Της Ελένης Κυριακοπούλου,
«Αν ο εγκέφαλός μας ήταν τόσο απλός, ώστε να μπορέσουμε να τον καταλάβουμε, θα ήμασταν τόσο απλοί που δεν θα μπορούσαμε», Emerson Pugh
Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πόσο πολύπλοκος είναι ένας ανθρώπινος οργανισμός; Πόσες διαφορετικές διεργασίες επιτελεί ακατάπαυστα καθόλη τη διάρκεια της ζωής μας προκειμένου να διαθέτει ο καθένας από εμάς την ικανότητα να επικοινωνεί με τους γύρω του, να αποθηκεύει τις αγαπημένες του αναμνήσεις, αλλά κυρίως πόσες διαδικασίες προκειμένου να βρισκόμαστε στη «ζωή»;
Σαφέστατα, το βασικό όργανο για να διατηρηθεί ένας ανθρώπινος οργανισμός ζωντανός είναι η καρδιά. Η καρδιά, ως μία φυσική αντλία, λαμβάνει το αίμα από τις φλέβες, που έχουν χαμηλότερη πίεση και το ωθεί στις αρτηρίες, με υψηλότερη πίεση, με τελικό σκοπό τη διοχέτευση της απαραίτητης ποσότητας αίματος στο σώμα, ώστε να επιτελέσει τις φυσιολογικές του λειτουργίες.
Ωστόσο, αν ένα ανθρώπινο σώμα διέθετε αυτό το ζωτικό όργανο που ονομάζεται καρδιά, αλλά στερούνταν εγκέφαλο τι θα συνέβαινε;
Όλες οι αισθήσεις, τα αντανακλαστικά και οι μηχανισμοί μάθησης και ομιλίας που αρχίζουμε να αναπτύσσουμε εξαιτίας του εγκεφάλου μας, από τη γέννησή μας κιόλας, δε θα αναπτύσσονταν. Το αποτέλεσμα αυτής της ελλιπούς ανάπτυξης θα ήταν η ύπαρξη, κατά πάσα πιθανότητα, προβλήματος στην επιβίωσή μας.
Η μορφολογία του εγκεφάλου
Ο εγκέφαλός μας συνιστά τμήμα του ΚΝΣ (Κεντρικού Νευρικού Συστήματος) και μορφολογικά αποτελείται από δύο ημισφαίρια τα οποία, ενώ χωρίζονται από τη μεσοημισφαιρική σχισμή, ταυτόχρονα επικοινωνούν μεταξύ τους με το μεσολόβιο που επιτρέπει την ανταλλαγή πληροφοριών. Κάθε εγκεφαλικό ημισφαίριο είναι εξειδικευμένο να επιτελεί διαφορετικές λειτουργίες, ενώ το καθένα από αυτά ελέγχει τους μυς της αντίθετης πλευράς. Σαφέστερα, το δεξί ημισφαίριο ελέγχει την αριστερή πλευρά του σώματος και το αριστερό ημισφαίριο τη δεξιά, ένα φαινόμενο που καλείται πλευρίωση του εγκεφάλου και θα συζητηθεί παρακάτω.
Κάθε μία διεργασία πραγματώνεται μέσω εκατομμυρίων νευρώνων, συνδεόμενοι με άξονες και δενδρίτες, που φτάνουν από τον εγκέφαλο σε ολόκληρο το σώμα μας. Τέτοιες λειτουργίες είναι ο έλεγχος των ζωτικών λειτουργιών όπως η αναπνοή ή ο καρδιακός ρυθμός, αλλά και των ανώτερων νοητικών ικανοτήτων, όπως η αντίληψη. Ακόμη, η λήψη και η επεξεργασία πληροφοριών από τα αισθητήρια όργανα, ο έλεγχος των κινήσεων και η ύπαρξη των συναισθημάτων μας υπάγονται σε αυτή την κατηγορία.
Η χαρακτηριστική μορφή του εγκεφάλου με τις αναδιπλώσεις στην επιφάνειά του οφείλεται στη φαιά ουσία. Το λεπτό στρώμα της φαιάς ουσίας στο εσωτερικό του εγκεφάλου συνιστά τον εγκεφαλικό φλοιό, ο οποίος χωρίζεται σε τέσσερις λοβούς: τον μετωπιαίο (μπλε), τον βρεγματικό (κίτρινο), τον κροταφικό (πράσινο) και τον ινιακό λοβό (κόκκινο).
Τι γίνεται, όμως, με την ικανότητα του λόγου;
Οι κύριες περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την γλωσσική ικανότητα του ανθρώπου εντοπίζονται σε περιοχές του μετωπιαίου και κροταφικού λοβού. Συγκεκριμένα, παρατηρούνται δύο κέντρα υπεύθυνα για την παραγωγή και την κατανόηση του προφορικού λόγου και ονομάζονται περιοχή Broca και περιοχή Wernicke, αντίστοιχα. Η Broca βρίσκεται στον μετωπιαίο, ενώ η Wernicke στον κροταφικό λοβό.
Εάν εμφανιστεί οποιαδήποτε επιπλοκή στην περιοχή Broca, τότε ο ασθενής διαθέτει την ικανότητα κατανόησης ομιλίας, αλλά αδυνατεί να δώσει ομιλία. Η δυσλειτουργία αυτή καλείται αφασία του Broca. Αν τραυματιστεί η περιοχή Wernicke, τότε ο ασθενής δύναται να παράξει προφορικό λόγο, αν και οι προτάσεις που σχηματίζει δεν βγάζουν νόημα, καθώς δεν μπορεί να καταλάβει την σημασία τόσο των λέξεων που ο ίδιος παράγει όσο και των λέξεων που ακούει από τους γύρω του, γεγονός που αναφέρεται ως αφασία Wernicke.
Η περιοχή Wernicke βρίσκεται πάντοτε στο κυρίαρχο ημισφαίριο, ενώ η περιοχή Broca παρατηρείται στο αριστερό ημισφαίριο στο 96% των δεξιόχειρων και στο 70% των αριστερόχειρων.
Τι εννοούμε με τον όρο «κυρίαρχο» ημισφαίριο;
Η θεωρία περί κυριαρχίας των ημισφαιρίων αναφέρεται ως εγκεφαλική πλευρίωση. Οι νευροεπιστήμονες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα πως οι λειτουργίες του εγκεφάλου δεν είναι συμμετρικά κατανεμημένες, αλλά εμφανίζονται διαφορές ανάμεσα στα δύο ημισφαίρια. Θεωρείται πως χρησιμοποιούμε το ένα μας ημισφαίριο σε μεγαλύτερη συχνότητα από το άλλο, χωρίς αυτό να σημαίνει πως το ένα παραμένει «ανενεργό» αφού τα δύο ημισφαίρια βρίσκονται σε επικοινωνία μεταξύ τους και οι λειτουργίες του ενός συμπληρώνουν τις λειτουργίες του άλλου. Συνεπώς, κυρίαρχο θεωρείται το ημισφαίριο που επεξεργάζεται με μεγαλύτερη ευκολία τις πληροφορίες που δεχόμαστε.
Το αριστερό ημισφαίριο επεξεργάζεται δεδομένα που σχετίζονται με τη λογική, την αναλυτική ικανότητα και τη μαθηματική σκέψη, ενώ το δεξί αφορά το συναίσθημα και τη δημιουργικότητα. Σε κάθε περίπτωση δεν συνεπάγεται πως κάποιος με κυρίαρχο ημισφαίριο το δεξί καθίσταται πιο δημιουργικός από κάποιον που έχει ως κυρίαρχο ημισφαίριο το αριστερό. Και αυτό γιατί έχει αποδειχθεί πως κάθε μας δεξιότητα είναι αποδοτικότερη, όταν τα δύο μας ημισφαίρια συνεργάζονται μεταξύ τους. Εάν κάποιος είναι δεξιόχειρας το κυρίαρχο ημισφαίριό του θεωρείται το αριστερό και αντίστροφα για τους αριστερόχειρες.
Έτσι, αν δεν είχες σκεφτεί μέχρι τώρα πόσο σημαντικός είναι ο εγκέφαλος για τον οργανισμό σου, ίσως ήρθε η στιγμή να το κάνεις. Η πολυπλοκότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου είναι που μας καθιστά είδος εξελικτικά ανώτερο, καθώς η γλώσσα και η γραφή, δεξιότητες που ελέγχονται από τον εγκέφαλό μας, αποτέλεσαν τα θεμέλια για την ανάπτυξη των επιστημών και των τεχνολογιών. Αυτή η πολυπλοκότητα, λοιπόν, του εγκεφάλου είναι που τον κάνει ένα από τα πιο αξιοθαύμαστα «εργαλεία» της βιολογίας μας.
Μεγάλωσε στην Αθήνα και πλέον σπουδάζει στην Πάτρα στο τμήμα Βιολογίας. Αγαπάει τα ταξίδια ενώ στον ελεύθερό της χρόνο απολαμβάνει να ακούει μουσική, να ζωγραφίζει και να βλέπει ταινίες. Οι γνώσεις που λαμβάνει από τη σχολή της είναι αρκετές ώστε στο 3ο έτος των σπουδών της να διατηρεί τεράστιο ενδιαφέρον για τη βιολογία. Μέσα από το κομμάτι της συγγραφής προσπαθεί να κερδίσει γνώσεις και να μάθει τόσο τον τρόπο να ερευνά κάθε πληροφορία που δέχεται αλλά και να την μεταδίδει με τον βέλτιστο τρόπο.
