Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Στην εποχή μας, κατά την οποία η έννοια της προόδου και ο ταχύτατος ρυθμός της ζωής μας κάνει να ξεχνάμε ενίοτε τις λεπτές αποχρώσεις της προφορικής παράδοσης, έργα όπως αυτό που παρουσιάζουμε σήμερα είναι σημαντικό να υπάρχουν, διότι λειτουργούν ως παρακαταθήκη για τη συλλογική μνήμη και διευρύνουν τη γνώση μας για περιόδους τις οποίες δεν ζήσαμε, αλλά από τις οποίες μπορούμε να διδαχθούμε.
Το βιβλίο του Βασίλη Μαλισιόβα, Τα γέλια και τα δάκρυα της πέτρας — Ηπειρώτικες ιστορίες ζυμωμένες με νοσταλγία, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, έρχεται να μας μιλήσει για την παράδοση, χωρίς όμως να την αντιμετωπίζει σαν απλή λατρεία του παρελθόντος, αλλά ως πράξη αντίστασης απέναντι στη λήθη. Δίνοντας φωνή στους ηλικιωμένους της Ηπείρου του 20ού αιώνα, ο συγγραφέας μας θυμίζει πως η παράδοση δεν πέθανε, αλλά βρίσκεται ακόμη στον τόπο της, ακόμη και αν έχει σκεπαστεί από τη βιασύνη της καθημερινότητας και την τεχνοκρατική αλαζονεία.
Πριν, όμως, μιλήσουμε για το ίδιο το βιβλίο, ας γνωρίσουμε τον συγγραφέα. Ο Βασίλης Μαλισιόβας γεννήθηκε το 1970 στη Μαρκινιάδα Άρτας και ακολούθησε σπουδές στην Κλασική Φιλολογία και Κοινωνική Θεολογία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έχει εργαστεί ως ερευνητής σε ιδρύματα όπως το Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης και το ΕΛΙΑ, ενώ ως διορθωτής και επιμελητής κειμένων έχει συνεργαστεί με εφημερίδες και εκδοτικούς οίκους. Το πρώτο του βιβλίο, Κάτσε να σου μολογήσω, αφορά επίσης ιστορίες από την Ήπειρο, κινείται στην ίδια κατεύθυνση με το παρόν έργο.
Το Τα γέλια και τα δάκρυα της πέτρας αποτελείται από 25 θεματικές ενότητες — ιστορίες, στις οποίες αποτυπώνονται με μαεστρία αφηγήσεις ανθρώπων της υπαίθρου, πλεγμένες με τα σχόλια και τη σκηνοθετική παρουσία του συγγραφέα. Τα θέματα ποικίλουν: επιβίωση στην Κατοχή και στον Εμφύλιο, ήθη και έθιμα του Πάσχα και των Χριστουγέννων, εργαλεία και αγροτικές πρακτικές, παιχνίδια, παραδοσιακές θεραπείες, φόβοι και δεισιδαιμονίες. Οι ιστορίες δεν έχουν ονόματα, αλλά η συναισθηματική τους δύναμη είναι παρούσα. Από παιδιά που παίζουν με κάλυκες χειροβομβίδων, μέχρι ανθρώπους που θεραπεύονται από διάφορες παθήσεις με τη βοήθεια εντελώς πρακτικών μεθόδων, το συγκεκριμένο βιβλίο παρουσιάζει την πραγματικότητα χωρίς να την εξωραΐζει, με ιστορίες που προέρχονται από ηλικιωμένα άτομα που τις έζησαν.
Η μεγάλη αρετή του βιβλίου είναι η αυθεντικότητα της φωνής του συγγραφέα. Ο Μαλισιόβας δεν εξωραΐζει τον λόγο και την πραγματικότητα, με αποτέλεσμα η γλωσσική λιτότητα και οι ιδιωματισμοί του λόγου να εμβυθίζουν περισσότερο τον αναγνώστη στον διαφορετικό κόσμο του βιβλίου. Οι αφηγητές των ιστοριών, παρόλο που δεν γνωρίζουμε τα ονόματά τους, μιλούν όπως έζησαν, και το αποτέλεσμα χαρακτηρίζεται από χιούμορ, με υπερηφάνεια και μια ιδιαίτερη προφορικότητα. Άλλωστε, ο συγγραφέας του βιβλίου δεν έχει ως στόχο μια ιστορική καταγραφή, αλλά μια συλλογή από μαρτυρίες και βιώματα, που διατηρεί τον αυθορμητισμό της. Ο πλούτος των λεπτομερειών είναι συγκλονιστικός, καθώς στο δύσκολο τοπίο της επιβίωσης, όλα τα αντικείμενα έχουν πολλές προβλέψιμες και απρόβλεπτες χρήσεις, ώστε εν τέλει μετατρέπονται σε τεκμήρια ευρηματικότητας και ενδείξεις για τις δύσκολες περιόδους που οδήγησαν σε αυτήν, αλλά και την αλληλεγγύη και τον κώδικα τιμής που ίσχυε ανάμεσα στους ανθρώπους που έπρεπε να επιζήσουν σε δύσκολες καταστάσεις.
Κάθε κεφάλαιο είναι αυτοτελές ως αφήγηση και ταυτόχρονα ενώνεται οργανικά με τα υπόλοιπα σε ένα κοινό λογοτεχνικό τοπίο. Ο συγγραφέας αφήνει τους πρωταγωνιστές του να μιλήσουν και παρεμβαίνει διακριτικά, σαν ξεναγός που δεν μιλά υπερβολικά, αλλά φροντίζει να μας δείξει αυτό που αλλιώς παραμελούμε, τις ιστορίες που η σύγχρονη ζωή, με τον καταιγισμό πληροφοριών που μας προσφέρει, συχνά καταδικάζει στη λήθη.
Πρόκειται για ένα έργο που αξίζει να διαβαστεί, δεδομένου ότι μέσα από αυτό, όπως και από το προηγούμενο βιβλίο του, ο Μαλισιόβας συγκαταλέγεται σε εκείνους που επανερμηνεύουν την προφορική παράδοση μέσα από το φίλτρο της λογοτεχνικής αφήγησης, δίνοντας φωνή σε ανθρώπους που δεν έγραψαν ποτέ τίποτα, αλλά έζησαν τα πάντα. Το βιβλίο δίνει στον αναγνώστη ένα παράθυρο σε έναν κόσμο που είναι την ίδια στιγμή πολύ μακριά, αλλά και πολύ κοντά μας, γι’ αυτό και προτείνεται για τον καθένα, αλλά και ιδιαίτερα σε όσους ασχολούνται με τις ανθρωπιστικές επιστήμες, και αναγνώστες που αγαπούν να διαβάζουν αληθινές ιστορίες.
