Του Παναγιώτη Σταματάκου,
Το μοντέλο του τρέχοντος εκπαιδευτικού συστήματος έχει εξοστρακίσει τις επονομαζόμενες «καλές τέχνες» από το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, ενώ αναλώνεται και κατατρίβεται στον φαύλο κύκλο της μεταλαμπάδευσης θεωρητικής γνώσης, που παραδίδεται φουρνισμένη σαν προϊόν μαγειρικών φορμών, έτοιμο προς κατανάλωση, εγκλωβίζοντας την «κατατρεγμένη» αχαλίνωτη φαντασία των εφήβων στην ειρκτή του παπαγαλισμού. Έτσι, οι μαθητές δεν αναπτύσσουν την έμφυτη δημιουργικότητά τους, η οποία — εξάλλου — ναρκοθετείται και από τους ασθματικούς ρυθμούς ζωής, που έχει επιβάλει η νέα τεχνολογική πραγματικότητα.
Μέσα σ’ αυτή την αποστειρωμένη εκπαιδευτική ατμόσφαιρα, η μουσική έχει εκπέσει και έχει καταλήξει μία χίμαιρα ίσως, ένας απόηχος του παρελθόντος, όταν ακόμη η παιδεία δεν είχε προσκυνήσει ολοκληρωτικά τον ωφελιμισμό και την άκαμπτη μονολιθικότητα των «χρήσιμων» μαθημάτων. Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες πρέπει να αναλογιστούμε — εκτός των θετικών στοιχείων και των πλεονεκτημάτων που οι μαθητές στερούνται — πώς μπορούμε να άρουμε την παθογένεια αυτή, ώστε να διαμορφώσουμε ένα υγιές πρότυπο εκπαίδευσης και διάπλασης κριτικά σκεπτόμενων πολιτών. Αν επιδιώκουμε μια κοινωνία που να βασίζεται στη γνώση και την κριτική σκέψη, τότε η επένδυση σε ένα ουσιαστικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι μονόδρομος.
«Η μουσική ξεπλένει από την ψυχή τη σκόνη της καθημερινότητας», είχε πει ο Μπέρτχολντ Άουερμπαχ, Γερμανός λογοτέχνης. Πράγματι, η μουσική δεν είναι απλώς μία μορφή τέχνης, είναι τρόπον τινά μία εξαγνιστική δύναμη, μία γλώσσα παγκόσμια, που απευθύνεται στο συναίσθημα, χωρίς να ζητά εξηγήσεις, δίχως να έχει κανόνες και να εφαρμόζει τα κομφορμιστικά πρότυπα. Είναι μια μορφή επικοινωνίας που δε γνωρίζει σύνορα και αγκαλιάζει όλους τους ανθρώπους, δίδοντάς τους μία χείρα βοηθείας, για να αντιμετωπίσουν οποιαδήποτε δυσκολία τους λάχει. Καθώς οι καλπάζοντες ρυθμοί ζωής και οι αναρίθμητες υποχρεώσεις που βαραίνουν τους μαθητές της νέας γενιάς στενεύουν ασφυκτικά τον προσωπικό τους χρόνο και στραγγίζουν κάθε ίχνος δημιουργικής ανάσας, η μουσική αναδεικνύεται σε σωσίβιο ψυχής, που — ωστόσο — οι άνθρωποι δεν έχουν πια τη δυνατότητα να το καρπώνονται.
Η μουσική, επιπροσθέτως, καλλιεργεί την ευαισθησία, τη φαντασία, τη μνήμη, καθώς και τόσο την κοινωνικότητα όσο και την ενσυναίσθηση. Πιο συγκεκριμένα, μια επιστημονική ομάδα με επικεφαλής τον δόκτωρ Leonie Kausel, βιολιστή και νευροεπιστήμονα στο Πανεπιστήμιο της Χιλής, εξέτασαν την προσοχή και τη λειτουργική μνήμη 40 παιδιών από τη Χιλή μεταξύ 10-13 χρονών και διαπίστωσαν πως οι μαθητές που έχουν μουσική παιδεία παρουσιάζουν καλύτερη συγκέντρωση, βελτιωμένη μαθησιακή απόδοση και υψηλότερα επίπεδα αυτοεκτίμησης. Δε συνιστά, λοιπόν, θέμα απλώς αισθητικής ή κουλτούρας, αλλά αποτελεί θέμα παιδαγωγικής ουσίας και υγιούς ανάπτυξης της προσωπικότητας των παιδιών.
Επομένως, η απουσία της μουσικής από το γενικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα, πλην των ελάχιστων εξαιρέσεων των Μουσικών Σχολείων, συνιστά μια κραυγαλέα απόδειξη της μονοδιάστατης και χρησιμοθηρικής θεώρησης της παιδείας. Για να αποκαταστήσουμε, λοιπόν, αυτή την κατάφωρη αδικία εις βάρος των τεχνών, απαιτείται ένα ολιστικό και σφαιρικό σχέδιο δράσης — παιδαγωγικό, πολιτικό, κοινωνικό και πολιτισμικό.
Πρωταρχικό βήμα αποτελεί η αναθεώρηση της φιλοσοφίας του εκπαιδευτικού μας συστήματος, αφού — βέβαια —συνειδητοποιήσουμε την πολύπλευρη αποτυχία του και επαναπροσδιορίσουμε τον στόχο του. Οφείλουμε να απαλλαχθούμε από τη χρησιμοθηρική, βαθμοθηρική και εξετασιοκεντρική αντίληψη του σχολείου, που εστιάζει μόνον στην προετοιμασία για τις πανελλαδικές εξετάσεις και να υιοθετήσουμε μία διαφορετική προσέγγιση της παιδείας, πιο προσεκτική, καθολική, σχοινοτενή και διεπιστημονική. Μια παιδεία που αναγνωρίζει ότι οι άνθρωποι δεν είναι μηχανές αποστήθισης, αλλά ζώσες ψυχές που έχουν ανάγκη να εκφράζονται και να μετουσιώνουν την δημιουργική λογική τους σε απτή πραγματικότητα. Μια παιδεία που συνυπολογίζει το συναίσθημα, το αισθητικό και το καλλιτεχνικό στοιχείο ως εξίσου σημαντικό με το μαθηματικό και το γλωσσικό.
Προς αυτή την κατεύθυνση θα λειτουργούσε η ένταξη του μαθήματος της μουσικής, αλλά και των καλλιτεχνικών, στο Λύκειο και η αύξηση των ωρών διδασκαλίας αυτών στο Γυμνάσιο. Η καθιέρωση της μουσικής και των τεχνών ως αναπόσπαστο μέρος του προγράμματος σπουδών θα συνέβαλε ουσιαστικά στην ολόπλευρη ανάπτυξη των μαθητών, καλλιεργώντας τη δημιουργικότητα και την αισθητική του αντίληψη, αλλά και προασπίζοντας την ψυχική του υγεία και ενισχύοντας τη συναισθηματική του νοημοσύνη. Μέσα από τη βιωματική μάθηση και την ατέρμονα και ελεύθερη έκφραση, οι νέοι μπορούν να βρουν διέξοδο από την ασφυκτική πίεση της καθημερινότητας και να έλθουν σε επαφή με την πολιτιστική τους κληρονομιά, για την οποία το εκπαιδευτικό πρόγραμμα αποφεύγει να κάνει λόγο.
Βέβαια, η καθιέρωση της μουσικής — και εν γένει των τεχνών — στην εκπαίδευση δε μπορεί να επαφίεται μόνο σε νομοθετικές ρυθμίσεις, καθώς απαιτείται μία γενικότερη αλλαγή ιδεολογίας και νοοτροπίας που σχετίζονται με τις καλές τέχνες. Η εκπαιδευτική κοινότητα, οι γονείς και οι ίδιοι οι μαθητές πρέπει να αντιληφθούν ότι η παιδεία δεν εξαντλείται στην επίτευξη μιας βαθμολογικής διάκρισης ή στην απόκτηση ενός τίτλου σπουδών, αλλά είναι ένας διαρκής και αγώνας για καλλιέργεια, αυτογνωσία και ελευθερία — είναι συναγωνισμός, όχι ανταγωνισμός. Η μουσική, ως φορέας αξιών, συναισθημάτων και συλλογικής μνήμης, έχει τη δύναμη να αφυπνίζει, να εμπνέει και να συνδέει τις νέες γενιές με τον πολιτισμό τους — και όχι απλώς να λειτουργεί ως ελιξίριο ψυχής και ως χαλαρωτική δύναμη. Το σχολείο, λοιπόν, πρέπει να πάψει να είναι ένας τόπος πειθαρχίας και μονολόγου και να γίνει μια κοιτίδα έμπνευσης και ελεύθερης δημιουργίας, στο οποίο οι τέχνες να έχουν θέση ισάξια με τις επιστήμες.
Αν οι μαθητές δε διδάσκονται πώς να ακούν, πώς να νιώθουν και πώς να δημιουργούν, τότε δεν τους προσφέρουμε παιδεία — τους παρέχουμε μια ψευδαίσθηση γνώσης, ένα πλασέμπο. Και σ’ έναν κόσμο που βουίζει από πληροφορία, η μουσική είναι ίσως το πιο εύγλωττο μάθημα που έχουμε ξεχάσει να διδάξουμε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η μουσική εκπαίδευση μπορεί να βελτιώσει την προσοχή και τη λειτουργική μνήμη στα παιδιά,psychologynow.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η μουσική ξεπλένει από την ψυχή τη σκόνη της καθημερινότητας – Berthold Auerbach, apofthegmata.gr, διαθέσιμο εδώ
