Του Κώστα Πασχάλη,
Η Ευρώπη δηλώνει ολοένα και πιο απογοητευμένη από τις μονομερείς εμπορικές απειλές του Ντόναλντ Τραμπ και εξερευνά μια τολμηρή στροφή προς την Ασία αναζητώντας εταίρους που σέβονται τους κανόνες. Οι αιφνίδιοι και αυθαίρετοι δασμοί που επέβαλε ο Τραμπ (με την απειλή μάλιστα να αυξηθούν έως και 50%) έθεσαν σε δοκιμασία την υπομονή της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Σε απάντηση, η φον ντερ Λάιεν προτείνει τη συνεργασία της ΕΕ με την πολυμερή εμπορική συμφωνία του Ειρηνικού CPTPP (Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership), στην οποία συμμετέχουν 12 χώρες όπως η Ιαπωνία, η Αυστραλία, ο Καναδάς και το Μεξικό. Συνολικά, οι 39 χώρες της ΕΕ και του CPTPP αντιπροσωπεύουν περίπου το 30% του παγκόσμιου εμπορίου, και η διαμόρφωση ενός τέτοιου «συνασπισμού προθύμων» θα μπορούσε να αποτελέσει το πρώτο βήμα για έναν επανασχεδιασμό της διεθνούς εμπορικής τάξης, ξεφεύγοντας από το θεσμικό αδιέξοδο που παραλύει σήμερα τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ).
Η νέα αυτή στρατηγική της ΕΕ, με κεντρικό μήνυμα «αποχαιρετισμός στις αμερικανικές μονομέρειες, στροφή στην ασιατική συνεργασία», θέτει φιλόδοξους στόχους. Σε ομιλία της προς τους Ευρωπαίους ηγέτες, η φον ντερ Λάιεν τόνισε ότι η σύμπραξη με το CPTPP μπορεί να επανασχεδιάσει τους κανόνες του παγκόσμιου εμπορίου, μεταρρυθμίζοντας ή ακόμη και αντικαθιστώντας τον υφιστάμενο Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Όπως δήλωσε χαρακτηριστικά, μια τέτοια κίνηση θα δείξει στον κόσμο πως το ελεύθερο εμπόριο μεταξύ μεγάλου αριθμού χωρών είναι εφικτό σε θεμέλια σεβασμού των κανόνων.
Στόχοι και επιδιώξεις της νέας στρατηγικής
Οι στόχοι της νέας εμπορικής στρατηγικής της ΕΕ στην Ασία είναι πολλαπλοί και αλληλένδετοι:
- Προάσπιση του πολυμερούς εμπορίου βάσει κανόνων: Με τις ΗΠΑ να εμφανίζονται απρόβλεπτες, η ΕΕ επιδιώκει να δημιουργήσει μια «συμμαχία προθύμων» που θα παραμείνει προσηλωμένη στο κανόνων-βασισμένο σύστημα εμπορίου. Δεσμευόμενες σε ένα είδος «Συμφωνίας μη οπισθοδρόμησης», οι χώρες της ΕΕ και του CPTPP θα κρατήσουν τις αγορές τους ανοιχτές μεταξύ τους, στέλνοντας ένα ηχηρό μήνυμα στην Ουάσινγκτον ότι ένα σημαντικό μέρος της παγκόσμιας οικονομίας παραμένει πιστό στην τήρηση των κανόνων.
- Διαφυγή από το αδιέξοδο του ΠΟΕ και αναμόρφωση της παγκόσμιας διακυβέρνησης εμπορίου: Η παράλυση του ΠΟΕ (λόγω του ότι βασίζεται στην ομοφωνία και της αδυναμίας των μεγάλων δυνάμεων να συμφωνήσουν) ωθεί την ΕΕ να αναζητήσει λύσεις εκτός Γενεύης. Η σύμπραξη με ένα μπλοκ κρατών του Ειρηνικού θεωρείται ως μια βάση για την ανάπτυξη νέων κανόνων και δεσμεύσεων που θα προωθήσουν την ανάπτυξη και την ευημερία, παρακάμπτοντας τα σημερινά αδιέξοδα. Στο μεσοπρόθεσμο διάστημα, η εν λόγω κοινότητα αξιών και συμφερόντων θα μπορούσε να αποτελέσει σημείο εστίασης για τον καθορισμό των εμπορικών κανόνων του 21ου αιώνα.
- Διαφοροποίηση εμπορικών εταίρων και μείωση εξάρτησης: Η ΕΕ θέλει να μειώσει την μονομέρεια η οποία την καθιστά ευάλωτη έχοντας υπερβολική εξάρτηση από συγκεκριμένους εταίρους. Η νέα στρατηγική προτάσσει το άνοιγμα νέων διαύλων εμπορίου με τις ταχύτατα αναπτυσσόμενες αγορές της Ασίας. Ιδιαίτερα η Ινδία προβλέπεται να αναδειχθεί στην τρίτη μεγαλύτερη οικονομία παγκοσμίως έως τα τέλη της δεκαετίας, γεγονός που καθιστά επιτακτικό για την ΕΕ να ενισχύσει τους δεσμούς της μαζί της. Μια ενδεχόμενη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου ΕΕ–Ινδίας θα δημιουργούσε μια κοινή αγορά σχεδόν 2 δισεκατομμυρίων ανθρώπων, φέρνοντας την Ινδία πιο κοντά στον μεγαλύτερο εμπορικό της εταίρο, την Ευρώπη.
- Εδραίωση ηγετικού ρόλου της Ευρώπης στο διεθνές εμπόριο: Προωθώντας αυτήν τη στρατηγική, η ΕΕ φιλοδοξεί να δείξει ότι μπορεί να ηγηθεί των εξελίξεων και να μην παραμείνει θεατής σε έναν κόσμο όπου άλλοι καθορίζουν τους κανόνες. Η φον ντερ Λάιεν έχει καταστήσει σαφές ότι η ολοκλήρωση νέων μεγάλων συμφωνιών μέσα στο έτος αποτελεί κεντρικό πυλώνα της ατζέντας της για την «διαφοροποίηση» των εμπορικών σχέσεων. Παράλληλα, η ΕΕ θέλει να προβάλει τις αξίες της (από τα εργασιακά δικαιώματα μέχρι τα περιβαλλοντικά πρότυπα) στο παγκόσμιο εμπορικό σύστημα μέσω συμφωνιών που θα ενσωματώνουν αυτές τις ρήτρες. Αυτό εντάσσεται και στη φιλοσοφία της «ανοικτής στρατηγικής αυτονομίας» που υιοθέτησε η ΕΕ το 2021, συνδυάζοντας το ελεύθερο εμπόριο με την προάσπιση των στρατηγικών της συμφερόντων.
Βασικοί εταίροι και νέες συμφωνίες στην Ασία
Η υλοποίηση της στρατηγικής αυτής βασίζεται στη συνεργασία με ορισμένες καίριες χώρες και περιφερειακούς οργανισμούς στην Ασία και τον Ειρηνικό. Οι κύριοι εταίροι και μέτωπα δράσης περιλαμβάνουν:
- Το μπλοκ CPTPP (Ασία-Ειρηνικός): Αν και η ΕΕ δεν σκοπεύει να προσχωρήσει επίσημα στο CPTPP, επιδιώκει να δημιουργήσει «γέφυρες» συνεργασίας με αυτόν τον συνασπισμό. Το CPTPP περιλαμβάνει χώρες όπως η Ιαπωνία, ο Καναδάς, η Αυστραλία, η Σιγκαπούρη, η Μαλαισία, το Βιετνάμ, το Μεξικό και, πρόσφατα, το Ηνωμένο Βασίλειο. Πολλές από αυτές είναι ανεπτυγμένες δημοκρατίες με προσανατολισμό στο ελεύθερο εμπόριο, γεγονός που τις καθιστά «ομοϊδεάτες» της Ευρώπης. Η συνεργασία ΕΕ–CPTPP μπορεί να πάρει τη μορφή παράλληλων δεσμεύσεων: π.χ. μιας κοινής δήλωσης προσήλωσης στους κανόνες του ΠΟΕ και προσπάθειας εναρμόνισης προτύπων σε τομείς όπως το ψηφιακό εμπόριο και η βιωσιμότητα.
- Η Ινδία: Η Ινδία αποτελεί έναν από τους πιο στρατηγικούς στόχους της νέας πολιτικής. Με πληθυσμό 1,4 δισ. και ταχύτατη οικονομική άνοδο, η Ινδία είναι κρίσιμος εταίρος για την ΕΕ. Μετά από χρόνια στασιμότητας, οι συνομιλίες για μια Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου ΕΕ–Ινδίας επανεκκινήθηκαν το 2021 και πλέον βρίσκονται σε εντατική φάση. Τον Φεβρουάριο του 2025, η φον ντερ Λάιεν επισκέφθηκε το Νέο Δελχί με σύσσωμο το κολέγιο των Επιτρόπων της, για να προωθήσει μια συμφωνία που χαρακτήρισε «τη μεγαλύτερη του είδους της παγκοσμίως». Πράγματι, μια τέτοια συμφωνία θα κάλυπτε μια τεράστια οικονομική ζώνη. Ο πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι δήλωσε ότι έχει δώσει εντολή στις ομάδες διαπραγμάτευσης να ολοκληρώσουν τη συμφωνία μέχρι το τέλος του 2025, σηματοδοτώντας μια νέα εποχή στις σχέσεις ΕΕ–Ινδίας.Η ΕΕ είναι ήδη ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Ινδίας (μπροστά από τις ΗΠΑ και την Κίνα),με εμπορικές ροές άνω των $130 δισ. ετησίως που σχεδόν διπλασιάστηκαν την τελευταία δεκαετία. Παρά τις προκλήσεις (υψηλοί ινδικοί δασμοί στα ευρωπαϊκά αυτοκίνητα, τα αλκοολούχα ποτά, καθώς και ανησυχίες της Ινδίας για τον ευρωπαϊκό «φόρο άνθρακα»), υπάρχει πολιτική βούληση και από τις δύο πλευρές να επιτευχθεί συμφωνία. Για την ΕΕ, αυτό θα αποτελούσε μια κομβική επιτυχία στην στρατηγική της «προσαρμογής στις σημερινές πραγματικότητες» και απάντηση στην απειλή νέων αμερικανικών δασμών. Όπως είπε η φον ντερ Λάιεν, «είναι καιρός για πραγματισμό και φιλοδοξία» και διαβεβαίωσε τον Μόντι για την πλήρη προσήλωσή της στην ολοκλήρωση της συμφωνίας.
- Η Ένωση Χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας (ASEAN): Η Νοτιοανατολική Ασία, με 660 εκατομμύρια καταναλωτές, είναι η τρίτη μεγαλύτερη αγορά της ΕΕ εκτός Ευρώπης, μετά τις ΗΠΑ και την Κίνα. Η ΕΕ έχει ήδη συνάψει συμφωνίες με ορισμένα μέλη της ASEAN (π.χ. Σιγκαπούρη, Βιετνάμ) και διαπραγματεύεται ενεργά με άλλα (Μαλαισία, Ταϊλάνδη, Φιλιππίνες, Ινδονησία). Οι συνομιλίες με τη Μαλαισία, που είχαν παγώσει από το 2013, ξανάρχισαν το 2023, όπως και με τις Φιλιππίνες και την Ταϊλάνδη, σε μια προσπάθεια της ΕΕ να καλύψει το χαμένο έδαφος έναντι της Κίνας και των ΗΠΑ στην περιοχή. Ωστόσο, η προσέγγιση εδώ είναι περισσότερο σύνθετη: κάθε χώρα της ASEAN έχει τις δικές της προτεραιότητες και ευαισθησίες. Για παράδειγμα, οι διαφωνίες για το φοινικέλαιο (palm oil) —ένα σημαντικό εξαγωγικό προϊόν της Μαλαισίας και της Ινδονησίας— οδήγησαν σε διακοπή των συνομιλιών στο παρελθόν, καθώς η ΕΕ επιμένει σε περιβαλλοντικούς κανονισμούς που οι χώρες αυτές θεωρούν προστατευτισμό. Σε κάθε περίπτωση μια πιθανή μακροπρόθεσμη προοπτική είναι μια διαπεριφερειακή συμφωνία ΕΕ–ASEAN, αν και προς το παρόν η πολυμορφία των οικονομιών της ASEAN καθιστά πιο ρεαλιστική την πρόοδο μέσω διμερών συμφωνιών.
- Ιαπωνία, Νότια Κορέα και άλλοι ασιατικοί εταίροι: Η Ιαπωνία, ως η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία παγκοσμίως (μέχρι να την ξεπεράσει η Ινδία) και ιδρυτικό μέλος του CPTPP, αποτελεί φυσικό σύμμαχο της ΕΕ σε αυτή την πρωτοβουλία. Η ήδη ισχύουσα συμφωνία ΕΕ–Ιαπωνίας (σε εφαρμογή από το 2019) εδραίωσε μια από τις μεγαλύτερες ανοικτές εμπορικές ζώνες στον κόσμο. Η Ιαπωνία μαζί με χώρες όπως η Νότια Κορέα (με την οποία επίσης υπάρχει συμφωνία από το 2011) και η Σιγκαπούρη επιδιώκουν τη διατήρηση ενός πολυμερούς συστήματος κανόνων και βλέπουν θετικά τον ενεργότερο ρόλο της Ευρώπης στην περιοχή. Ακόμα και το Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο πλέον είναι μέλος του CPTPP μετά το Brexit, υποστηρίζει τη σύσφιξη δεσμών μεταξύ ΕΕ και του συνασπισμού του Ειρηνικού. Ο Βρετανός πρωθυπουργός, Κιρ Στάρμερ, δήλωσε ότι το Λονδίνο είναι ανοιχτό στην ιδέα να συνεργαστούν η ΕΕ και το CPTPP, τονίζοντας ότι παρότι το διεθνές περιβάλλον είναι δύσκολο, υπάρχουν σημαντικές ευκαιρίες εάν κινηθούμε με ευελιξία και προβλεψιμότητα απέναντι στις παγκόσμιες τάσεις.
Εν τέλει, ίσως δεν πρόκειται απλώς για μια εμπορική στροφή. Ίσως πρόκειται για μια δοκιμή ωριμότητας. Καθώς ο παγκόσμιος χάρτης αναδιαμορφώνεται και οι σταθερές του παρελθόντος μοιάζουν όλο και πιο εύθραυστες, η Ευρώπη δείχνει έτοιμη να επαναπροσδιορίσει τη θέση της. Όχι ως θεατής, αλλά ως αρχιτέκτονας.
Η Ανατολή δεν είναι πλέον μόνο προορισμός επενδυτικών ευκαιριών ή αγορών — είναι καθρέφτης των παγκόσμιων ισορροπιών. Και μέσα από τη νέα στρατηγική της, η ΕΕ φαίνεται να αναζητά κάτι βαθύτερο από συμφωνίες και αριθμούς: μια κοινότητα αξιών, μια αφήγηση που θα αντισταθεί στην αποσύνθεση του πολυμερούς κόσμου.
Αν θα πετύχει; Ο χρόνος θα δείξει. Αλλά κάθε στροφή, όσο φιλόδοξη κι αν είναι, ξεκινά από ένα σημείο: τη βούληση να κινηθείς προς το άγνωστο, όταν οι παλιοί δρόμοι δεν οδηγούν πια πουθενά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Southeast Asia needs to ramp up its trade links with Europe, East Asia Forum, διαθέσιμο εδώ
- India and EU agree to conclude a long-pending free trade agreement by the end of this year, AP News, διαθέσιμο εδώ
- ‘Goodbye Trump, hello Asia’ is the EU’s new trade strategy. Will it work?, Politico.eu, διαθέσιμο εδώ
- Trump talks tariffs. The EU talks free trade with the rest of the world., Politico.eu, διαθέσιμο εδώ
