Tου Νίκου Κηρύκου,
Η Β’ Εθνοσυνέλευση του Άστρους Κυνουρίας, φέρνει τον Γρηγόριο στο προσκήνιο ως Υπουργό των Εσωτερικών των επαναστατημένων Ελλήνων. Στη διάρκεια που θα ακολουθήσει μέχρι τον θάνατο του τον Μάιο του 1825, θα αλλάξει πολλές φορές στρατόπεδο συνεπαρμένος από την μέθη της εξουσίας και στη διάρκεια του εμφυλίου θα διαδραματίσει ρόλο «διπλού πράκτορα». Αρχικά θα σταθεί με τους στρατιωτικούς, υποστηρίζοντας τον Κολοκοτρώνη και θα λάβει μέτρα περί της εσωτερικής οργάνωσης του κράτους και των νέων καθηκόντων των Ελλήνων ως πολίτες. Βλέποντας, όμως, την διάθεση των μεγάλων δυνάμεων και την μεσολάβηση του Μαυροκορδάτου για λήψη δανείου από την Βρετανία στους Κουντουριώτιδες θα παίξει διπλό ρόλο διατηρώντας την θέση του ως Υπουργού στην παλαιά κυβέρνηση του Ναυπλίου, ενώ παράλληλα πληροφορεί την νέα κυβέρνηση που σχηματίζεται στο Κρανίδι από τον Μαυροκορδάτο και τους Κουντουριώτιδες.
Τον Ιανουάριο του 1824, με τον εμφύλιο να έχει φουντώσει για τα καλά, εγκαταλείπει την κυβέρνηση του Ναυπλίου και λαμβάνει ανοιχτά το μέρος της κυβέρνησης Κρανιδίου. Διαπράττει παράτολμες κινήσεις και δεν διστάζει να στείλει κατασταλτικό σώμα ενάντια των κατοίκων της Κυπαρισσίας που δεν αναγνώρισαν την εξουσία του να συλλέξει φόρους. Στρέφεται κατά του Κολοκοτρώνη και διατάζει την φυλάκιση του μαζί με άλλους προεστούς. Σε όλη τη διάρκεια του 1824, ο Παπαφλέσσας παρασύρεται από την εμφύλια διαμάχη, συμμετέχοντας με την κυβέρνηση Κουντουριώτη στην κατασπατάληση του αγγλικού δανείου που προορίζονταν για την πληρωμή μισθών των στρατιωτών και τον εξοπλισμό τους.
Το τέλος ενός ήρωα
Το τέλος του 1824, βρίσκει τους Έλληνες πλήρως αποδιοργανωμένους και διχασμένους. Σε εκείνη την κρίσιμη στιγμή ο Ιμπραήμ Πασάς, γιος του σουλτάνου Μοχάμεντ Άλι της Αιγύπτου, αποβιβάζεται στο Μοριά με σκοπό την πλήρη καταστολή κάθε επαναστατικής εστίας. Η κυβέρνηση Κουντουριώτη είναι ανίκανη να αντιδράσει, έχοντας φυλακίσει τον αρχιστράτηγο Κολοκοτρώνη και σπαταλήσει όλα τα χρήματα. Ο Παπαφλέσσας αλλάζει πορεία για τελευταία φορά ενθυμούμενος τους αγώνες του για την ελευθερία. Προσπαθεί, ανεπιτυχώς, να πείσει τους πολιτικούς ότι πρέπει να αποφυλακισθεί άμεσα ο Κολοκοτρώνης και να δοθεί γενική αμνηστία καθώς ήταν ο μόνος που μπορούσε να αντιμετωπίσει τον Ιμπραήμ. Τελικά καταφέρνει να χρηστεί ο ίδιος αρχιστράτηγος, φεύγει αμέσως από το Ναύπλιο και ξεκινά μια μάχη με τον χρόνο στην πελοποννησιακή ύπαιθρο ώστε να συγκεντρώσει στρατεύματα. Στις αρχές Μαΐου 1825, έχοντας επικοινωνήσει με διάφορους οπλαρχηγούς και συγκεντρώσει 2500 στρατιώτες βρίσκεται στα υψίπεδα της Μεσσηνίας, επιλέγοντας ως σημείο για να ταμπουρωθεί το Μανιάκι. Βγάζει πύρινους λόγους επιδιώκοντας να εμψυχώσει τους άντρες του και λέγοντας τους ότι σύντομα θα φτάσει μεγάλος στρατός να τους βοηθήσει. Παρόλα αυτά, ακόμα και ο αδερφός του Νικήτας του στέλνει γράμμα ότι δεν έχει προλάβει να ετοιμαστεί και δεν μπορεί να έρθει. Η απάντηση και τελευταία επιστολή του, που σώζεται είναι ένα πραγματικό δείγμα πατριωτισμού:
«Νικήτα,
Έλαβα την επιστολήν σου και εις απάντησιν σου λέγω ότι {…} εγώ άπαξ ωρκίσθην να χύσω το αίμα μου εις την ανάγκην της πατρίδος, και αυτή είναι η ώρα. Εύχομαι δε εις τον Θεόν η πρώτη μπάλα του Ιμπραήμ να με πάρει εις το κεφάλι, διότι σας γράφω να ταχύνετε τον ερχομόν σας και σεις μου γράφετε κουραφέξαλα. Νικήτα, πρώτη και τελευταία επιστολή μου είναι αυτή. Βάστα την να την διαβάζεις καμμία φορά να με θυμάσαι και να κλαίς».
Στις 20 Μαΐου 1825, γράφεται η τελευταία πράξη. Τα στίφη των τούρκων προσπαθούν να τους ανακόψουν αλλά για πολλές ώρες οι Έλληνες καταφέρνουν να τους απωθούν αφήνοντας πίσω τους εκατοντάδες νεκρούς και τραυματίες. Όταν ο Ιμπραήμ αντιλαμβάνεται την άφιξη του Πλαπούτα στον απέναντι λόφο με 1500 άνδρες, διατάζει γενική επίθεση καθώς θεωρεί ότι αν καταφέρουν να ενωθούν με τους μαχόμενους, ο στρατός του θα υποστεί βαριά ήττα. Οι ενισχύσεις θα αναγκαστούν να φύγουν, τα πολεμοφόδια και οι άντρες είτε θα λιποτακτήσουν προς τα βουνά είτε θα πέσουν μαχόμενοι. Μαχόμενος θα πέσει και ο Παπαφλέσσας, ενώ αργά το απόγευμα το σώμα του θα βρεθεί αποκεφαλισμένο.
Συμπεράσματα
Πολλά έχουν γραφεί για την προσωπικότητα του Παπαφλέσσα, τόσο από σύγχρονους του όσο και από μεταγενέστερους ιστορικούς. Συχνά κατηγορήθηκε ως δολοπλόκος και κινητήριος δύναμη των εμφύλιων διαμαχών. Με όρους σύγχρονης έρευνας ωστόσο, ο Παπαφλέσσας υπήρξε άνθρωπος του καιρού του. Ανήκε σε μια προεπαναστατική κοινωνία, με διαφορετικά κοινωνικά χαρακτηριστικά, επιθυμώντας διακαώς εξουσία και δόξα. Δικαίως θεωρείται ένας εκ των πρωταγωνιστών της επανάστασης, μιας και δόθηκε με πάθος σ’ αυτό το όραμα την στιγμή που γεννιόνταν και παρά τις λοξοδρομήσεις του στάθηκε υπηρέτης της μέχρι το τέλος του. Ο θάνατος του στο Μανιάκι, αποτελεί μία μορφή εξιλέωσης για τα μίση που προκάλεσε και ιδίως για την φυλάκιση του Κολοκοτρώνη. Ταυτόχρονα όμως συνιστά μια έντονα συμβολική πράξη, αφού με την ηρωική του θυσία έδωσε το μήνυμα ενότητας και πίστης στους Έλληνες που είχαν χάσει το ηθικό τους, υποδεικνύοντας ότι ο Ιμπραήμ, όπως κάποτε και ο Δράμαλης, δεν είναι αήττητος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Φωτάκου (2021), Ο βίος του Παπαφλέσσα, Αθήνα: εκδ. Βεργίνα
- Παλαιών Πατρών Γερμανού (2011), Απομνημονεύματα, Αθήνα: εκδ. Δρόμων
- Περιοδικό Στρατιωτική Επιθεώρηση, Γρηγόριος Δίκαιος ή Παπαφλέσσας. Ο μάρτυρας μπουρλοτιέρης των ψυχών, τεύχος Μαρτίου-Απριλίου 2004
