Tου Νίκου Κηρύκου,
Εισαγωγή
Στις 24 Απριλίου του 1941, ο «αγκυλωτός σταυρός», η σημαία του Γ΄ Ράιχ της ναζιστικής Γερμανίας, υψώνεται στον ιερό βράχο της Ακρόπολης. Το γεγονός αυτό σηματοδοτεί την κατάληψη της πρωτεύουσας και μεγάλου τμήματος της χώρας από τους ναζί και την αρχή μιας δύσκολης περιόδου για τους Έλληνες, οι οποίοι για τα επόμενα τρία χρόνια θα δοκιμαστούν και θα αντιμετωπιστούν σκληρά από τους κατακτητές. Παρόλα αυτά, μας διαφεύγει το γεγονός εξαιτίας της επιρροής διηγήσεων, κινηματογράφου και συχνά της σχολικής ιστορίας, ότι οι ζώνες κατοχής στην χώρα ήταν τρεις. Οι Γερμανοί, μέχρι το φθινόπωρο του 1943 και την συνθηκολόγηση των Ιταλών, ελέγχουν ένα μικρό τμήμα της χώρας που περιλαμβάνει την Αθήνα, το λιμάνι του Πειραιά, το μεγαλύτερο τμήμα της Κρήτης με εξαίρεση το νομό Λασιθίου, τη κεντρική Μακεδονία συμπεριλαμβανομένης και της Θεσσαλονίκης, τον Έβρο και ορισμένα νησιά του Αιγαίου. Η δυτική Μακεδονία και η Θράκη ελέγχονταν από τους Βούλγαρους και τέλος το υπόλοιπο τμήμα της χώρας από τους Ιταλούς.
Μια παρατήρηση στον χάρτη αποδεικνύει ότι η έγνοια των Γερμανών ήταν τα κομβικά σημεία και οι αρτηρίες που εξασφάλιζαν το πέρασμα στη Μέση Ανατολή και την Βόρειο Αφρική, όπου είχε μεταφερθεί το κυριότερο μέτωπο. Εξαρχής η επίθεση κατά της Ελλάδας δεν ήταν στα άμεσα γερμανικά σχέδια, αλλά στης Ιταλίας, που ήδη ήλεγχε τα Δωδεκάνησα και ενδιαφερόταν για σταθεροποίηση της παρουσίας της, τόσο σε Αιγαίο, όσο και σε Ιόνιο εξαιτίας της κατοχής της Λιβύης. Η επιθυμία της Ιταλίας ήταν τα Δωδεκάνησα, οι Κυκλάδες και τέλος τα Επτάνησα να ελέγχονται ξεχωριστά από το ιταλικό κράτος. Η ευκαιρία της δόθηκε, αν και έχασε τον ελληνο-ιταλικό πόλεμο, με την επέμβαση των Γερμανών προσαρτώντας απευθείας τις παραπάνω περιοχές και διοικώντας αυτές, μέσω του ιταλικού Υπουργείου Εξωτερικών.
Το επτανησιακό παράδειγμα
Τα Επτάνησα είχαν προηγούμενη εμπειρία με την ιταλική κυριαρχία μόλις ενάμιση αιώνα νωρίτερα ως κτήση της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, πριν τη διάλυση της από τον Ναπολέοντα. Την κυριαρχία αυτή προέβαλαν και οι Ιταλοί με σκοπό να εκμεταλλευτούν την ακόμα υπαρκτή ιταλική παιδεία των Eπτανησίων, προσαρτώντας τους απευθείας στο ιταλικό κράτος και διορίζοντας στα νησιά Ιταλούς διοικητές. Ο Μουσολίνι υποστηρίζει πως η Κέρκυρα αποτελεί για την Ιταλία «ζωτικό χώρο» και επιδιώκει την κατάληψη της ήδη από το 1923. Με την εγκατάσταση τους, οι Ιταλοί διακόπτουν την κυκλοφορία της ελληνικής δραχμής, κόβοντας ένα νέο νόμισμα, την «Ιονική Δραχμή». Σε αντίστοιχες καταστάσεις πόλωσης, κοινωνικής και ιδεολογικής πίεσης, οι συνειδήσεις των ανθρώπων έρχονται σε σύγκρουση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο ρόλος των δημοσίων υπαλλήλων των νησιών. Σύμφωνα με ψήφισμα του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης και το δίκαιο του Πολέμου, οι δημόσιοι υπάλληλοι υποχρεούνται να εργάζονται και κατά την διάρκεια της κυριαρχίας, μιας και η τελευταία δεν είναι μόνιμη και οριστική. Οι επτανήσιοι υπάλληλοι είχαν να αντιμετωπίσουν την υπεροχή των αντιπάλων τους, αν δηλαδή ανήκουν σε μια προσαρτημένη επαρχία του ιταλικού κράτους ή σε υπό κατάληψη τμήμα του ελληνικού κράτους.
Η δεύτερη περίπτωση υπερίσχυσε, και συχνά αρνήθηκαν να συνεργαστούν τους κατακτητές με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα εκείνο των εκπαιδευτικών που δεν δέχθηκαν να εφαρμόσουν την απαγόρευση της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας στα σχολεία, εμποδίζοντας την άμεση ιταλοποίηση των παιδιών και των συνειδήσεων τους. Ο Νομάρχης Κέρκυρας αρνήθηκε επίσης να υπογράψει διατάγματα που αφορούσαν διοικητικά μέτρα. Η άρνηση των δημοσίων υπαλλήλων για εφαρμογή των αποφάσεων της ιταλικής διοίκησης αποδεικνύει μια ιδεολογική αντίσταση στην πολιτική βία και την μεθοδευμένη καθυπόταξη της ελληνικότητας τους. Η διαμάχη σχετικά με την πολιτική νομιμοποίηση δεν δόθηκε μόνο με την ιταλική πολιτική διοίκηση και τον προϊστάμενο Piero Parini, αλλά και με την δωσιλογική κυβέρνηση των Αθηνών και τον Πρωθυπουργό Τσολάκογλου, ο οποίος προέτρεπε τους επτανήσιους να μην ανακινούν περεταίρω το θέμα και να υπακούν πιστά στις εντολές των Ιταλών.
Εκτός από πολιτικούς και εκ-παιδευτικούς μοχλούς καταπίεσης των ντόπιων, οι Ιταλοί χρησιμοποίησαν ένα μέσω που είχε αναπτυχθεί ιδιαίτερα στα πλαίσια του φασιστικού ιταλικού κινήματος, την προπαγάνδα. Επιστρατεύεται μια σειρά μέτρων, όπως οι γιορτές, τόσο στο ιστορικό κέντρο της πόλης, όσο και σε χωριά, η δωρεάν προβολή κινηματογραφικών ταινιών, οι θεατρικές παραστάσεις και οι ραδιοφωνικές εκπομπές του γραφείου Πολιτικών Υποθέσεων που παραδίδουν δωρεάν μαθήματα ιταλικών. Κορωνίδα της ιταλικής προπαγάνδας διαδραματίζει η έκδοση φασιστικών εφημερίδων.
Η αντίσταση στην πολιτική βία δεν ήταν η μοναδική. Τόσο οι κρατικοί λειτουργοί, αλλά και οι πολίτες αντιστάθηκαν στην ιταλική επικυριαρχία, με έμφαση τα επεισόδια του Πρωτοκύριακου, δηλαδή της πρώτης Κυριακής του Νοεμβρίου, όπου πραγματοποιείται περιφορά του σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνος, στη διάρκεια του οποίου πραγματοποιείται διαδήλωση μαθητών και καθηγητών με συλλήψεις και επεισόδια. Τον Αύγουστο του 1942, οργανώνεται και η πρώτη παράνομη εφημερίδα η «Εφημερίς των Ιονίων», που τυπώνεται στην Κέρκυρα και παρά τις διώξεις και την εκτέλεση του ενός εκ των δύο τυπογράφων Ιωσήφ Βεντούρα, συνεχίζει κανονικά την λειτουργία της.
Παρατηρούμε λοιπόν, την γενικευμένη αντίδραση και αντίσταση του επτανησιακού λαού στην παράνομη κυριαρχία εις βάρος τους από την Ιταλία και τις ιδιαιτερότητες που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν. Ιδιαίτερο παράδειγμα αποτελεί η αντίσταση στο νομικό πλαίσιο, πράγμα που δεν παρατηρούμε εύκολα σε αντίστοιχες περιπτώσεις του ελληνικού κατεχόμενου χώρου. Οι ανθρώπινες συνειδήσεις, οι ιδιαίτεροι γεωγραφικοί παράγοντες, ο αγώνας μόλις ογδόντα χρόνια πριν για την ένωση με την Ελλάδα, έχουν επηρεάσει με έντονο τρόπο τους επτανησίους, που έχοντας την ανάμνηση ακόμα νωπή αγωνίζονται για να μην χάσουν κεκτημένα, τα οποία χρειάστηκε να αγωνισθούν για να αποκτήσουν. Τον Σεπτέμβριο του 1943, η Ιταλία χάνει οριστικά τον πόλεμο και συνθηκολογεί. Τα Επτάνησα καταλαμβάνουν οι γερμανοί για περίπου ένα χρόνο, προκαλώντας μια άλλου είδους καταστροφή. Την απομάκρυνση περίπου δύο χιλιάδων κερκυραίων εβραίων από τις εστίες τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ζούμπος Γ., Η Κέρκυρα στη σκιά του Φασισμού (1941-1943): Μερικές Πτυχές
- Λιάκου Α. (2019), Ο Ελληνικός 20ος αιώνας, Αθήνα: Εκδ. Πόλις
- Μοσχόπουλος Δ. (2012), Η Ιταλική Διοίκηση των Επτανήσων (1941-1943) και οι Κυβερνήσεις Συνεργασίας των Αθηνών (1941-1944), Αργοστόλι
