Της Έφης Σταμοπούλου,
Οι Μάγια ανέπτυξαν ένα από τα πιο εντυπωσιακά, σύνθετα και ακριβή ημερολογιακά συστήματα της αρχαιότητας, αποδεικνύοντας το υψηλό επίπεδο των γνώσεών τους στην αστρονομία και τα μαθηματικά. Το ημερολόγιο των Μάγια αποτέλεσε τη βάση για τα υπόλοιπα ημερολόγια που χρησιμοποιούσαν οι Μεσοαμερικανικοί πολιτισμοί. Οι Μάγια είχαν πολλά ημερολόγια και κατέγραφαν διαφορετικά χρονικά διαστήματα, τα οποία βασίστηκαν σε σεληνιακούς, ηλιακούς, πλανητικούς και ανθρώπινους κύκλους. Τα σημαντικότερα από αυτά είναι: το Haab’, ένα ηλιακό ημερολόγιο 365 ημερών, το Tzolk’in, ένα ιερό ημερολόγιο 260 ημερών, τον Γύρο του Ημερολογίου των 52 χρόνων και το Long Count για την χρονολόγηση μυθικών και ιστορικών γεγονότων.
Για να κατανοήσουμε καλύτερα την αντίληψη των Μάγια για τον χρόνο, αξίζει να δούμε αναλυτικότερα τη λειτουργία του κάθε ημερολογίου. Ξεκινώντας από το Haab’, πρόκειται για ένα ηλιακό ημερολόγιο 365 ημερών που αποτελείται από 18 μήνες των 20 ημερών (Pop, Uo, Zip, Zotz, Tzec, Xul, Yaxkin, Mol, Chen, Yax, Zac, Ceh, Mac, Kankin, Muan, Pax, Kayab, Cumku) κι από έναν επιπλέον μήνα, Uayeb, με πέντε «ανώνυμες» ημέρες στο τέλος του έτους. Επομένως, το σύνολο των ημερών του έτους είναι 365 (18×20+5=365). Η αρίθμησή τους γινόταν από την ημέρα 0 έως την 19η για κάθε μήνα, ξεκινώντας από τη μέρα 0 Pop και τελειώνοντας με την ημέρα 4 Uayeb. Οι τελευταίες μέρες του έτους θεωρούνταν «επικίνδυνες» και γι’ αυτό οι Μάγια πραγματοποιούσαν ειδικές τελετές και τελετουργίες.
Το ιερό ημερολόγιο των Μάγια, γνωστό και ως Tzolk’in, είχε διάρκεια 260 ημέρες και ήταν οργανωμένες σε έναν κύκλο που συνδύαζε 13 αριθμούς με 20 ονόματα ημερών (Imix, Ik, Akbal, Kan, Chicchan, Cimi, Manik, Lamat, Muluc, Oc, Chuen, Eb, Ben, Ix, Men, Cib, Caban, Etznab, Cauac και Ahau). Για παράδειγμα, εάν ο συνδυασμός ξεκινούσε με 1 Imix, θα συνέχιζε με την επόμενη μέρα 2 Ik μέχρι να φτάσει στο 13 Ben. Ο επόμενος κύκλος θα ξεκινούσε πάλι με τον αριθμό 1, συνεχίζοντας τον αριθμό ημερών, δηλαδή, 1 Ix, 2 Men κ.ο.κ. Οι συνδυασμοί ολοκληρώνονταν στις 260 ημέρες (13×20=260). Η προέλευση και η σημασία των 260 ημερών δεν είναι βέβαιες, ίσως προέρχονται από την διάρκεια της ανθρώπινης κύησης. Μία από τις χρήσεις του ημερολογίου αυτού ήταν να καθορίσει το πεπρωμένο της ζωής του κάθε ανθρώπου, γεγονός που θα προέκυπτε από τα χαρακτηριστικά του προστάτη θεού που κυβερνούσε κάθε ημερομηνία γέννησης.
Τα δύο παραπάνω ημερολόγια (Haab και Tzolk’in) δημιουργούσαν το λεγόμενο Γύρο του Ημερολογίου των 52 χρόνων. Στην ουσία, ένας δεδομένος συνδυασμός των Haab και Tzolk’in δεν θα επαναλαμβανόταν ώσπου να περάσουν 52 χρόνια. Πώς προέκυπτε αυτό; Από το ελάχιστο κοινό πολλαπλάσιο των αριθμών 365 (ημέρες του Haab’) και 260 (ημέρες του Tzolk’in), το οποίο είναι 18.980 ημέρες ή 52 χρόνια. Σύμφωνα με ορισμένες πηγές οι Μάγια πίστευαν ότι όταν ένας άνθρωπος συμπλήρωνε τα 52 έτη έφτανε σε στάδιο πνευματικής ωριμότητας.
Για να υπολογιστεί ο χρόνος για οποιοδήποτε ιστορικό ή μυθικό γεγονός, σε μια περίοδο μεγαλύτερη των 52 ετών, οι Μάγια χρησιμοποιούσαν ένα επιπλέον ημερολόγιο, το Long Count. Η χρήση του ξεκίνησε κατά την Ύστερη Προκλασική περίοδο και διήρκησε μέχρι το τέλος της Κλασικής περιόδου και η ημερομηνία έναρξης του ημερολογίου έχει προσδιοριστεί το 3114 π.Χ. Το Long Count βασιζόταν σε πέντε ιεραρχικές μονάδες χρόνου σε ένα συμβολικό πενταψήφιο αριθμητικό σύστημα (1 k’ins: 1 ημέρα, 1 Uinal: 20 Kin=20 ημέρες, 1 Tun: 18 Uinal=360 ημέρες, 1 Katun: 20 Tun=7.200 ημέρες, 1 Baktun: 20 Katun=144.000 ημέρες). Ο μεγάλος κύκλος θα τελείωνε κατά την διάρκεια του χειμερινού ηλιοστασίου στις 21 Δεκεμβρίου 2012 και θα ξεκινούσε ένας καινούργιος κύκλος την επόμενη μέρα κι όχι το τέλος του κόσμου, όπως λανθασμένα πίστευαν στη σύγχρονη εποχή.
Το ημερολογιακό σύστημα των Μάγια δεν αποτελούσε απλώς εργαλείο μέτρησης του χρόνου, αλλά ένα περίπλοκο σύστημα που αντικατοπτρίζει την κοσμοθεωρία τους και τη βαθιά φιλοσοφική τους σχέση με τον χρόνο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- The Mayan Long Count Calendar, arxiv.org, διαθέσιμο εδώ
- Maya Calendar, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- The Origins of the Maya: A Comparative Analysis of Narratives, scholarsarchive.byu.edu, διαθέσιμο εδώ
- Τα μαθηματικά των Μάγια-Η περίπτωση του μηδενός, dmlt.math.aegean.gr, διαθέσιμο εδώ
