Της Αναστασίας Δάβαρη,
Ο θεός Διόνυσος ήταν μια από τις πιο πολυδιάστατες και συναρπαστικές μορφές της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας. Λατρεύτηκε ως θεός του οίνου, της έκστασης, της ερωτικής απόλαυσης και της αναγέννησης της φύσης. Ο μύθος της γέννησής του αποτελεί έναν από τους πιο γνωστούς της αρχαίας μυθολογίας. Καρπός της ένωσης του θεού Δία με τη θνητή Σεμέλη, ο Διόνυσος κινδύνεψε να χαθεί πριν ακόμα γεννηθεί, όταν η Σεμέλη, παρασυρμένη από τη ζήλια της Ήρας, ζήτησε από τον Δία να της αποκαλυφθεί στην αληθινή του θεϊκή μορφή. Ο Δίας, αν και απρόθυμος, πραγματοποίησε την επιθυμία της, και η Σεμέλη κάηκε από τη λάμψη του κεραυνού του. Ωστόσο, προτού η Σεμέλη χαθεί, ο Δίας κατάφερε να διασώσει το έμβρυο και το τοποθέτησε στον μηρό του, όπου το κυοφόρησε μέχρι να έρθει η ώρα της γέννησης του Διονύσου.
Στις απεικονίσεις, ο θεός Διόνυσος παρουσιάζεται νεανικός και ιλαρός, με στεφάνια από κισσό ή αμπελόφυλλα και τον θυρσό, ένα ραβδί στολισμένο με φύλλα και καρπούς. Συχνά περιβάλλεται από τις μαινάδες — γυναίκες σε έκσταση, αφοσιωμένες σε εκείνον — καθώς και από σάτυρους, όντα μισοί άνθρωποι και μισοί τράγοι, που συμβολίζουν την αχαλίνωτη ζωική ορμή. Ο Διόνυσος δεν ήταν μόνο θεός της μέθης, αλλά και της απελευθέρωσης του πνεύματος, της άρσης των κοινωνικών περιορισμών και της άμεσης επικοινωνίας με τη φύση και τα θεϊκά μυστήρια. Μεταξύ των πολυάριθμων εορτών που τιμούσαν τον Διόνυσο, τα Ανθεστήρια ξεχωρίζουν ως η πιο ευφάνταστη και γεμάτη αντιθέσεις γιορτή, που συνδύαζε την αναβίωση της φύσης με την τιμή προς τους νεκρούς.
Τα Ανθεστήρια τελούνταν κάθε χρόνο στην Αθήνα τον μήνα Ανθεστηριώνα και διαρκούσαν τρεις ημέρες, από τις 11 έως τις 13 του μήνα. Το όνομά τους συνδέεται με την άνθιση της φύσης και τον ερχομό της άνοιξης, σηματοδοτώντας την αναγέννηση της ζωής αλλά και τη μνήμη των νεκρών, σε ένα σπάνιο συγκερασμό γιορτής και πένθους. Κάθε ημέρα των Ανθεστηρίων έφερε ξεχωριστό όνομα και τελετουργικά. Η πρώτη ημέρα, τα «Πιθοίγια», ήταν αφιερωμένη στο νέο κρασί. Τα πιθάρια, γεμάτα από τον καρπό του αμπελιού, ανοίγονταν για πρώτη φορά και οι πρώτες σταγόνες του κρασιού προσφέρονταν στον Διόνυσο με σπονδές. Οι προετοιμασίες ήταν πυρετώδεις και οι πιστοί μετέφεραν τα πιθάρια στον ιερό χώρο, όπου με τη δύση του ήλιου ξεκινούσαν οι τελετές. Η νύχτα γέμιζε με μυρωδιές από το φρέσκο κρασί και ήχους γιορτής, σε μια τελετουργική επίκληση της χαράς και της γονιμότητας.
Η δεύτερη ημέρα, οι «Χόες» θεωρούνταν το αποκορύφωμα της εορτής. Όλοι, ανεξαρτήτως κοινωνικής θέσης ή ηλικίας, συμμετείχαν στους διαγωνισμούς οινοποσίας. Σκοπός του διαγωνισμού ήταν να καταναλωθούν δύο λίτρα κρασί όσο το δυνατόν ταχύτερα από ειδικά αγγεία, τις χοές. Τα παιδιά έπαιρναν μέρος με μικρότερα κανατάκια, εντασσόμενα έτσι σταδιακά στην κοινωνική ζωή. Η συμμετοχή των παιδιών είχε και έναν βαθύτερο συμβολισμό: πίστευαν πως οι χοές συνδέονταν με τα ορόσημα της ζωής, γι’ αυτό και όταν πέθαιναν, οι γονείς τους τοποθετούσαν στο μνήμα τους μια μικρή χοή, ώστε να μην τους λείψουν τα γήινα αγαθά. Κατά την ημέρα των Χοών, τα ιερά έμεναν κλειστά, γεγονός που υποδήλωνε την παρουσία των ψυχών των νεκρών ανάμεσα στους ζωντανούς. Η ατμόσφαιρα της γιορτής ήταν απελευθερωτική και ταυτόχρονα μυστηριακή.
Η τρίτη και τελευταία ημέρα, οι «Χύτροι», ήταν αφιερωμένη αποκλειστικά στη μνήμη των νεκρών. Οι άνθρωποι μαγείρευαν σε χύτρες ένα πρωτόγονο φαγητό από διάφορους σπόρους ανακατεμένους με μέλι, μια προσφορά προς τις ψυχές. Τελετουργικές θυσίες γίνονταν προς τιμήν του θεού Ερμή, ο οποίος οδηγούσε τις ψυχές στον Κάτω Κόσμο, και στη συνέχεια προς τους ίδιους τους νεκρούς. Μετά τις τελετές, το κλίμα άλλαζε και πάλι. Η γιορτή ολοκληρωνόταν με αγώνες και διαγωνισμούς,
Τα Ανθεστήρια, συνδύαζαν τον εορτασμό του νέου κύκλου ζωής με τη μνήμη των προγόνων. Αντικατόπτριζαν μια βαθιά φιλοσοφία που χαρακτήριζε τους αρχαίους Έλληνες, ότι η ζωή και ο θάνατος είναι άρρηκτα συνδεδεμένα, ότι η μέθη της ύπαρξης συνοδεύεται πάντοτε από τον σεβασμό προς τα περασμένα. Μέσα από το κρασί, τον χορό, τη θυσία και τη μνήμη, οι Αθηναίοι γιόρταζαν την ανθρώπινη μοίρα σε όλη της την πληρότητα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Burkert, W. (2015), Αρχαία Ελληνική Θρησκεία. Αρχαϊκή και Κλασική Εποχή. Αθήνα: εκδ. Καρδαμίτσα
- Roland M. & Metzger H. (1992), Η θρησκεία των αρχαίων Ελλήνων, Αθήνα: εκδ. Καρδαμίτσα
- Η γιορτή των Ανθεστηρίων και η σημασία της στην αρχαία Ελληνική θρησκεία των κλασικών χρόνων, ikee.lib.auth.gr, διαθέσιμο εδώ
