Του Κωνσταντίνου Κατσούλα,
Η γεωπολιτική κατάσταση στην Ανατολία γινόταν ολοένα και δυσμενέστερη για το κράτος της Τραπεζούντας, καθώς η ανερχόμενη δύναμη των Οθωμανών απορρόφησε μεγάλο κομμάτι των τουρκικών κρατιδίων της Μικράς Ασίας και δημιούργησε έναν νέο κίνδυνο για τους Μεγάλους Κομνηνούς. Ο διάδοχος του Αλέξιου Γ΄, ονόματι Μανουήλ Γ΄ Μέγας Κομνηνός, κλήθηκε να διαχειριστεί τη νέα κατάσταση όταν στέφθηκε Αυτοκράτορας της Τραπεζούντας το 1390.
Η ισορροπία δυνάμεων αναταράχθηκε την τελευταία δεκαετία του ΙΔ΄ αιώνα, καθώς η έλευση του Βασιλιά Ταμερλάνου στην Ανατολία δημιούργησε μια απειλή, τόσο για τους Οθωμανούς όσο και για την Τραπεζούντα. Ο Ταμερλάνος ζήτησε από τον Μανουήλ να συμμαχήσει μαζί του ώστε να αντιμετωπίσουν μαζί τους Οθωμανούς, πρόταση την οποία ο Μανουήλ απέρριψε, αρκούμενος στο να δώσει ναυτική βοήθεια στον Ταμερλάνο. Ο Ταμερλάνος συγκρούστηκε με τον Οθωμανό Σουλτάνο Βαγιαζήτ στη μάχη της Άγκυρας (1402), στην οποία οι Οθωμανοί υπέστησαν μια συντριπτική ήττα. Ως αποτέλεσμα, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας έμεινε ασφαλής για τα επόμενα έτη από την απειλή των Οθωμανών. Παρ΄ όλα αυτά, μικρό κομμάτι του στρατού του Ταμερλάνου παράκουσε τις εντολές του και κινήθηκε ενάντια στον Πόντο, λεηλατώντας την Κερασούντα, ενώ μόνο το δύσβατο της περιοχής τους απέτρεψε από την προέλαση ενάντια στην ποντιακή πρωτεύουσα.
Κατά τη βασιλεία του Μανουήλ οι σχέσεις με τους Ενετούς βελτιώθηκαν, καθώς ο πρώτος παραχώρησε ένα χρυσόβουλο στους εμπόρους της Βενετίας, με το οποίο τους επέτρεψε τη διεξαγωγή εμπορίου σε ολόκληρο τον Πόντο. Την αντίθετη πορεία ακολούθησαν οι σχέσεις με τους Γενουάτες, καθώς ο Μανουήλ κατηγορήθηκε πως προσπάθησε να εξαγοράσει αξιωματικούς της Γένοβας. Τα τελευταία έτη της βασιλείας του σημαδεύτηκαν από την εξέγερση του γιου του, με τον οποίο οδηγήθηκαν τελικά σε συμβιβασμό, καθώς ο γιος του Μανουήλ, λεγόμενος Αλέξιος, κέρδισε το χρίσμα για τη διαδοχή του Μανουήλ. Ο τελευταίος έφυγε από τη ζωή το 1417, έχοντας βασιλεύσει για σχεδόν τρεις δεκαετίες.
Όπως οι πρόγονοί του, ο Αλέξιος Δ΄ προσπάθησε να αποσοβήσει τους κινδύνους από τα γειτονικά βασίλεια ακολουθώντας τη διπλωματία των συνοικεσίων. Καθώς την περίοδο εκείνη, οι τουρκικές φυλές των Kara Qoyunlu και Ak Qoyunlu βρίσκονταν σε μακροχρόνιο πόλεμο στα σύνορα του κράτους της Τραπεζούντας, ο Αλέξιος πάντρεψε τη μία κόρη του με τον γιο του εμίρη του ενός κράτους, τη δεύτερη με τον ηγέτη της άλλης φυλής, εξασφαλίζοντας έτσι την ουδετερότητα των δύο φυλών απέναντί του. Ωστόσο, όπως αναρριχήθηκε στον θρόνο μετά από εξέγερση ενάντια στον πατέρα του, κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο εξεγέρθηκε ο γιος του Ιωάννης εναντίον του. Ενώ αρχικά ο Αλέξιος αποσόβησε τον κίνδυνο της ανατροπής του, όταν το 1426 ανάγκασε τον γιο του να φύγει από τον Πόντο, τρία χρόνια αργότερα εκείνος επέστρεψε, και οι ευγενείς σύμμαχοί του σκότωσαν τον Αλέξιο. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως ο τάφος του Αλεξίου έμεινε άθικτος ως το 1916, μετά από μισή χιλιετία τουρκικής κατοχής, καθώς οι Οθωμανοί πίστευαν πως ο τάφος άνηκε σε κάποιον Τούρκο ήρωα της περιόδου. Μετά τον ξεριζωμό των Ποντίων από τις πατρογονικές τους γαίες, Έλληνες αρχαιολόγοι φρόντισαν να φέρουν τα οστά στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα σήμερα να είναι ένας από τους ελάχιστους σκελετούς Βυζαντινών Αυτοκρατόρων που διασώζονται.
Ο Ιωάννης στέφθηκε το 1429 Αυτοκράτορας της Τραπεζούντας, και η πρώτη του πράξη ήταν να εξορίσει τον αδερφό του Αλέξανδρο, ώστε να αποφύγει νέες ενδοοικογενειακές έριδες. Στα πρώτα έτη της βασιλείας του, βρέθηκε αντιμέτωπο με τον Σαΐχ Τζουναΐντ, ηγεμόνα του Αρνταμπίλ στην βορειοδυτική Περσία. Ο Πέρσης ηγεμόνας εισέβαλε στον Πόντο, και πέτυχε μια σημαντική νίκη εναντίον του Ιωάννη στο Καπάνιο. Οι Πέρσες έφτασαν στην πύλη της Τραπεζούντας, ωστόσο θεώρησαν απόρθητα τα τείχη της, και στράφηκαν στην Χαλδία πριν επιστρέψουν στην γενέτειρά τους. Νέες προκλήσεις παρουσιάστηκαν για τον Ιωάννη όταν το 1442, ο Οθωμανός Σουλτάνος Μουράτ Β΄ επιτέθηκε στην Τραπεζούντα από τη θάλασσα. Η προσπάθειά του απέτυχε, ενώ τμήμα του στόλου του καταστράφηκε από καταιγίδα στον Εύξεινο Πόντο.
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 από τον Μωάμεθ Β΄, έφερε και τα υπόλοιπα κράτη — απογόνους του Βυζαντίου σε κρίσιμη θέση. Τρία χρόνια μετά την Άλωση, ο Σουλτάνος διέταξε τον Χιζίρ Μπέη να προελάσει ενάντια στην Τραπεζούντα. Ο Χιζίρ λεηλάτησε μεγάλο τμήμα της επαρχίας, με αποτέλεσμα ο Ιωάννης να αναγκαστεί να παραχωρήσει πολύ υψηλό ετήσιο φόρο στον Μωάμεθ. Για να προστατεύσει το κράτος του, συμμάχησε με τους Ak Qoyunlu, παντρεύοντας την κόρη του με τον ηγέτη της φυλής. Μέσα σε αυτές τις ασφυκτικές για το κράτος του συνθήκες, ο Ιωάννης εξέπνευσε το 1460, αφήνοντας τον θρόνο στον αδερφό του Δαβίδ.
Ο Δαβίδ υπήρξε και ο τελευταίος Αυτοκράτορας της Τραπεζούντας, καθώς ο Μωάμεθ ήταν αποφασισμένος να κάμψει κάθε αντίσταση στη Μικρά Ασία. Εκτεταμένος πόλεμος ξεκίνησε, μεταξύ των Οθωμανών από την μία πλευρά, και της συμμαχίας της Τραπεζούντας με τους Aq Qoyunlu και τους Τούρκους του Καραμάν από την άλλη πλευρά. Αρχικά ο Μωάμεθ πολιόρκησε την Σινώπη, η οποία παραδόθηκε στα χέρια του μετά από σύντομη πολιορκία. Οι Οθωμανοί έφτασαν στα περίχωρα της Τραπεζούντας τον Ιούλιο του 1461, της οποίας η άμυνα υπήρξε τραγικά ανίσχυρη. Ο αξιωματούχος του Δαβίδ, Γεώργιος Αμιρούτζης, από τον οποίο γνωρίζουμε μεγάλο τμήμα της ύστερης ιστορίας του κράτους της Τραπεζούντας, συμβούλευσε τον Δαβίδ να διαπραγματευθεί την παράδοση της πόλης. Ο Δαβίδ, όταν έφτασε στην περιοχή ο Σουλτάνος Μωάμεθ, πείστηκε να παραδοθεί στους Οθωμανούς, οι οποίοι του υποσχέθηκαν ότι θα τον αφήσουν να ζήσει μια ήσυχη ζωή στη Θράκη.
Η παράδοση της Τραπεζούντας έλαβε χώρα τον Δεκαπενταύγουστο του 1461, λήγοντας οριστικά την χιλιετή βυζαντινή Αυτοκρατορική παράδοση. Ο Μωάμεθ τελικά δολοφόνησε τον Δαβίδ δύο χρόνια αργότερα, θεωρώντας πως ακόμα και στην φάση εκείνη η ύπαρξη μιας βασιλικής δυναστείας μέσα στα εδάφη του θα μπορούσε να συσπειρώσει τους υπόδουλούς του Χριστιανούς. Οι γιοι του επίσης θανατώθηκαν, με εξαίρεση έναν, τον Γεώργιο ο οποίος κατέφυγε στην Γεωργία, ενώ ένας ακόμα γιος του Δαβίδ, σύμφωνα με την παράδοση της Μάνης, εγκαταστάθηκε εκεί και έγινε προεστός της περιοχής, αλλάζοντας το επίθετό του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κανδηλάπτης – Κάνις Γεώργιος (2000), Οι Μεγάλοι Κομνηνοί, Θεσσαλονίκη: εκδ. Αδερφών Κυριακίδη
- Σαββίδης Αλέξιος (2009), Ιστορία της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας (1204-1461), Θεσσαλονίκη: εκδ. Αδερφών Κυριακίδη
