Της Βασιλικής Χαραλάμπους,
Σύμφωνα με το άρθρο 187 του Ποινικού Κώδικα ορίζεται ότι: «1. Όποιος συγκροτεί ή εντάσσεται ως μέλος σε επιχειρησιακά δομημένη και με διαρκή εγκληματική δράση οργάνωση τριών ή περισσότερων προσώπων, που επιδιώκει την τέλεση περισσότερων κακουργημάτων τιμωρείται με κάθειρξη έως δέκα έτη και χρηματική ποινή.
2. Αυτός που διευθύνει την εγκληματική οργάνωση τιμωρείται με κάθειρξη.
3. Όποιος, εκτός από την περίπτωση της πρώτης παραγράφου, οργανώνεται με άλλον ή άλλους για να διαπράξουν κακούργημα τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών. Με φυλάκιση έως τρία έτη τιμωρείται ο υπαίτιος αν η κατά το προηγούμενο εδάφιο ένωση έγινε για τη διάπραξη πλημμελήματος με το οποίο επιδιώκεται οικονομικό ή άλλο υλικό όφελος ή η προσβολή της ζωής, της σωματικής ακεραιότητας, της ανηλικότητας, της προσωπικής ελευθερίας, της ιδιοκτησίας ή της περιουσίας.
4. Με φυλάκιση τουλάχιστον τριών ετών και χρηματική ποινή τιμωρείται όποιος με οποιονδήποτε τρόπο παρέχει σε άλλον κάθε είδους περιουσιακά στοιχεία, υλικά ή άυλα, κινητά ή ακίνητα ή κάθε είδους χρηματοοικονομικά μέσα ή οδηγίες, πληροφορίες ή κατευθύνσεις ή στρατολογεί νέα μέλη, γνωρίζοντας ότι με τον τρόπο αυτό διευκολύνει ή υποβοηθά την τέλεση των εγκληματικών δράστηριοτήτων της οργάνωσης της παραγράφου 1.
5. Οι διατάξεις των παραγράφων 1, 2 και 4 του παρόντος άρθρου εφαρμόζονται και όταν οι προβλεπόμενες σε αυτό αξιόποινες πράξεις τελέσθηκαν στην αλλοδαπή από ημεδαπό ή στρέφονταν κατά Έλληνα πολίτη ή κατά νομικού προσώπου που εδρεύει στην ημεδαπή ή κατά του Ελληνικού Κράτους, ακόμη και αν αυτές δεν είναι αξιόποινες κατά τους νόμους της χώρας στην οποία τελέσθηκαν.
6. Στις περιπτώσεις καταδίκης για αξιόποινες πράξεις του παρόντος άρθρου, καθώς και για τα συναφή αδικήματα που συνεκδικάστηκαν με την ίδια απόφαση, η ποινή δεν αναστέλλεται ούτε μετατρέπεται με κανέναν τρόπο, τυχόν ασκηθείσα έφεση δεν έχει αναστέλλουσα ισχύ, εκτός αν το δικαστήριο, σε περίπτωση καταδίκης για το πλημμέλημα της παρ. 3 και τα συναφή πλημμελήματα ή κακουργήματα τα οποία επισύρουν πρόσκαιρες στερητικές της ελευθερίας ποινές, κρίνει με ειδική αιτιολογία ότι πρέπει να χορηγηθεί η ανασταλτική δύναμη της έφεσης. Στην τελευταία περίπτωση επιβάλλονται υποχρεωτικά οι κατάλληλοι περιοριστικοί όροι».
Οι νέες αλλαγές του Ποινικού Κώδικα δεν άφησαν ανεπηρέαστο το άρθρο της εγκληματικής οργάνωσης. Ειδικότερα, παρατηρούμε ότι για να στοιχειοθετηθεί το οικείο έγκλημα απαιτείται θα πρέπει η εγκληματική οργάνωση να έχει λάβει πραγματοπαγή και όχι προσωποπαγή χαρακτήρα. Με αυτήν την διασαφήνιση, διαχωρίζεται η εγκληματική οργάνωση από την συμμορία, καθώς δεν θα πρέπει να συγχέεται ο «αρχηγός» με τον ίδιο τον θεσμό, εξαρτώντας τον χαρακτηρισμό του ως τέτοιο έγκλημα από την ύπαρξη της προσωπικής τους ευθύνης. Παρατηρούμε επίσης, ότι ο σκοπός επιδίωξης περιουσιακού οφέλους δεν αποτελεί την μόνη οδό για την πλήρωση του εγκλήματος, πλην όμως πλέον στοιχειοθετείται η αντικειμενική υπόσταση ακόμη και στις περιπτώσεις που δεν υπάρχει αυτός ο οικονομικός σκοπός, αλλά τα άτομα διακατέχονται από ιδεολογικές προκαταλήψεις και μίσος ως προς συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες.
Τομή στις ανωτέρω αλλαγές αποτέλεσε και η δίκη της Χρυσής Αυγής, μία δίκη με πολυποίκιλα νομικά ζητήματα, ενώπιον της οποίας τέθηκαν και ισχυρισμοί σχετικά με την Σύμβαση του Παλέρμο, η οποία προϋποθέτει επιδίωξη περιουσιακού οφέλους, ως υποκειμενικό στοιχείο του αδίκου, χωρίς το οποίο δεν πληρούται καν η αντικειμενική υπόσταση κατά την άποψη αυτή. Ακολούθως, για την πλήρωση της αντικειμενικής υπόστασης απαιτείται συγκρότηση και ένταξη στην εγκληματική οργάνωση έτερων μελών, ενώ μάλιστα στην ΑπΠλ 2008/841/ΔΕΥ γίνεται λόγος αντίστοιχα για ενεργό συμμετοχή στις εγκληματικές δραστηριότητες της οργάνωσης. Προσέτι δε στην έννοια της συγκρότησης εμπεριέχεται η καθοδηγητική και κατευθυντήρια συμβολή στη δημιουργία της οργάνωσης όσο και της ένταξης σε αυτήν υπό την μορφή της υποταγής της βούλησης στην οργάνωση χωρίς να είναι αναγκαία και η προσωπική συμμετοχή στις κατ’ ιδίαν πράξεις.
Αυτονόητο είναι, βέβαια, ότι η πράξη της συγκρότησης τοποθετείται χρονικά σε προγενέστερο στάδιο από την ένταξη, ενώ σε αυτό το σημείο θα πρέπει να τονιστεί ότι η απλή στήριξη των σκοπών της οργάνωσης από έναν extraneus δεν τον καθιστά ταυτόχρονα και μέλος, πλην όμως απαιτείται στο πρόσωπό του να υπάρχει τουλάχιστον άμεσος δόλος β’ βαθμού. Για την αποχώρηση από την εγκληματική οργάνωση αρκεί η σαφής εξωτερίκευση της βούλησης από το πρόσωπο, η οποία θα είναι ακριβώς αντίθετη από εκείνη που είχε δοθεί για την στιγμή της ένταξής του. Ως προς την υποκειμενική υπόσταση τα πράγματα φαίνεται να μην έχουν αποκρυσταλλωθεί πλήρως. Τόσο το Ανώτατο Ακυρωτικό, όσο και τα υπόλοιπα Δικαστήρια της χώρας, σε συνδυασμό με τις Οδηγίες και αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν φαίνεται να έχουν καταλήξει ως προς τον απαιτούμενο δόλο, ενώ η μάλλον κρατούσα γνώμη κάνει λόγο για δόλο, έστω και ενδεχόμενο, όλων των μελών της εγκληματικής οργάνωσης [71/2015 και 473/2011 ΑΠ].
Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι το έγκλημα της εγκληματικής οργάνωσης δεν αποτελεί ένα μονοδιάστατο ζήτημα, αλλά μία σύνθετη εγκληματική ενέργεια, για την πλήρωση της οποίας απαιτούνται να συντρέχουν πλείονα στοιχεία. Σε κάθε περίπτωση, επιρροή ασκεί φυσικά και το διεθνές δίκαιο καθώς και η Σύμβαση του Παλέρμο. Το εν λόγω έγκλημα ενόψει των νέων αλλαγών του Ποινικού Κώδικα έχει υποστεί αρκετές μεταβολές, ενώ ως προς κάποια ζητήματα κυρίως της υποκειμενικής υπόστασης η νομολογία φαίνεται ακόμη και σήμερα να ερείδεται.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γεώργιος, Παπουτσιδάκης, Η εγκληματική οργάνωση και η συμμετοχή σε αυτήν: ευθυγράμμιση και απόκλιση από το διεθνές και ευρωπαϊκό ποινικό δίκαιο, ΠοινΔικ, 10/2023, σελ. 1079 – 1089
- Πρόταση απόφασης – πλαισίου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, CNS 2005/0003, Βρυξέλλες 19.1.2005, eur-lex.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
