Του Χαράλαμπου Βελλιανίτη,
Η πολιτική επικοινωνία είναι ένα αντικείμενο, το οποίο εξαιτίας των επίκαιρων δυσμενών καταστάσεων ακούγεται ολοένα και συχνότερα από τους αγανακτισμένους πολίτες, σε σχέση με τις αντιδράσεις και τις δράσεις των πολιτικών επί ορισμένων γεγονότων. Επιπλέον και λόγω του αρνητικού χαρακτήρα –όπως προαναφέραμε– των εξελίξεων που λαμβάνουν χώρα στην κοινωνία, στα επιτελεία των πολιτικών βρίσκονται εκθετικά περισσότερα άτομα με γνώσεις και πιστοποιήσεις στον κλάδο αυτό. Αλήθεια, όμως, τι συνιστά πολιτική επικοινωνία, πού αυτή δραστηριοποιείται, με τι μέσα και σε σχέση με τι;
Σε σχέση με τον ορισμό της, κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούν τέσσερις εκδοχές: η πρώτη, του Mcnair, ορίζει τον χώρο αυτό ως την κάθε μορφή επικοινωνίας που σχετίζεται με την Πολιτική, δίνοντας έμφαση στο αποτέλεσμα. Η δεύτερη εστιάζει περισσότερο στην ατέρμονη σχέση μεταξύ Mέσων Mαζικής Eνημέρωσης και πολιτικών συστημάτων τόσο σε εγχώριο όσο και στο διεθνές πεδίο δια της διάδρασης αυτών. Τέλος, η τελευταία εκδοχή, προερχόμενη από τον Ν. Δεμερτζή, χαρακτηρίζεται ως η πιο πλήρης και ορίζει το πεδίο αυτό δράσης και έρευνας ως την ηθελημένη ή αθέλητη μεταβίβαση ή παραγωγή μηνυμάτων λεκτικής ή έξω-λεκτικής φύσης που αναφέρονται στην άσκηση πολιτικής εξουσίας, τα οποία παράγονται εντός και μεταξύ των πολιτικών θεσμών, με σκοπό τον επηρεασμό της γνώσης, της στάσης ή των συμπεριφορών των ατόμων. Ο Wolton βάζει στη σχέση Μ.Μ.Ε. και πολιτικών συστημάτων και την κοινή γνώμη, νοώντας την πολιτική επικοινωνία ως το πεδίο όπου συναντιούνται οι ατζέντες των τριών.
Η ιστορική αρχή του κλάδου ξεκινάει με τον Α’ Π.Π. και τη μελέτη και εξέλιξη της προπαγάνδας, χωρίς, ωστόσο, να ταυτίζεται με αυτήν. Προπαγάνδα, δημόσιες σχέσεις, διαφήμιση και πολιτική επικοινωνία παρουσιάζουν ομοιότητες, θα λέγαμε πως σχεδόν είναι το ίδιο πράγμα, αλλά αυτό δεν αληθεύει. Πάντως και οι τρεις κλάδοι συναντώνται στο πρόσωπο του Αμερικανού Edward Bernays, ο οποίος ξεκινάει από το “Committee on Public information” (1917), με σκοπό την πειθώ δια προπαγάνδας στο εξωτερικό, αλλά και στο εσωτερικό κατά τον πόλεμο, στις Η.Π.Α. Ως ανιψιός του Freud, λαμβάνει υπόψη στις μεθόδους του την ψυχολογία του πλήθους και στο βιβλίο του με τίτλο Προπαγάνδα 1928 θα μιλήσει για «κατασκευή συναίνεσης». Θα εδραιώσει ακόμα περισσότερο το όνομα του το 1929 με τη διαφημιστική καμπάνια για το γυναικείο κάπνισμα, με τίτλο «Δάδες ελευθερίας», ενώ θα έχει καθοριστικό ρόλο και στο πραξικόπημα της CIA στη Γουατεμάλα.
Πολιτική επικοινωνία, βέβαια, κατά τον πρώτο ορισμό, βρίσκουμε ακόμα και από τα αρχαία χρόνια, με την έμφαση να δίνεται στον Μεσαίωνα. Από τότε η ορατότητα της πολιτικής εξουσίας (του πολιτικού προσώπου) έχει αυξηθεί και έτσι, πλέον, φτάνουμε στον 4ο ορισμό και την εμπλοκή της κοινής γνώμης. Η έννοια αυτή συνδέεται άρρηκτα με το κοινό συμφέρον που θα ανακύψει πάλι, κατά τον Διαφωτισμό. Μεταξύ 17ου και 18ου αιώνα, δημιουργείται μια ενδιάμεση της ιδιωτικής και της κρατικής σφαίρα, η δημόσια σφαίρα. Εκεί θα δραστηριοποιηθεί ο τύπος που θα προάγει την πολιτική συζήτηση μέσα στην κοινή γνώμη.
Ο Πολιτικός επιστήμονας και επικοινωνιολόγος, Harold Lasswell, θα εισάγει τα πορίσματα της Ψυχολογίας στη μελέτη της πολιτικής επικοινωνίας και θα δημιουργήσει το πρώτο μοντέλο συστηματικής μελέτης του χώρου της Πολιτικής Επικοινωνίας, αποτελούμενο από πέντε ερωτήματα: ποιος λέει, τι (το μήνυμα), σε ποιoν, μέσα από ποιον δίαυλο (μέσο, κανάλι), για ποιoν σκοπό. Καθοριστική για τον χώρο είναι και η άποψη σε σχέση με την επίδραση των μέσων: αυτά είναι πανίσχυρα, μερικώς ισχυρά ή καθόλου ισχυρά;
Το δημοκρατικό περιβάλλον είναι ιδανικό για την άσκηση της πολιτικής επικοινωνίας, ιδίως αν απορρίψουμε την εξιδανικευμένη εικόνα της πολυφωνίας που μας έρχεται αμέσως στο μυαλό και συλλογιστούμε τη θεώρησή του κατά τον φιλελεύθερο θεωρητικό Alexis de Tocqueville, ο οποίος σε ερευνητική του επίσκεψη στις Η.Π.Α., διαπίστωσε πως στον φόβο της εναντίωσης με την πλειοψηφία, οι αντίθετες, μειοψηφικές απόψεις σιωπούσαν. Το ίδιο εξακρίβωσε και μεταγενέστερα σε έρευνά της η Γερμανίδα Elizabeth Noelle Neumann. Συγκεκριμένα, η ίδια ανέπτυξε –με βάση τη μελέτη της επί του Ναζιστικού καθεστώτος– το μοντέλο της σπειροειδούς γραμμής σιωπής, υποστηρίζοντας ότι οι ΝΑΖΙ δεν εξασφάλισαν τη συναίνεση της πλειοψηφίας, αλλά τη σιωπή της. Το μοντέλο αυτό προβλέπει ότι η αρχική θέληση για έκφραση γνώμης, αφού αφουγκραστεί τα Μ.Μ.Ε. επί του θέματος που θέλει να τοποθετηθεί και τον κοινωνικό της περίγυρο, θα σιωπήσει (αν διαφοροποιείται), υπό τον φόβο της κοινωνικής απομόνωσης. Στο σκεπτικό αυτό, κάποιοι δίνουν καίριο ρόλο στον επηρεασμό μιας ειδικής μερίδας ανθρώπων, των οποίων η γνώμη χαίρει κύρους, από το μήνυμα των μέσων. Αυτοί θα γενικεύσουν μετά το μήνυμα στο σύνολο της κοινής γνώμης.
Η πολιτική επικοινωνία, λοιπόν, χρησιμοποιεί –όπως λογικά έχει γίνει αντιληπτό μέχρι τώρα– τα διάφορα μέσα επικοινωνίας, ακόμα και τα έντυπα, ώστε να μεταδώσει μηνύματα, επηρεάζοντας την ψυχολογία και τη γνώμη του ατόμου και συνακολούθως τη συμπεριφορά του. Ειδικότερα, σκοπός είναι η δημιουργία μιας νοητής κατασκευής (εικόνα) για κάποιο πρόσωπο ή γεγονός, που αποτελείται από τρεις διαστάσεις: τη γνωστική –δηλαδή το τι γνωρίζουμε για το άτομο/γεγονός, τη συγκινησιακή –τι συναισθήματα μας εγείρει και συνακολούθως την κανονιστική –τη διαμόρφωση μιας συμπεριφοράς σε σχέση με το πρόσωπο/γεγονός (χαρακτηριστικότερο παράδειγμα η απόσπαση ψήφου).
Συλλήβδην, η πολιτική επικοινωνία επηρεάζει το κάθε τι γύρω μας, την κάθε μας γνώμη και, συνάμα, ενέργεια. Μπορεί κανείς εύκολα να αντιληφθεί τη διεξαγωγή της σε ζητήματα όπως η covid-19, τα Τέμπη, το Ουκρανικό και το Παλαιστινιακό. Σήμερα, το πεδίο αυτό εισέρχεται στη meta φάση –που διαρκώς συζητείται και προβάλλεται, με την απόκτηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, για τη μετάδοση μηνυμάτων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Πανεπιστημιακές διαλέξεις του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημοσίας Διοίκησης του Ε.Κ.Π.Α.
