Της Αντωνίας Αποστόλου,
Τα τελευταία χρόνια, η ελληνική κοινωνία βιώνει μια αθόρυβη, αλλά συνάμα και κρίσιμη διαρροή ανθρώπινου δυναμικού. Υπάρχουν εκτιμήσεις που δείχνουν ότι κατά τη δεκαετία 2010–2020, περίπου 600.000 Έλληνες και κατά βάση νέοι επιστήμονες και επαγγελματίες, μετανάστευσαν στο εξωτερικό, αναζητώντας καλύτερες επαγγελματικές και οικονομικές συνθήκες. Το φαινόμενο αυτό, γνωστό και ως “brain drain”, έπληξε σοβαρά τη μακροπρόθεσμη δυναμική της χώρας σε ζωτικής σημασίας τομείς όπως την έρευνα, την καινοτομία και την παραγωγικότητα.
Οι ελληνικές κυβερνήσεις προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν αυτό το πρόβλημα ουκ ολίγες φορές, μέσα από πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην «επιστροφή των εγκεφάλων» στη χώρα. Κεντρική πολιτική κατεύθυνση είναι η προσφορά φορολογικών κινήτρων για τους Έλληνες που επιστρέφουν για να εργαστούν στη χώρα: συγκεκριμένα, το σχέδιο προβλέπει 50% απαλλαγή φόρου εισοδήματος για 7 χρόνια. Παράλληλα, έχουν δημιουργηθεί πλατφόρμες διασύνδεσης κι επικοινωνίας με εργοδότες στην Ελλάδα, καθώς και καμπάνιες ενημέρωσης, οι οποίες απευθύνονται στις ελληνικές κοινότητες των διάφορων χωρών. Ωστόσο, σύμφωνα με πρόσφατα δημοσιεύματα, παρότι το ενδιαφέρον είναι έντονο, ο αριθμός εκείνων που επέστρεψαν μέχρι στιγμής παραμένει σε χαμηλά επίπεδα με τους επιστήμονες κι επαγγελματίες που γύρισαν να ανέρχονται στους 6.000 περίπου.
Η αποτυχία μαζικής επιστροφής δεν οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στις συνθήκες που επικρατούν στο εξωτερικό, αλλά κυρίως σε συστημικά προβλήματα στο εσωτερικό της χώρας. Οι χαμηλοί μισθοί, η ανασφάλεια στο εργασιακό περιβάλλον καθώς και η έλλειψη υποστήριξης για την έρευνα, είναι μόνο μερικοί από τους παράγοντες που είναι αποτρεπτικοί για εκείνους που ζουν στο εξωτερικό, με την ιδέα της κυβέρνησης να μην καθίσταται και τόσο ελκυστική για εκείνους. Η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής αγοράς εργασίας είναι πολύ ελλιπής σε σχέση με άλλες χώρες, όπως η Γερμανία, οι ΗΠΑ ή η Ολλανδία, όπου πολλοί Έλληνες έχουν βρει επαγγελματική σταθερότητα και εξέλιξη. Επίσης, το θεσμικό περιβάλλον (γραφειοκρατία, αδιαφάνεια, πελατειακές σχέσεις) αποτελεί για αρκετούς σοβαρό ανασταλτικό καθώς και αποτρεπτικό παράγοντα.
Η διαρροή ανθρώπινου δυναμικού επιβαρύνει σε έναν πολύ σημαντικό βαθμό τη δημογραφική και παραγωγική σύνθεση κι εξέλιξη της χώρας. Με τη χώρα να «γερνάει» και με την απώλεια νέων μορφωμένων ανθρώπων να επιτείνει τη γήρανση του πληθυσμού, πολλοί νέοι δεν επιθυμούν να επαναπατριστούν, μιας και πιστεύουν ότι η ζωή είναι καλύτερη στις χώρες τους εξωτερικού— κι όχι άδικα. Οι οικογένειες χωρίζονται, η κοινωνική συνοχή δοκιμάζεται και δημιουργείται ένα χάσμα στην ανανέωση του επιστημονικού προσωπικού πανεπιστημίων και ερευνητικών φορέων σε πολλούς τομείς.
Αν η Ελλάδα επιθυμεί μία ουσιαστική «επιστροφή εγκεφάλων», πρέπει να περάσει από τα επικοινωνιακά μέτρα στα διαρθρωτικά. Πρώτα από όλα, η αναβάθμιση των πανεπιστημίων και των ερευνητικών κέντρων αποτελεί μία πολύ σημαντική απόφαση, διότι προσφέρουν πραγματικές ευκαιρίες για εξέλιξη και μάθηση. Εάν υπάρχει ένα εξελιγμένο κι εκσυγχρονισμένο ακαδημαϊκό περιβάλλον, πολλοί νέοι επιστήμονες κι ερευνητές θα έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν στον τομέα που επέλεξαν και να εργαστούν στους εγχώριους φορείς. Τουναντίον, τα ελληνικά πανεπιστήμια είναι υποστελεχωμένα, με πολλά από αυτά να μη διαθέτουν τον απαραίτητο εξοπλισμό ώστε να μπορούν να διεξαχθούν έρευνες. Ως αποτέλεσμα, οι νέοι να θέλουν να φύγουν οπωσδήποτε έξω απόν τη χώρα προκειμένου να πραγματοποιήσουν τους στόχους τους τόσο σε επίπεδο καριέρας όσο και σε επίπεδο ακαδημαϊκής εξέλιξης.
Δεύτερον, η στήριξη της νεοφυούς επιχειρηματικότητας (startups), με ευνοϊκό φορολογικό περιβάλλον και πρόσβαση σε κεφάλαια είναι ανύπαρκτη σε αυτήν τη χώρα. Πολλοί νέοι θέλουν κι επιδιώκουν να ξεκινήσουν ένα δικό τους έργο ή μια δική τους επιχείρηση, όμως τα εμπόδια που καλούνται να υπερπηδήσουν είναι πολλές φορές αξεπέραστα. Με τη φορολογία να πετά στα ουράνια και την ακρίβεια να καλπάζει, οι διαθέσιμοι πόροι για ένα νέο ξεκίνημα είναι ελάχιστοι έως και μηδαμινοί. Το κράτος θα έπρεπε να καλλιεργήσει το κατάλληλο πεδίο ώστε οι νέοι επιχειρηματίες να μπορούν να ξεκινήσουν μία δική τους εταιρεία, χωρίς αυτό να μοιάζει όνειρο θερινής νυκτός.
Τέλος, η αποκατάσταση εμπιστοσύνης στους θεσμούς θεωρείται από τα βασικότερα βήματα ώστε να ξεκινήσουν οι νέοι να επανέρχονται στην πατρίδα. Πάντα η αριστεία και η πρόοδος είναι προσδοκώμενα από κάθε νέο άνθρωπο πυροδοτώντας με αυτόν τον τρόπο τις φιλοδοξίες του. Ζούμε, ωστόσο, σε μία χώρα όπου η αριστεία και η πρόοδος είναι τόσο ποθητά αλλά τόσο λίγο αναγνωρισμένα. Σε ένα κράτος αναξιοκρατίας όπου τα σκάνδαλα και οι απάτες πλέον είναι συμβατά με το όνομα με της Ελλάδας, οι νέοι επιδιώκουν να μεταναστεύσουν προκειμένου να ζήσουν σε χώρες όπου επικρατεί η δικαιοσύνη και η διαφάνεια και όχι τόσο η διαφθορά και οι πελατειακές σχέσεις.
Η «επιστροφή των εγκεφάλων» δεν είναι απλώς ζήτημα πολιτικής βούλησης. Είναι ζήτημα βαθιάς αναδιοργάνωσης της χώρας, από οικονομικής, κοινωνικής και θεσμικής σκοπιάς. Η Ελλάδα διαθέτει ακόμη την ευκαιρία να μετατρέψει τη διαρροή αυτή σε επαναπατρισμό γνώσης , εφόσον αναγνωρίσει την αξία του ανθρώπινου δυναμικού και επενδύσει σε αυτό με όραμα και σταθερότητα για ένα καλύτερο μέλλον.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Η αναγέννηση του Brain Gain: Η επιστροφή των Ελλήνων από το εξωτερικό και οι νέες ευκαιρίες, imerisia.gr, διαθέσιμο εδώ
