Του Παντελή Δημητρόγλου,
Η Ελλάδα είναι μία από τις ευρωπαϊκές χώρες εκείνες που αντιμετωπίζουν σημαντικό πρόβλημα σχετικά με τον αριθμό του πληθυσμού, αλλά και με την παραγωγική κατανομή του ανά την επικράτεια. Τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 χαρακτηρίστηκαν από πολυπληθή ρεύματα αστικοποίησης. Η επαρχία σε σύντομο χρονικό διάστημα έχασε πολύ μεγάλο αριθμό του ανθρώπινου δυναμικού της καθώς οι μεγαλουπόλεις φαίνονταν πιο προσοδοφόρες και γεμάτες από ευκαιρίες επαγγελματικής και κοινωνικής κινητικότητας.
Τα αποτελέσματα της μεταπολεμικής οικονομίας, της αγροτικής φτώχειας, αλλά και της αστικής βιομηχανικής ανάπτυξης και της ανοικοδόμησης ήταν οι βασικότεροι λόγοι για τους οποίους το 36% του αστικού πληθυσμού το 1951 αυξήθηκε σε 65% μέχρι το 1980. Η ραγδαία και μαζική μετακίνηση του πληθυσμού την περίοδο εκείνη δημιούργησε το Ελληνικό πληθυσμιακό χάρτη, όπως τον ξέρουμε σήμερα.
Σήμερα, το 53,5% του πληθυσμού, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, κατοικεί σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, ενώ σειρά έχουν τα μικρότερα αστικά κέντρα, όπως η Πάτρα, το Ρέθυμνο και η Λάρισα. Με λίγα λόγια, το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν στην περιφέρεια και σε μικρότερες πόλεις είναι ασήμαντο για παράδειγμα μπροστά στα 4 εκατ. κατοίκων της πρωτεύουσας.
Πολλές ευρωπαϊκές χώρες που ήρθαν αντιμέτωπες με το ζήτημα αυτό εκπόνησαν και εφάρμοσαν σχέδια αποκέντρωσης, ώστε να εξισορροπηθεί το χάσμα μεταξύ αστικών κέντρων και επαρχίας με έξυπνες λύσεις, όπως η μεταφορά κρατικών οργανισμών σε μικρότερες πόλεις, στη Γαλλία, η ανάπτυξη της τοπικής βιομηχανίας και του αγροτουρισμού, στη Γερμανία, η ταχεία διαδικτυακή σύνδεση όλης της περιφέρειας, στη Σουηδία και τέλος, τα φορολογικά κίνητρα και οι ελαφρύνσεις σε έργα περιφερειακών υποδομών στην Ισπανία.
Ένα σχετικά πρόσφατο νομοσχέδιο που αναρτήθηκε στην εφημερίδα της Κυβέρνησης στις 15 Απριλίου και έκτοτε έχει διαταράξει τον δημόσιο διάλογο, εγείρει ερωτήματα σχετικά με τις προθέσεις και την κρατική πρωτοβουλία της Ελληνικής πολιτείας, πάνω στο ζήτημα αυτό. Πιο συγκεκριμένα, το περίφημο πολεοδομικό νομοσχέδιο που «εν μία νυκτί» μετέτρεψε μεγάλο αριθμό πλήρως οικοδομήσιμων οικοπέδων σε αγροτεμάχια. Δηλαδή οι έχοντες εκτάσεις κάτω των 2 στρεμμάτων, σε οικισμούς με πληθυσμό κάτω των 2.000 κατοίκων βάσει ορίων που δεν συμφωνούν με τον προσδιορισμό τους το 1923, δεν μπορούν πια να χτίσουν σε αυτές.
Το νομοσχέδιο αυτό έρχεται σε αντίθεση με οποιαδήποτε εξαγγελία στήριξης της περιφέρειας και δε δημιουργεί περιθώριο ευημερίας και ανάπτυξης μικρότερων περιοχών. Η ταυτόχρονη ραγδαία μείωση του πληθυσμού στενεύει ακόμα περισσότερο τα όρια μιας υγιούς περιόδου αποκέντρωσης και περιπλέκει ακόμα περισσότερο το νομοθετικό πλαίσιο που εμπεριέχει τον πολεοδομικές ρυθμίσεις, το σχέδιο και τα επιτρεπόμενα όρια δόμησης.
Πιο αναλυτικά, το προεδρικό διάταγμα προβλέπει για την οριοθέτηση των οικισμών, τρεις ζώνες. Η πρώτη ζώνη αφορά τον παλαιό πυρήνα, δηλαδή τους οικισμούς που υπήρχαν πριν από το 1923, όπως αυτοί αποτυπώνονται σε αεροφωτογραφίες, που προσεγγίζουν χρονικά την περίοδο εκείνη, συνήθως του 1939 ή του 1945. Η δεύτερη ομαδοποίηση προκύπτει από τις αεροφωτογραφίες του 1983. Η ζώνη Β αφορά τον πολεοδομικό πυρήνα μεταξύ 1923 — 1983 και η ζώνη Β΄1 αποτελεί ένα πιο πολύπλοκο και ασαφή πυρήνα, ο οποίος προκύπτει από τη δόμηση που έχει δημιουργηθεί μεταγενέστερα. Το μεγάλο πρόβλημα προκύπτει από το 1983 και μετά και αφορά έναν τεράστιο αριθμό ιδιοκτησιών που βρέθηκαν σε μία γκρίζα ζώνη από τη μια στιγμή στην άλλη.
Δεδομένου του τεράστιου προβλήματος που έχει δημιουργηθεί, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας εξετάζει ήδη μία λύση η οποία ενσαρκώνει το μη λειτουργικό γραφειοκρατικό περιβάλλον. Το σχέδιο αφορά την οργάνωση αυτών των οικιστικών ζωνών σε «Περιοχές Ελέγχου Χρήσεων», καθώς το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο δίνει τη δυνατότητα εισαγωγής χρήσεων γης. Πλέον εκκρεμεί ο προσδιορισμός και με νομοθετική ρύθμιση η αρτιότητα προκειμένου μια έκταση να είναι οικοδομήσιμη. Όπως ανέφερε ο Γενικός Γραμματέας Χωρικού Σχεδιασμού του υπουργείου, Ευθύμης Μπακογιάννης, εξετάζεται το ενδεχόμενο η αρτιότητα να καθοριστεί μεταξύ 2 και 4 στρεμμάτων. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι σε περιοχές με χαρακτήρα περιοικιστικό, το ελάχιστο απαιτούμενο μέγεθος οικοπέδου θα είναι μεγαλύτερο και δεν θα περιορίζεται στα 300 ή 500 τετραγωνικά μέτρα που θα είχε μια ιδιοκτησία ευρισκόμενη εντός οικισμού, αλλά μικρότερη από τα 4 στρέμματα της εκτός σχεδίου δόμησης και θα οργανωθεί υπό την προϋπόθεση ότι θα έχει πρόσωπο σε δρόμο. Σε κάθε περίπτωση, όμως, οικόπεδα κάτω των 2 στρεμμάτων φαίνεται ότι χάνουν οριστικά την οικοδομησιότητά τους.
Να σημειωθεί ότι το υπουργείο έχει ήδη ολοκληρώσει τη μελέτη για την καταγραφή του οδικού δικτύου στα νησιά και εκτιμάται ότι μέχρι το τέλος του έτους θα έχει προκύψει ο χαρακτηρισμός του οδικού δικτύου, ώστε να γνωρίζει το σύνολο των ιδιοκτητών ποια έκταση είναι οικοδομήσιμη και ποια όχι.
Η νομολογία του ΣτΕ είχε επισημάνει κατ’ επανάληψη ότι η ανεξέλεγκτη επέκταση των ορίων οικισμών, χωρίς σαφή ιστορική ή πολεοδομική τεκμηρίωση, το λεγόμενο «ξεχείλωμα», φαινόμενο ευρέως διαδεδομένο λόγω των χρόνιων παραβάσεων που λάμβαναν χώρα πολλές φορές εν γνώσει των Νομαρχών, είναι αντισυνταγματική. Αντιθέτως, η δόμηση πρέπει να περιορίζεται αυστηρά εντός ορίων ιστορικά αναγνωρισμένων. Σύμφωνα με το ανώτατο δικαστήριο, η διατήρηση της φυσιογνωμίας των οικισμών, καθώς και η προστασία του περιβάλλοντος, αποτελούν συνταγματικές επιταγές που υπερτερούν κάθε άλλη χωροταξική ή αναπτυξιακή σκοπιμότητα.
Το νέο Προεδρικό Διάταγμα έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις, τόσο από την Τοπική Αυτοδιοίκηση όσο και από την κοινωνία, εξαιτίας της αυστηρής και αναδρομικής μεθόδου που ακολουθεί για την οριοθέτηση των οικισμών, βασιζόμενο στην εικόνα που υπήρχε το 1983.
Η επιλογή αυτή οδηγεί στον αποκλεισμό μεταγενέστερα ανεπτυγμένων περιοχών, με αποτέλεσμα χιλιάδες οικόπεδα να χάνουν τη δυνατότητα οικοδόμησής τους και να σημειώνεται σοβαρή απαξίωση περιουσιών, πλήττοντας κυρίως τη μικροϊδιοκτησία στην ύπαιθρο. Επιπλέον, το ΠΔ απαγορεύει ρητά κάθε δυνατότητα επέκτασης των υφιστάμενων ορίων, ακόμη και σε περιπτώσεις αποδεδειγμένης ανάγκης, παραπέμποντας αποκλειστικά στη χρονοβόρα και κοστοβόρα διαδικασία, κάτι που κρίνεται ανέφικτο για πολλούς δήμους λόγω έλλειψης πόρων και τεχνικής υποστήριξης.
Επιπλέον, οι αρμόδιοι φορείς επισημαίνουν ότι το νέο πλαίσιο στηρίζεται αποκλειστικά σε παλαιές απογραφές και αεροφωτογραφίες, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τη σημερινή αναπτυξιακή πορεία πολλών περιοχών — ιδίως οικισμών που βρίσκονται κοντά σε νέα έργα υποδομής ή αντιμετωπίζουν έντονη πληθυσμιακή αύξηση. Παράλληλα, δημιουργούνται σημαντικές ανισότητες· για παράδειγμα, δύο γειτονικά οικόπεδα που ανήκουν στην ίδια λειτουργική περιοχή ενδέχεται να υπόκεινται σε διαφορετικούς όρους δόμησης, εξαιτίας ξεπερασμένων ή αυστηρά τυπικών κριτηρίων.
Με τα παρόντα δεδομένα και σύμφωνα με όσα προβλέπονται από το νέο ΠΔ, το ζήτημα του πολεοδομικού σχεδιασμού και του οικιστικού χαρακτήρα που θα αποκτήσει μεγάλο μέρος της Ελληνικής υπαίθρου φαίνεται ότι περιπλέκεται ακόμα περισσότερο καθώς, γκρίζες ζώνες, οι οποίες αφορούν και τα αστικά κέντρα, δημιουργούν μεγάλη ασάφεια στον μηχανολογικό τομέα και αποκόπτει τους πολίτες από τη δυνατότητα να επενδύσουν σε μη αστικές περιοχές.
Τέλος, εγείρει μεγάλο ενδιαφέρον η εφαρμογή αυτού του νόμου στη νησιωτική Ελλάδα όπου η τουριστική βιομηχανία βασίζεται. Η ανοικοδόμηση στα νησιά τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε πολύ δυναμικό επίπεδο δεδομένης της αυξανόμενης ζήτησης και απαιτήσεων των επισκεπτών, ενώ η Ελληνική Κυβέρνηση βρίσκεται ακόμα σε συζητήσεις με τοπικούς φορείς για μια ξεκάθαρη εφαρμογή των απαιτούντων μέτρων, καθώς με ιδιαίτερη ταχύτητα και προχειρότητα επιχειρείται να επιλυθεί ένα ζήτημα που απαιτεί μεταρρυθμίσεις δεκαετιών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, ypen.gov.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τι αλλάζει στους οικισμούς κάτω των 2.000 κατοίκων — Ποιοι ιδιοκτήτες δε θα μπορούν να χτίσουν, www.insider.gr, διαθέσιμο εδώ
- ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΕΚΤΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ — Η ΟΡΓΗ ΤΩΝ ΜΙΚΡΟΪΔΙΟΚΤΗΤΩΝ ΦΕΡΝΕΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟ ΠΔ, www.news247.gr, διαθέσιμο εδώ
- Νέο Προεδρικό Διάταγμα «σβήνει» τη δυνατότητα οικοδόμησης σε οικόπεδα μικρότερα των 2 στρεμμάτων για οικισμούς κάτω των 2.000 κατοίκων — Σφοδρές αντιδράσεις, www.ethnos.gr, διαθέσιμο εδώ
