα εργοστάσια σταμάτησαν, οι στρατιώτες αρνήθηκαν να πυροβολήσουν τους διαδηλωτές και η εξουσία του Τσάρου Νικολάου Β΄ άρχισε να καταρρέει. Στις 15 Μαρτίου (σύμφωνα με το Γρηγοριανό ημερολόγιο), ο Τσάρος παραιτήθηκε.
Ο ρόλος των γυναικών στην επανάσταση
Οι γυναίκες δεν έπαιξαν απλώς τον ρόλο του καταλύτη — ήταν ενεργές σε κάθε βήμα της αλλαγής. Συμμετείχαν στα Σοβιέτ, στις επιτροπές εργοστασίων, ως εθελόντριες, μαγείρισσες, νοσοκόμες και μαχήτριες. Είχαν φωνή σε συνελεύσεις και επηρέασαν τη διαμόρφωση της νέας κοινωνικής δομής. Η παρουσία τους δεν ήταν περιθωριακή. Ήταν πυρηνική.
Ένα από τα πιο εμβληματικά πρόσωπα της εποχής ήταν η Αλεξάνδρα Κολοντάι — η πρώτη γυναίκα υπουργός στον κόσμο (Λαϊκή Επίτροπος Κοινωνικής Πρόνοιας στη σοβιετική κυβέρνηση του Λένιν). Υπήρξε δυναμική φωνή υπέρ της ισότητας των φύλων, της ελευθερίας στη σεξουαλικότητα, της κοινωνικής υποστήριξης της μητρότητας και της ανεξαρτησίας των γυναικών. Η Κολοντάι ήταν από τις κύριες εισηγήτριες της επίσημης καθιέρωσης της 8ης Μαρτίου ως γιορτής των εργαζόμενων γυναικών.
Η καθιέρωση της 8ης Μαρτίου
Το 1921, στο Δεύτερο Διεθνές Συνέδριο των Κομμουνιστριών στη Μόσχα, αποφασίστηκε η επίσημη καθιέρωση της 8ης Μαρτίου ως Διεθνούς Ημέρας της Γυναίκας, προς τιμήν των γεγονότων του 1917. Η ημερομηνία αυτή έγινε σύμβολο του αγώνα για ισότητα, χειραφέτηση και κοινωνική δικαιοσύνη.
Η ημέρα εορταζόταν αρχικά μόνο στις σοσιαλιστικές χώρες και στους κόλπους του κομμουνιστικού κινήματος, με μαζικές πορείες, συγκεντρώσεις και τιμητικές εκδηλώσεις για τις εργάτριες και τις αγωνίστριες.
Όμως από τη δεκαετία του 1960 και μετά, καθώς τα φεμινιστικά κινήματα άρχισαν να κερδίζουν έδαφος στη Δύση, η 8η Μαρτίου απέκτησε παγκόσμιο χαρακτήρα. Το 1975, στο πλαίσιο του Διεθνούς Έτους της Γυναίκας, τα Ηνωμένα Έθνη διοργάνωσαν την πρώτη παγκόσμια διάσκεψη για τις γυναίκες στο Μεξικό. Δύο χρόνια αργότερα, το 1977, ο ΟΗΕ αναγνώρισε επίσημα την 8η Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα για τα Δικαιώματα της Γυναίκας και τη Διεθνή Ειρήνη.
Ημέρα παγκόσμιας δράσης
Σήμερα, η 8η Μαρτίου γιορτάζεται με διαφορετικούς τρόπους σε κάθε γωνιά της Γης: Στην Ιταλία, οι άντρες προσφέρουν στους δρόμους κλαδιά μιμόζας στις γυναίκες, ως ένδειξη σεβασμού. Στη Ρωσία και τις πρώην σοβιετικές χώρες, η ημέρα παραμένει επίσημη αργία και γιορτάζεται με λουλούδια, αλλά και με αναφορές στον ιστορικό της χαρακτήρα. Στη Λατινική Αμερική, η ημέρα συνδέεται συχνά με διαμαρτυρίες κατά της γυναικοκτονίας, της ενδοοικογενειακής βίας και της ανισότητας. Στη Δύση, πολλές πόλεις οργανώνουν πορείες, συνέδρια, δράσεις ευαισθητοποίησης και αφιερώματα σε γυναίκες-σύμβολα.
Από τη μνήμη στον αγώνα
Η 8η Μαρτίου δεν είναι απλώς μια ρομαντική γιορτή με λουλούδια. Είναι μια ημέρα διεκδίκησης και ιστορικής μνήμης. Μας θυμίζει πως η κοινωνική πρόοδος και η ισότητα δεν χαρίζονται — κατακτώνται. Οι γυναίκες του 1917 δεν ζήτησαν ευγένειες. Ζήτησαν ψωμί, ειρήνη, ζωή. Το ότι η φωνή τους έριξε μια αυτοκρατορία, δεν είναι τυχαίο. Είναι απόδειξη της δύναμης της ενότητας και της ελπίδας.
Στον 21ο αιώνα, με τις γυναίκες να βρίσκονται ακόμη αντιμέτωπες με μισθολογικές ανισότητες, έμφυλη βία, περιορισμένη πρόσβαση στην εξουσία και έλεγχο του σώματός τους, η ιστορική ρίζα της 8ης Μαρτίου παραμένει επίκαιρη και αναγκαία. Αν η επανάσταση του 1917 μας έμαθε κάτι, είναι πως όταν οι γυναίκες κατεβαίνουν στον δρόμο, η Ιστορία αλλάζει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Alexandra Kollontai, marxists.org, διαθέσιμο εδώ
- The Origins of International Women’s Day, marx-memorial-library.org.uk, διαθέσιμο εδώ
- Women in the Russian Revolution, marx-memorial-library.org.uk, διαθέσιμο εδώ
- The women’s protest that sparked the Russian Revolution, theguardian.com, διαθέσιμο εδώ
