Της Μαρίας Δήμα,
Ο καρκίνος του μαστού αποτελεί έναν από τους συχνότερους κακοήθεις όγκους στον γυναικείο πληθυσμό και μια από τις κυριότερες αιτίες θνησιμότητας παγκοσμίως. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το 2020 καταγράφηκαν πάνω από 2,3 εκατομμύρια νέες περιπτώσεις καρκίνου του μαστού παγκοσμίως, καθιστώντας τον ,τόν πιο συχνό τύπο καρκίνου σε γυναίκες, ξεπερνώντας ακόμη και τον καρκίνο του πνεύμονα. Στην Ελλάδα, ο καρκίνος του μαστού αποτελεί περίπου το 28% όλων των νέων διαγνώσεων καρκίνου στις γυναίκες, ενώ εκτιμάται ότι κάθε χρόνο διαγιγνώσκονται περισσότερες από 7.500 νέες περιπτώσεις.
Η νόσος χαρακτηρίζεται από ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό κυττάρων που προέρχονται από το επιθήλιο των πόρων ή των λοβίων του μαστού. Αν και συνδέεται συχνότερα με το γυναικείο φύλο, δεν αποκλείεται και η εμφάνισή του σε άνδρες, αν και με σημαντικά μικρότερη συχνότητα, της τάξης του 0,5-1%. Η έγκαιρη διάγνωση, η γενετική προσέγγιση και οι νεότερες στοχευμένες θεραπείες έχουν μεταβάλει σημαντικά την πρόγνωση της νόσου, καθιστώντας τον καρκίνο του μαστού μια νόσο διαχειρίσιμη και, σε πολλές περιπτώσεις, πλήρως ιάσιμη, ιδιαίτερα όταν ανιχνεύεται σε πρώιμα στάδια.
Ο καρκίνος του μαστού μπορεί να εκδηλωθεί με ποικίλα συμπτώματα, τα οποία συχνά δεν είναι άμεσα εμφανή. Το πιο κοινό σύμπτωμα είναι η παρουσία ενός νέου, ανώδυνου όγκου ή σκληρίας στο στήθος ή στη μασχαλιαία περιοχή. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλα σημεία που μπορεί να υποδηλώνουν την ύπαρξη καρκίνου του μαστού. Αυτά περιλαμβάνουν αλλαγές στο μέγεθος ή το σχήμα του μαστού, ερυθρότητα ή ερεθισμό του δέρματος του μαστού, εισολκή της θηλής, έκκριση υγρού από τη θηλή (που μπορεί να είναι διαυγές ή αιματηρό), καθώς και πόνους ή ευαισθησία στο στήθος που δε σχετίζονται με τον έμμηνο κύκλο. Επιπλέον, η εμφάνιση δερματικών αλλαγών, όπως πτύχωση ή πάχυνση του δέρματος που θυμίζει φλοιό πορτοκαλιού, μπορεί να είναι ενδεικτική ενός φλεγμονώδους καρκίνου του μαστού. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτά τα συμπτώματα δεν είναι αποκλειστικά του καρκίνου του μαστού και μπορεί να σχετίζονται με άλλες, λιγότερο σοβαρές καταστάσεις.
Υπάρχουν διάφοροι τύποι καρκίνου του μαστού, ανάλογα με τα ιστολογικά χαρακτηριστικά και τη μοριακή τους υπογραφή. Ο πιο συχνός τύπος είναι το διηθητικό πορογενές καρκίνωμα, το οποίο αποτελεί περίπου το 70–80% των περιπτώσεων. Ακολουθεί το διηθητικό λοβιακό καρκίνωμα, που ξεκινά από τα λόβια του μαστού και έχει την τάση να εμφανίζει αμφοτερόπλευρη κατανομή. Υπάρχουν επίσης σπανιότερες μορφές όπως το φλεγμονώδες καρκίνωμα, το σωληνώδες, το βλεννώδες, το μυελοειδές και άλλες ειδικές ιστολογικές υποκατηγορίες, καθεμία με διαφορετική πρόγνωση και θεραπευτική προσέγγιση.
Πέρα από την ιστολογική ταξινόμηση, ιδιαίτερη σημασία έχει η μοριακή ταξινόμηση του καρκίνου του μαστού, η οποία καθορίζεται από την έκφραση συγκεκριμένων υποδοχέων στα καρκινικά κύτταρα. Ο πιο σημαντικός είναι ο υποδοχέας οιστρογόνων (ER), ο υποδοχέας προγεστερόνης (PR) και ο υποδοχέας της ανθρώπινης επιδερμικής αυξητικής πρωτεΐνης τύπου 2 (HER2). Με βάση αυτά τα χαρακτηριστικά, οι όγκοι κατατάσσονται σε τέσσερις βασικούς μοριακούς τύπους: ορμονοευαίσθητος (ER/PR θετικός, HER2 αρνητικός), HER2 θετικός, τριπλά αρνητικός (χωρίς έκφραση ER, PR και HER2) και διπλά θετικός (ER/PR και HER2 θετικός). Η μοριακή αυτή ταξινόμηση έχει καθοριστικό ρόλο τόσο στην πρόγνωση όσο και στην επιλογή της κατάλληλης θεραπείας.
Η παθοφυσιολογία του καρκίνου του μαστού είναι πολυπαραγοντική και συνδυάζει γενετικούς, ορμονικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν οι μεταλλάξεις συγκεκριμένων γονιδίων, κυρίως των BRCA1 και BRCA2, που σχετίζονται με τον κληρονομικό καρκίνο του μαστού και των ωοθηκών. Οι γυναίκες με μεταλλάξεις στα γονίδια αυτά έχουν σημαντικά αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού, πολλές φορές σε νεαρή ηλικία και με αμφοτερόπλευρη εντόπιση. Η ενεργοποίηση σηματοδοτικών μονοπατιών όπως το PI3K/AKT/mTOR, το MAPK και η υπερέκφραση του HER2 οδηγούν σε αυξημένο κυτταρικό πολλαπλασιασμό και επιθετικότητα του όγκου. Τα τριπλά αρνητικά καρκινώματα έχουν ιδιαίτερη βιολογική συμπεριφορά και συχνά σχετίζονται με μεταλλάξεις BRCA1, παρουσιάζουν υψηλή μιτωτική δραστηριότητα και τείνουν να είναι πιο ανθεκτικά στη θεραπεία, αλλά ανταποκρίνονται καλύτερα στη χημειοθεραπεία.
Υπάρχουν και άλλα γονίδια, όπως τα TP53, PTEN και CHEK2, που σχετίζονται με σπάνια γενετικά σύνδρομα καθώς και με αυξημένο κίνδυνο. Ορμονικοί παράγοντες, όπως η πρώιμη εμμηναρχή, η καθυστερημένη εμμηνόπαυση, η ατεκνία ή η καθυστερημένη πρώτη κύηση, συνδέονται επίσης με αυξημένο κίνδυνο λόγω μεγαλύτερης έκθεσης στα οιστρογόνα. Το ίδιο ισχύει και για την παχυσαρκία, την κατανάλωση αλκοόλ και τη μακροχρόνια λήψη ορμονικής θεραπείας υποκατάστασης στην εμμηνόπαυση.
Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού. Ορισμένοι από αυτούς είναι μη τροποποιήσιμοι, όπως το φύλο (οι γυναίκες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο), η ηλικία (ο κίνδυνος αυξάνεται με την ηλικία), το οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού ή των ωοθηκών και η παρουσία συγκεκριμένων γενετικών μεταλλάξεων, όπως οι BRCA1 και BRCA2 . Άλλοι παράγοντες σχετίζονται με τον τρόπο ζωής και μπορούν να τροποποιηθούν. Η κατανάλωση αλκοόλ, η παχυσαρκία, η έλλειψη σωματικής άσκησης, η καθυστερημένη έναρξη εμμηνόπαυσης (μετά τα 55 έτη), η έναρξη εμμήνου ρύσεως σε νεαρή ηλικία (πριν τα 12 έτη), και η χρήση ορμονικής θεραπείας υποκατάστασης μετά την εμμηνόπαυση έχουν συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο . Επιπλέον, γυναίκες που δεν έχουν τεκνοποιήσει ή που απέκτησαν το πρώτο τους παιδί μετά τα 30 έτη ενδέχεται να διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο. Η κατανόηση αυτών των παραγόντων κινδύνου είναι κρίσιμη για την πρόληψη και την έγκαιρη ανίχνευση του καρκίνου του μαστού.
Η θεραπευτική προσέγγιση στον καρκίνο του μαστού είναι πολυπαραγοντική και εξαρτάται από το στάδιο της νόσου, τα μοριακά χαρακτηριστικά και την επιθυμία της ασθενούς. Οι βασικοί θεραπευτικοί άξονες περιλαμβάνουν τη χειρουργική αφαίρεση του όγκου, τη χημειοθεραπεία, την ορμονική θεραπεία, την ανοσοθεραπεία και την ακτινοθεραπεία. Η χειρουργική επιλογή μπορεί να είναι είτε ογκεκτομή (διατήρηση του μαστού) είτε μαστεκτομή (ολική αφαίρεση), ανάλογα με το μέγεθος του όγκου και την προτίμηση της ασθενούς. Οι σύγχρονες τεχνικές επιτρέπουν τη διενέργεια ταυτόχρονης αποκατάστασης με πλαστική χειρουργική.
Η ορμονοθεραπεία εφαρμόζεται σε ορμονοευαίσθητους όγκους και περιλαμβάνει τη χρήση ταμοξιφαίνης ή αναστολέων αρωματάσης για την καταστολή της δράσης των οιστρογόνων. Στους HER2 θετικούς όγκους χρησιμοποιούνται στοχευμένες θεραπείες όπως η τραστουζουμάμπη και η περτουζουμάμπη, οι οποίες έχουν βελτιώσει εντυπωσιακά την πρόγνωση. Για τους τριπλά αρνητικούς καρκίνους, όπου δεν υπάρχουν εκφρασμένοι υποδοχείς, η κύρια θεραπεία παραμένει η χημειοθεραπεία, με νεότερα δεδομένα να δείχνουν ενθαρρυντικά αποτελέσματα από την προσθήκη ανοσοθεραπείας με αναστολείς των σημείων ελέγχου (immune checkpoint inhibitors) όπως η ατεζολιζουμάμπη. Η ακτινοθεραπεία εφαρμόζεται κυρίως μετά από ογκεκτομή ή σε περιπτώσεις προχωρημένης νόσου για τον έλεγχο τοπικών υποτροπών ή μεταστάσεων.
Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια σημειώνεται σημαντική πρόοδος στην ενημέρωση, την πρόληψη και τη θεραπεία του καρκίνου του μαστού. Ο προσυμπτωματικός έλεγχος με μαστογραφία εφαρμόζεται ευρέως, ιδιαίτερα σε γυναίκες άνω των 40 ετών, ενώ η πρόσβαση σε εξειδικευμένα κέντρα μαστού επιτρέπει τη διεπιστημονική προσέγγιση και την εξατομικευμένη φροντίδα. Οι εξελίξεις στη γονιδιωματική και στην εξατομικευμένη ιατρική έχουν οδηγήσει στην ανάπτυξη εξετάσεων όπως το Oncotype DX και το MammaPrint, οι οποίες επιτρέπουν την πρόβλεψη του κινδύνου υποτροπής και της αναγκαιότητας χημειοθεραπείας, προσφέροντας εξατομικευμένη θεραπεία με λιγότερες παρενέργειες.
Συνολικά, ο καρκίνος του μαστού παραμένει μια σοβαρή αλλά όλο και πιο αντιμετωπίσιμη ασθένεια. Η ευαισθητοποίηση του πληθυσμού, η πρώιμη διάγνωση, η χρήση των μοριακών δεικτών και η πρόσβαση σε εξειδικευμένες θεραπείες καθιστούν δυνατή τη μακροχρόνια επιβίωση και, σε πολλές περιπτώσεις, την πλήρη ίαση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Breast Cancer, Mayo Clinic, διαθέσιμο εδώ
- Breast Cancer, Cleveland Clinic, διαθέσιμο εδώ
- Breast Cancer, World Health Organisation, διαθέσιμο εδώ
- Types of Breast Cancer, American Cancer Society, διαθέσιμο εδώ
