Της Μαρίας Κουλούρη,
Ο άνθρωπος ολοένα και ανακαλύπτει περισσότερα πράγματα για τη ζωή και τον κόσμο γύρω του. Η επιστήμη και η τεχνολογία προχωρούν με γοργούς ρυθμούς, δείχνοντας πως οι άνθρωποι επιθυμούν να γνωρίζουν. Η επιθυμία για γνώση, ωστόσο, είναι όντως πραγματική ή μήπως το ανθρώπινο είδος μαστίζεται και από μία υπολανθάνουσα επιθυμία για αυταπάτη;
Ο συγγραφέας Mark Lilla στο βιβλίο του Άγνοια και μακαριότητα: Η Επιθυμία Να Μην Γνωρίζουμε, το οποίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Επίκεντρο, αναλύει διεξοδικά το παραπάνω ζήτημα. Ο Mark Lilla γεννήθηκε το 1956 στις ΗΠΑ και είναι πολιτικός επιστήμονας, δημοσιογράφος και καθηγητής Ανθρωπιστικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Στο συγγραφικό του έργο περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, οι τίτλοι Κάποτε Φιλελεύθερος και Πάλι Φιλελεύθερος: Περί της Πολιτικής των Ταυτοτήτων και Ο Ναυαγισμένος Νους: Σχετικά με την Πολιτική Αντίδραση.
Επιστρέφοντας στο βιβλίο, μέσα στις σελίδες του περιηγούμαστε σε ένα παράδοξο «οδοιπορικό»: την αέναη επιθυμία του ανθρώπου να μη γνωρίζει. Η ανάλυση αυτής της επιθυμίας διαρθρώνεται σε 6 σχετικά μεγάλα κεφάλαια, στα οποία ο Lilla περιδιαβαίνει ανάμεσα στην ιστορία και το παρόν, την αλήθεια και την ψευδαίσθηση, τον μύθο και την επιστημονική γνώση, όλα ταξινομημένα σε μια ροή που «κυλά» ομαλά και φυσικά, όπως και η σκέψη του αναγνώστη καθώς διαβάζει το έργο.
Το πρώτο κεφάλαιο, με τίτλο «Τα Μάτια του Οιδίποδα — Περί της Υπεκφυγής», πραγματεύεται το σημαντικό ζήτημα της αυταπάτης. Μέσα από τον μύθο του Οιδίποδα, την ιστορία του βασιλιά Δαβίδ, και τις απόψεις Φρόιντ και Σωκράτη, τονίζεται πως όλοι οι άνθρωποι, συνειδητά ή ασυνείδητα, έχουμε αυταπάτες, μικρά τεχνάσματα με τα οποία δεν δεχόμαστε την αλήθεια και την παραποιούμε, υπεκφεύγοντας από τον ίδιο μας τον εαυτό. Άλλωστε, ο εαυτός μας είναι ο πιο δύσκολος αντίπαλος για όλους μας. Στο επόμενο κεφάλαιο, που φέρει τον τίτλο «Πέπλα — Περί των Ταμπού», ο Lilla εστιάζει στην ανάγκη ύπαρξης «πέπλων» μπροστά από τα μάτια μας. Το πέπλο αυτό μπορεί να αναφερθεί και ως όριο ή ταμπού, το οποίο οριοθετεί την περιέργειά μας, που αν δεν τιθασεύσουμε εγκαίρως, εν τέλει θα χαθούμε σε μια διαρκή αναζήτηση, ξεχνώντας τι πραγματικά αναζητούσαμε αρχικά. Ακολουθεί το κεφάλαιο με τίτλο «Οι Κούφιοι Άνθρωποι — Περί της Καινότητας». «Η επιθυμία για άγνοια τρέφεται από την υπερηφάνεια και τον φόβο μας για τις τοξικές αλήθειες» είναι η φράση που χρησιμοποιεί ο Lilla και, θεωρώ, πως συνοψίζει εξαιρετικά το νόημα του συγκεκριμένου κεφαλαίου. Αν αφήσουμε τον εαυτό μας να «αδειάσει» από κάποιες γνώσεις που έχουμε, το κενό αυτό, η άγνοια, θα μας οδηγήσει σε μια «αθωότητα», σε μια εκ νέου γνώση πιο ουσιαστική και λιγότερο επίπονη, μακριά από την ευρθαυστότητα της αδιάκοπης και μάταιης αναζήτησης της υπέρμετρης γνώσης.
Το τέταρτο κεφάλαιο φέρει τον τίτλο «Αμνοί — Περί Αθωότητας». Όπως μαρτυρά και ο τίτλος του, πραγματεύεται τον τρόπο με τον οποίο η αθωότητα ταυτίζεται για τον άνθρωπο με έναν ιδανικό και καλύτερο κόσμο, γι’ αυτό και επιδιώκουμε διαρκώς τα παιδιά να μην αποχωρίζονται σύντομα την αθωότητά τους. Αυτό, ωστόσο, αποτελεί «δίκοπο μαχαίρι», καθώς τα παιδιά, από τη γέννησή τους κιόλας, είναι επιφορτισμένα με προσδοκίες μας για μια ανανέωση της δικής μας ζωής. Στο επόμενο κεφάλαιο, με τίτλο «Το Κάποτε και το Τώρα — Περί Νοσταλγίας», αναλύεται για το πώς οι άνθρωποι εκλαμβάνουμε την έννοια της νοσταλγίας, στην οποία προσδίδουμε κυρίως χρονική, παρά χωρική φύση, με το αίσθημα της ευχαρίστησης να αναμειγνύεται με αυτό του πόνου. Τέλος, στο κεφάλαιο με τίτλο «Επωδός», ο συγγραφέας καταλήγει στα συμπεράσματά του, ενώ, χρησιμοποιώντας το κυκλικό σχήμα, αναφέρει ξανά την ιστορία του Οιδίποδα, θέτοντας γενικούς προβληματισμούς στον αναγνώστη.
Η Άγνοια και μακαριότητα είναι μια πραγματεία που πρέπει να διαβαστεί από κάθε αναγνώστη που επιθυμεί να μάθει τον σημαντικό ρόλο της άγνοιας και της γνώσης στην ανθρώπινη ζωή. Η απλή γλώσσα του έργου σε συνδυασμό με τα ιστορικά και μυθολογικά παραδείγματα, το καθιστούν ως ένα εξαιρετικό και εύληπτο ανάγνωσμα.
