Της Αλεξάνδρας Μαστοράκη,
Η «Εξέγερση των Μπόξερ», που έλαβε χώρα κατά το μεταίχμιο του 19ου με τον 20ο αιώνα, εκδηλώθηκε ως μία από τις χαρακτηριστικότερες φάσεις σύγκρουσης ανάμεσα σε μια παραδοσιακή αυτοκρατορία και τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της Δύσης. Στο παρόν άρθρο θα γίνει, λοιπόν, αναφορά σε μια λαϊκή, εθνικιστική και αντιδυτική εξέγερση που εκδηλώθηκε στην Κίνα κατά των ξένων δυνάμεων και της Χριστιανικής επιρροής, η οποία, εντούτοις, οδήγησε την Κινεζική Αυτοκρατορία σε μια πρωτόγνωρη και καταστροφική ήττα.
Ειδικότερα, κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, η Κίνα της δυναστείας των Τσινγκ αντιμετώπιζε πολλαπλές κρίσεις: οικονομικό μαρασμό, πολιτική διαφθορά, λαϊκά ξεσπάσματα (όπως η Εξέγερση των Ταϊπίνγκ), ενώ κορωνίδα των κρίσεων αποτελούσε η αυξανόμενη ισχύς και η σφαίρα επιρροής των δυτικών αποικιοκρατικών δυνάμεων. Οι Πόλεμοι του Οπίου (1839–1842 και 1856–1860) είχαν ήδη υποβιβάσει διεθνώς την Κίνα σε ταπεινωτικές συνθήκες, με τις οποίες παραχωρούνταν εμπορικά προνόμια στους Βρετανούς, στους Γάλλους και άλλους Ευρωπαίους, ενώ δινόταν ώθηση και στην ιεραποστολική δραστηριότητα.
Οι διαρκείς και αισθητές επεμβάσεις των δυτικών χωρών, τόσο σε πολιτικό, όσο και σε πολιτιστικό επίπεδο, συνδυαστικά με την αυξανόμενη παρουσία χριστιανών ιεραποστόλων και προσηλυτισμένων Κινέζων, προκαλούσε την δυσφορία του αγροτικού πληθυσμού. Υπό αυτές τις συνθήκες δημιουργήθηκε το έδαφος για την γέννηση και την άνθηση ενός μυστικιστικού, εθνικιστικού και αντιχριστιανικού κινήματος, γνωστού ως «Η Εταιρεία των Δικαίων και Αρμονικών Γροθιών» (Yihequan 義和拳), τους οποίους οι Δυτικοί αποκαλούσαν περιφρονητικά «Μπόξερ» (Boxers), εξαιτίας των πολεμικών τεχνών που εξασκούσαν.
Η απαρχή της Εξέγερσης σημειώνεται το 1899, στην επαρχία Σαντόνγκ, όπου η παρουσία ιεραποστόλων και η γενικευμένη δυσαρέσκεια δημιούργησαν πρόσφορο έδαφος. Οι Μπόξερ υποστήριζαν ότι με οδηγό την σωματική άσκηση, την πίστη και τις τελετουργίες τους, προσέγγιζαν υπερφυσικές δυνάμεις και καθίσταντο σταδιακά άτρωτοι στις σφαίρες των ξένων. Ο ιδεολογικός τους προσανατολισμός συνεχιζόταν στο σύνθημα τους: «Εξαλείψτε τους ξένους! Θάνατος στους χριστιανούς!»
Σε πρώτο στάδιο, η δυναστεία των Τσινγκ αντιμετώπιζε τους Μπόξερ περισσότερο με καχυποψία. Ωστόσο, καθώς γινόταν πλέον ολοφάνερη μια πρωτοφανής λαϊκή απήχηση του κινήματος ενόσω μάλιστα η κεντρική εξουσία αποδυναμωνόταν, τα δεδομένα πίεζαν για αλλαγή στάσης προς το αναδυόμενο κίνημα, όταν μάλιστα η ξενική ισχύς είχε καταστεί δυσβάσταχτη. Περνώντας πια το κατώφλι του 20ου αιώνα, το 1900, οι Μπόξερ εξαπέλυσαν μαζικές επιθέσεις εναντίον ξένων πρεσβειών, Χριστιανών Κινέζων και ιεραποστόλων, κυρίως στο Πεκίνο και τις γύρω περιοχές.
Η κορύφωση όμως της Εξέγερσης έμελλε να έρθει με την πολιορκία της διεθνούς συνοικίας του Πεκίνου, όπου και έδρευαν οι πρεσβείες των ξένων δυνάμεων. Μάλιστα κατά την θερινή περίοδο του 1900, 900 κατά προσέγγιση ξένοι διπλωμάτες, στρατιωτικοί, ιεραπόστολοι και Κινέζοι χριστιανοί πολιορκήθηκαν από χιλιάδες Μπόξερ και στρατιώτες της αυτοκρατορικής φρουράς.
Η αντίδραση των ξένων δυνάμεων ήταν δραστική και άμεση. Οκτώ κράτη –Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία, Ιαπωνία, Ρωσία, ΗΠΑ, Ιταλία και Αυστροουγγαρία– συγκρότησαν μια πολυεθνική στρατιωτική δύναμη για την προάσπιση των συμφερόντων τους. Η «Συμμαχία των Οκτώ Εθνών», όπως ονομάστηκε, απέστειλε σώμα περίπου 20.000 στρατιωτών, οι οποίοι, κόντρα στις αντιξοότητες και την αντίσταση, κατόρθωσαν να καταλάβουν το Πεκίνο τον Αύγουστο του 1900, θέτοντας τέρμα στην στενή πολιορκία των Μπόξερ.
Μελετώντας τον αντίκτυπο της καταστολής της Εξέγερσης, η τελευταία χαρακτηρίζεται τουλάχιστον σκληρή και αιματηρή, αφού ακολουθήθηκε από λεηλασίες, εκτελέσεις, βιασμούς και πράξεις εκδίκησης των Συμμάχων εναντίον του κινεζικού πληθυσμού. Οι Μπόξερ υπό την υφιστάμενη κοινωνικοπολιτική πίεση υποχρεώθηκε σε υπογραφή του Πρωτοκόλλου των Μπόξερ (Boxer Protocol) το 1901, με το οποίο η Κίνα δεσμεύτηκε σε: πληρωμή υπέρογκης αποζημίωσης ύψους 450 εκατομμυρίων ταέλ (σε χρυσό), αποδοχή μόνιμης στρατιωτικής παρουσίας ξένων δυνάμεων στο Πεκίνο, απαγόρευση των μυστικών εταιρειών και της προπαγάνδας κατά των ξένων και εξορία ή και εκτέλεση αξιωματούχων που φανερά στήριξαν τους Μπόξερ.
Η Εξέγερση παράλληλα αποκάλυψε μια αδυναμία της κινεζικής κυβέρνησης να προστατεύσει την κάθετη/εσωτερική, κυρίως, κυριαρχία της και επιτάχυνε την ενδότερη αποσταθεροποίηση. Η δυναστεία Τσινγκ, αν και παρέμεινε στην εξουσία μέχρι το 1911, είχε ουσιαστικά καταδικαστεί.
Από μια πολιτισμική σκοπιά, η εξέγερση των Μπόξερ δεν ήταν απλώς ένα αντιιμπεριαλιστικό ξέσπασμα, αλλά αποτελούσε και ένα πρωτοφανές διεθνοπολιτικό και πολιτισμικό φαινόμενο. Αντιπροσώπευε την αντίσταση του αγροτικού πληθυσμού απέναντι στην τεχνολογική, θρησκευτική και πολιτισμική εισβολή της Δύσης, αλλά και την αγανάκτηση μιας συμπαγούς λαϊκής μάζας που αισθανόταν εγκαταλελειμμένη από την ίδια του την κυβέρνηση.
Στην Κίνα του 20ού αιώνα, η Εξέγερση αντιμετωπίστηκε με ποικιλοτρόπως. Το Κομμουνιστικό Κόμμα αργότερα την τίμησε ως μια πρώιμη μορφή αντιιμπεριαλιστικού και πατριωτικού αγώνα, παρά την φαινομενικώς ανορθολογική προσκόλληση των Μποξέρ σε μια υπερφυσική πηγή ισχύος έναντι των ξένων δυνάμεων. Στον αντίποδα, οι φιλελεύθεροι και μεταρρυθμιστές θεωρητικοί αποτίμησαν την εξέγερση ως σύμπτωμα της βραδυκινησίας και της αποτυχίας προσαρμογής του κινεζικού κράτους στον σύγχρονο κόσμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- 1900: Η επανάσταση των Μποξέρ και οι 55 ημέρες στο Πεκίνο, historyreport.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η εξέγερση των Μπόξερς: Το ξύπνημα του Κινεζικού εθνικισμού, cognoscoteam.gr, διαθέσιμο εδώ
- Πώς η Κίνα πολέμησε τον ιμπεριαλισμό με την εξέγερση του μπόξερ, greelane.com, διαθέσιμο εδώ
