Της Ευαγγελίας Τσόχα,
Ο εθελοντισμός δεν είναι απλώς μια καλή πράξη. Είναι πολιτική στάση. Είναι ένας τρόπος να δείξει κανείς πως η αλλαγή ξεκινά από το άτομο και διαχέεται στο συλλογικό.
Σε μια εποχή που κυριαρχεί η ταχύτητα, η ατομικότητα και η πίεση για συνεχή απόδοση, ο εθελοντισμός μοιάζει να πηγαίνει «κόντρα στο ρεύμα». Ως μία ανιδιοτελής δράση που δεν εγγυάται χρηματικό αντάλλαγμα και δεν εξασφαλίζει τίτλους ή βραβεία, ο εθελοντισμός υπόσχεται κάτι βαθύτερο, τον μετασχηματισμό του ανθρώπου και της κοινωνίας μέσα από την προσφορά. Η συνειδητή επιλογή των ατόμων να προσφέρουν τον χρόνο και τις δεξιότητές τους, για να καλυφθούν διάφορες κοινωνικές ανάγκες, διαμορφώνει και αναπτύσσει την ενσυναίσθηση, επαναπροσδιορίζοντας τις αξίες της αλληλεγγύης, της συμμετοχής, της ευθύνης και του «ανήκειν» —αξίες που έχουμε ανάγκη περισσότερο από ποτέ.
Σήμερα, η κοινωνία μας αντιμετωπίζει διαρκείς προκλήσεις: περιβαλλοντικά προβλήματα, κοινωνικές ανισότητες, προσφυγικές κρίσεις, ενώ παράλληλα κυριαρχεί η έλλειψη αλληλεγγύης. Σε αυτό το τοπίο λοιπόν, ο εθελοντισμός δεν είναι πολυτέλεια, αλλά αναγκαιότητα. Οι εθελοντές δρουν εκεί που οι θεσμοί δεν επαρκούν, κινητοποιούν κοινότητες, εμψυχώνουν τους αδύναμους και δημιουργούν γέφυρες επικοινωνίας, μεταβιβάζοντας ένα μήνυμα ελπίδας, συνεργασίας και ανθρωπιάς. Παραδείγματα υπάρχουν πολλά: από τις ομάδες που καθαρίζουν ακτές, θάλασσες και βουνά, μέχρι εκείνους που προσφέρουν μαθήματα σε προσφυγόπουλα ή συνοδεύουν ηλικιωμένους σε ιατρικές εξετάσεις. Όλες αυτές οι πράξεις, μικρές ή μεγάλες, χτίζουν μια κοινωνία αλληλεγγύης και ενεργών πολιτών.
Για τους νέους, ο εθελοντισμός διαδραματίζει ακόμα πιο καθοριστικό ρόλο, μιας και αποτελεί ένα μέσο διαμόρφωσης της ατομικής τους ταυτότητας. Οι νέοι καλλιεργώντας τις δεξιότητές τους και αναπτύσσοντας την αυτογνωσία τους δε νιώθουν απλώς χρήσιμοι, αλλά ανακαλύπτουν τη δύναμη τους να επιφέρουν ουσιαστικές αλλαγές στη σύγχρονη κοινωνία. Μέσα από την εθελοντική δράση, οι νέοι έρχονται σε επαφή με διαφορετικά κοινωνικά στρώματα ή με καταστάσεις που συχνά απέχουν από τη δική τους καθημερινότητα, εμπειρίες που δεν τους αφήνουν αμέτοχους· αντίθετα, καλλιεργούν την κοινωνική υπευθυνότητα και την ικανότητα θέασης του κόσμου και της πραγματικότητας μέσα από τα μάτια του άλλου. Μαθαίνοντας να ακούν και να συνεργάζονται, ενεργοποιούνται, όχι ως απλοί παρατηρητές, αλλά ως δρώντα υποκείμενα της κοινωνικής πραγματικότητας, γεγονός που συμβάλλει στην εκ νέου αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων και κοινωνικών παθογενειών. Επιπλέον, ο εθελοντισμός λειτουργεί ως πεδίο άτυπης εκπαίδευσης, προσφέροντας ευκαιρίες για προσωπική ανάπτυξη και επαγγελματική προετοιμασία. Πολλοί είναι οι νέοι, οι οποίοι μέσα από εθελοντικές εμπειρίες, ανακαλύπτουν ενδιαφέροντα, ικανότητες και αξίες που πρωτύτερα δεν είχαν συνειδητοποιήσει. Παράλληλα, αναπτύσσουν επικοινωνιακές δεξιότητες, οργανωτική σκέψη, ενώ έρχονται αντιμέτωποι με τη δημιουργικότητα και την πρωτοβουλία, ικανότητες που είναι καθοριστικές τόσο για την επαγγελματική τους πορεία, όσο και για την ένταξή τους στην κοινωνία ως ενεργοί πολίτες.
Βέβαια, το σημαντικότερο που προκύπτει μέσα από την εθελοντική δράση είναι το γεγονός πως οι νέοι πλέον μπορούν και αποκτούν φωνή. Αντιλαμβάνονται την αξία της ουσιαστικής συνεισφοράς —ακόμα και σε ζητήματα που φαντάζουν μεγαλύτερα από τους ίδιους— και συνειδητοποιούν πως η ηλικία δεν είναι εμπόδιο, αλλά αποτελεί την αφετηρία για κοινωνική δράση, για αλληλεγγύη και τη δημιουργία μιας συμπεριληπτικής κοινωνίας.
Εξαιρετικό παράδειγμα οργανωμένου εθελοντισμού με κοινωνικό αποτύπωμα είναι τα ευρωπαϊκά προγράμματα, τα οποία δίνουν τη δυνατότητα σε νέους από όλη την Ευρώπη να συμμετάσχουν σε κοινωνικές δράσεις σε άλλες χώρες. Αυτές οι εμπειρίες δεν ενισχύουν μόνο την ευρωπαϊκή ταυτότητα και τις αξίες που αυτή πρεσβεύει (δημοκρατία, ισότητα, αλληλεγγύη), αλλά και την κατανόηση της διαπολιτισμικής επικοινωνίας, της αποδοχής της διαφορετικότητας και της συνεργασίας πέρα από σύνορα. Στην εποχή που η κοινωνική αποξένωση, η ανεργία των νέων και η έλλειψη ουσιαστικής συμμετοχής στα κοινά αποτελούν διαρκείς προκλήσεις, ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες όπως το European Solidarity Corps (ESC), ή αλλιώς, Σώμα Ευρωπαϊκής Αλληλεγγύης έρχονται να προσφέρουν ελπίδα και προοπτική.
Το Ευρωπαϊκό Σώμα Αλληλεγγύης ιδρύθηκε επίσημα το 2018, ως μετεξέλιξη του προγράμματος Ευρωπαϊκή Εθελοντική Υπηρεσία (EVS), με σκοπό να προσφέρει ευκαιρίες συμμετοχής σε κοινωνικά ωφέλιμα έργα σε νέα άτομα, ηλικίας 18-30 ετών. Με τις δράσεις του να χωρίζονται σε δύο βασικούς πυλώνες, τον εθελοντισμό (ατομικές ή ομαδικές εθελοντικές δραστηριότητες διάρκειας από 2 εβδομάδες έως 12 μήνες, σε τοπικό ή διεθνές επίπεδο) και τις επαγγελματικές ευκαιρίες αλληλεγγύης (πρακτικές ασκήσεις ή θέσεις εργασίας στον τομέα της κοινωνικής προσφοράς) προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία στους νέους να βγουν από τη «ζώνη ασφαλείας» τους και να αλληλεπιδράσουν με την κοινότητα με έναν ουσιαστικό τρόπο. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, το γεγονός πως πολλοί από αυτούς επιστρέφοντας από τέτοιου είδους προγράμματα αλληλεγγύης, φαίνεται να έχουν ανανεωμένη αυτοπεποίθηση, νέες φιλίες, και κυρίως, μια βαθύτερη επίγνωση του ποιοι είναι και τι επιθυμούν να προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο.
Το έργο των ESC προγραμμάτων δεν ωφελεί μόνο τους συμμετέχοντες… Αντιθέτως, ενισχύει σημαντικά τις τοπικές κοινωνίες, ενδυναμώνοντας οργανισμούς και φορείς που εργάζονται στον τομέα της κοινωνικής προσφοράς. Είτε πρόκειται για υποστηρικτές παρεμβάσεις, είτε για περιβαλλοντικές ενέργειες και εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά και νέους, οι δράσεις αυτές έχουν άμεσο και θετικό αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή ανθρώπων που το έχουν ανάγκη. Επιπλέον, η δημιουργία διακρατικών συνεργασιών, η ανταλλαγή καλών πρακτικών και η καλλιέργεια διαπολιτισμικής κατανόησης, ενισχύουν την έννοια της κοινής ευρωπαϊκής πορείας σε μία Ευρώπη που συχνά πλήττεται από τον εθνικισμό και την ξενοφοβία.
Πίσω από κάθε πρόγραμμα ESC κρύβεται πάντοτε μια προσωπική ιστορία και μία προσωπική εμπειρία. Ιστορίες νέων που άφησαν για λίγο την πατρίδα τους και πήγαν να προσφέρουν σε μια άλλη χώρα, ανακαλύπτοντας όχι μόνο έναν νέο πολιτισμό, αλλά και τον ίδιο τους τον εαυτό και εμπειρίες που δεν ξεχνιούνται. Λειτουργώντας πλέον ως πυξίδα για μελλοντικές επιλογές, επαγγελματικές ή προσωπικές, εμπνέουν τους νέους να συνεχίσουν να δραστηριοποιούνται, να ονειρεύονται και να προσφέρουν ουσιαστικά και ανιδιοτελώς στην κοινωνία. Τα προγράμματα ESC δεν τελειώνουν με τη λήξη της δράσης. Αντίθετα, οι εμπειρίες αυτές δημιουργούν νέους «πρεσβευτές» αλληλεγγύης, που επιστρέφουν στις κοινότητές τους με γνώσεις, ιδέες και διάθεση για περαιτέρω προσφορά. Πολλοί συμμετέχοντες γίνονται μελλοντικά youth workers, ιδρύουν δικές τους ΜΚΟ, συνεχίζουν σε προγράμματα Erasmus+ ή απλώς ενσωματώνουν την έννοια της κοινωνικής υπευθυνότητας στην καθημερινότητά τους.
Επομένως, σε μια εποχή που όλα μοιάζουν ρευστά και απρόβλεπτα, ο εθελοντισμός μέσα από το Ευρωπαϊκό Σώμα Αλληλεγγύης, γίνεται σημείο αναφοράς. Αποτελεί την πιο έμπρακτη απόδειξη, πως η αλληλεγγύη και η προσφορά δεν είναι απλώς λέξεις, αλλά πράξεις με ουσιαστικό αντίκτυπο.
Εσύ, θα το τολμούσες;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- European Solidarity Corps, youth.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
