Της Νεφέλης Βρεττού,
Οι ραγδαίες εξελίξεις στις νέες τεχνολογίες τα τελευταία χρόνια έχουν επιφέρει σημαντικές μεταβολές στο πεδίο του εργατικού δικαίου, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Η εξ αποστάσεως εργασία, που γνώρισε εκρηκτική άνοδο κατά την περίοδο της πανδημίας COVID-19, οδήγησε στην ανάγκη νομοθετικής ρύθμισης της τηλεργασίας ως νέας, σταθερής μορφής απασχόλησης. Παράλληλα, η εισαγωγή της ψηφιακής κάρτας εργασίας αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς την ψηφιοποίηση της εποπτείας των όρων εργασίας και της τήρησης της εργατικής νομοθεσίας. Περαιτέρω, η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης αναμένεται να επηρεάσει καθοριστικά τη φύση της εξαρτημένης εργασίας, δημιουργώντας νέες προκλήσεις αναφορικά με την προστασία των εργαζομένων, την αξιολόγηση της απόδοσης και τη λήψη αποφάσεων από αλγορίθμους. Το εργατικό δίκαιο καλείται, συνεπώς, να προσαρμοστεί σε ένα δυναμικά μεταβαλλόμενο εργασιακό περιβάλλον, διασφαλίζοντας την ισορροπία μεταξύ καινοτομίας και προστασίας των δικαιωμάτων των εργαζομένων.
Η τηλεργασία ορίζεται ως μορφή παροχής εξαρτημένης εργασίας με χρήση τεχνολογιών πληροφορικής, η οποία θα μπορούσε εναλλακτικά να εκτελείται στις εγκαταστάσεις του εργοδότη. Η εξάπλωση της πανδημίας COVID-19 οδήγησε στην προσωρινή καθιέρωση της τηλεργασίας με πράξεις νομοθετικού περιεχομένου (ΠΝΠ 11.3.2020), ενώ με το άρθρο 67 του Ν. 4808/2021 αναγνωρίζεται πλέον ως πάγια και αυτοτελώς ρυθμιζόμενη μορφή απασχόλησης. Προβλέπεται η δυνατότητα εφαρμογής της είτε με συμφωνία των μερών, είτε μονομερώς από τον εργοδότη για λόγους δημόσιας υγείας, είτε κατόπιν αιτήματος του εργαζομένου για λόγους υγείας. Οι όροι εφαρμογής της (τεχνικός εξοπλισμός, υποστήριξη, πρόσθετο κόστος, περιορισμοί, τηλετοιμότητα, ασφάλεια και προστασία δεδομένων) γνωστοποιούνται στον εργαζόμενο εντός οκτώ ημερών από την έναρξη της τηλεργασίας.
Η εργασία μπορεί να παρέχεται πλήρως ή μερικώς εξ αποστάσεως, αυτοτελώς ή σε συνδυασμό με φυσική παρουσία, με σχετική δήλωση στο Π.Σ. ΕΡΓΑΝΗ. Οι τηλεργαζόμενοι απολαύουν ίσων δικαιωμάτων με τους εντός των εγκαταστάσεων εργαζομένους, ενώ απαγορεύεται η χρήση κάμερας για την παρακολούθηση της απόδοσής τους.
Ιδιαίτερη σημασία έχει η κατοχύρωση του δικαιώματος αποσύνδεσης (άρθρο 67 παρ. 10 Ν. 4808/2021), το οποίο επιτρέπει στον εργαζόμενο να απέχει από κάθε ψηφιακή επικοινωνία εκτός ωραρίου ή κατά τις άδειες. Οι τεχνικές και οργανωτικές προβλέψεις για την εφαρμογή του αποτελούν υποχρεωτικό όρο της σύμβασης τηλεργασίας. Η άσκηση του εν λόγω δικαιώματος δεν μπορεί να συνεπάγεται οποιαδήποτε δυσμενή μεταχείριση.
Στο πλαίσιο της ευρύτερης ψηφιακής μετάβασης στον τομέα των εργασιακών σχέσεων, η Ψηφιακή Κάρτα Εργασίας, που θεσπίστηκε με τον Ν. 4808/2021, συνιστά ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία διασφάλισης της νομιμότητας στην εφαρμογή του ωραρίου και των όρων απασχόλησης. Πρόκειται για τεχνολογική καινοτομία η οποία επιτρέπει την ακριβή και σε πραγματικό χρόνο καταγραφή της προσέλευσης και αποχώρησης των εργαζομένων, ανταποκρινόμενη σε πάγιο αίτημα των κοινωνικών εταίρων, και ιδίως της ΓΣΕΕ.
Η εφαρμογή της στοχεύει, μεταξύ άλλων, στην καταπολέμηση της αδήλωτης και υποδηλωμένης εργασίας, των απλήρωτων υπερωριών και της εισφοροδιαφυγής, ενισχύοντας τον έλεγχο της αγοράς εργασίας και προάγοντας τον υγιή ανταγωνισμό, προς όφελος τόσο των εργαζομένων όσο και των συνεπών εργοδοτών. Μέσω της διασύνδεσης με το σύστημα ΕΡΓΑΝΗ ΙΙ, κάθε μεταβολή στο καθεστώς εργασίας (π.χ. υπερεργασία, υπερωρία, διάλειμμα, ρεπό, άδεια) αποτυπώνεται και χαρακτηρίζεται αυτόματα, ενισχύοντας τη διαφάνεια και τη συμμόρφωση με την εργατική νομοθεσία.
Η Ψηφιακή Κάρτα λειτουργεί συμπληρωματικά προς άλλες νομοθετικές παρεμβάσεις του Ν. 4808/2021, όπως το δικαίωμα αποσύνδεσης στην τηλεργασία, οι ρυθμίσεις για την ισορροπία επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής και οι διευρυμένες άδειες. Η σταδιακή επέκτασή της σε όλους τους κλάδους και επιχειρήσεις, ανεξαρτήτως μεγέθους, σηματοδοτεί μια ποιοτική μεταβολή στο σύστημα εποπτείας της εργασίας στην Ελλάδα, αναβαθμίζοντας τη θέση του εργαζομένου στο πλαίσιο ενός τεχνολογικά εξελιγμένου και πιο ισόνομου εργασιακού περιβάλλοντος.
Σε συνέχεια της ψηφιακής μεταρρύθμισης στις εργασιακές σχέσεις, ο νέος Κανονισμός της Ε.Ε. για την Τεχνητή Νοημοσύνη (Τ.Ν.) σηματοδοτεί την πρώτη ολοκληρωμένη προσπάθεια διεθνώς να θεσπιστεί ρυθμιστικό πλαίσιο για την ανάπτυξη και χρήση συστημάτων Τ.Ν. Ο στόχος είναι διττός: από τη μια, η προσέλκυση καινοτομίας· από την άλλη, η προστασία θεμελιωδών δικαιωμάτων — ιδιωτικότητας, δωρεάν βούλησης, ίση μεταχείρισης.
Κεντρικά σημεία του Κανονισμού
Κατηγοριοποίηση συστημάτων βάσει κινδύνου: Τα συστήματα Τ.Ν. που θεωρούνται «υψηλού κινδύνου» (π.χ. βιομετρικά, κρίσιμα δίκτυα, εκπαίδευση, απασχόληση, πρόσβαση σε υπηρεσίες, επιβολή νόμου, μετανάστευση, δικαιοσύνη) υπόκεινται σε αυστηρές διαδικαστικές και λειτουργικές απαιτήσεις, όπως ανάλυση κινδύνου, ανθρώπινη εποπτεία, τεκμηρίωση, και διαφάνεια.
Απαγόρευση απαράδεκτων πρακτικών: Μηχανισμοί που χειραγωγούν τη συμπεριφορά ή παραπλανούν τους χρήστες έχουν απαγορευθεί. Ως τέτοια θεωρούνται εφαρμογές που αποκρύπτουν τον χαρακτήρα της Τ.Ν. από τον χρήστη ή επηρεάζουν την ελεύθερη βούληση.
Υποχρέωση σήμανσης: Κάθε δημιουργημένο περιεχόμενο από Τ.Ν. πρέπει να επισημαίνεται σαφώς ως τέτοιο, διασφαλίζοντας τη διαφάνεια στον χρήστη.
Σοβαρές διοικητικές κυρώσεις: Πρόστιμα από 7,5 εκατ. € ή 1,5% του κύκλου εργασιών έως 35 εκατ. € ή 7%, ανάλογα με τη σοβαρότητα της παράβασης — ενδεικτικό της αποφασιστικότητας της Ε.Ε. να επιβάλει το πλαίσιο.
Ειδικότερα για τους χώρους εργασίας
Πρόσληψη και διαχείριση προσωπικού: Τα εργαλεία Τ.Ν. που χρησιμοποιούνται στις προσλήψεις, την αξιολόγηση ή προαγωγές θεωρούνται υψηλού νομικού κινδύνου· απαιτούν διαφάνεια, μείωση μεροληψίας και τεκμηρίωση όλων των αποφάσεων.
Παρακολούθηση και αξιολόγηση εργαζομένων: Οι συσκευές και πλατφόρμες αξιολόγησης συμπεριφοράς ή παραγωγικότητας αντιμετωπίζουν κινδύνους για την ιδιωτικότητα — πρέπει να συμμορφώνονται με τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων, να περιλαμβάνουν ανθρώπινη επίβλεψη και να εξασφαλίζουν ότι δεν προκαλούν ψυχολογικές ή θεμελιώδεις παραβιάσεις.
Βελτίωση ασφάλειας στην εργασία: Συστήματα Τ.Ν. που παρακολουθούν εργονομία ή επαγγελματικούς κινδύνους μπορούν να εφαρμοστούν θετικά, εφόσον υποστηρίζουν ανθρώπινη παρέμβαση και δεν παραβιάζουν προσωπικά δεδομένα χωρίς διαφανείς διαδικασίες και νόμιμα δικαιώματα πρόσβασης.
Επαγγελματική κατάρτιση: Τα αλγοριθμικά εργαλεία που υποστηρίζουν εκπαιδευτικές διαδικασίες πρέπει να διασφαλίζουν ίσες ευκαιρίες και να αποφεύγουν διακρίσεις, επιβάλλοντας επεξηγηματική διαφάνεια στις αποφάσεις που λαμβάνονται.
Επιχειρησιακές προσαρμογές
Εταιρείες που αναπτύσσουν ή εφαρμόζουν Τ.Ν. υψηλού κινδύνου πρέπει να επανεξετάσουν συνολικά τις διαδικασίες τους: ανάλυση κινδύνου, τεκμηρίωση, διαχείριση δεδομένων (ανωνυμοποίηση, κρυπτογράφηση), ανθρώπινη εποπτεία, τεχνολογική εκπαίδευση χειριστών, σύνδεση με το GDPR. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται σε εφαρμογές που επεξεργάζονται βιομετρικά ή ευαίσθητα δεδομένα, όπως αναγνώριση προσώπου ή συναισθηματικά προφίλ — όπου ισχύουν οι πλέον αυστηροί περιορισμοί.
Ο νέος Κανονισμός για την Τ.Ν. μας τοποθετεί σε μια νέα εποχή όπου η τεχνολογική πρόοδος επιβάλλει νομικές προσαρμογές, ειδικά στους εργασιακούς χώρους. Η ψηφιοποίηση της εργασίας — από την τηλεργασία και την Ψηφιακή Κάρτα έως τις εφαρμογές Τ.Ν. στην πρόσληψη, εκπαίδευση και παρακολούθηση — καθιστά επιτακτική την ανάγκη για ένα ευέλικτο, εξελισσόμενο εργατικό δίκαιο, που θα διαφυλάσσει παράλληλα την καινοτομία και τα θεμελιώδη δικαιώματα των εργαζομένων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τηλεργασία, Ανεξάρτητη Αρχή Επιθεώρησης Εργασίας, hli.gov.gr, διαθέσιμο εδώ
- Γιάννης Καρούζος, Η πρώτη νομοθεσία στο εργατικό δίκαιο για την Τεχνητή Νοημοσύνη, mononews.gr, διαθέσιμο εδώ
- Κανονισμός της Ε.Ε. για την Τεχνητή Νοημοσύνη , data.consilium.europa.eu, διαθέσιμος εδώ
