Του Θεμιστοκλή Καγκέλη,
Ποιος θα το περίμενε ότι ένα από τα πιο «πολύτιμα» όργανα για την ψυχική μας υγεία βρίσκεται στην κοιλιά μας; Το ανθρώπινο έντερο, πέρα από τη γνωστή του δουλειά στην πέψη, φαίνεται πως παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο και στον τρόπο που νιώθουμε, σκεφτόμαστε, ακόμη και στον τρόπο που αντιδρούμε στο στρες.
Τα τελευταία χρόνια, η επιστημονική κοινότητα έχει στραφεί με ενθουσιασμό στην έρευνα του εντερικού μικροβιώματος, δηλαδή των τρισεκατομμυρίων μικροοργανισμών που ζουν μέσα μας – κυρίως στο έντερό μας. Και όσο πιο βαθιά ψάχνουν οι επιστήμονες, τόσο πιο πολύ ξετυλίγεται το κουβάρι μιας απίστευτης σύνδεσης: αυτή μεταξύ του εντέρου και του εγκεφάλου. Αυτός είναι ο λεγόμενος άξονας εντέρου-εγκεφάλου (gut-brain axis). Η επικοινωνία μεταξύ εντέρου και εγκεφάλου δεν είναι φαντασία ούτε εναλλακτική θεωρία, αλλά αποτελεί βιολογική πραγματικότητα. Το έντερο επικοινωνεί με τον εγκέφαλο μέσω νευρωνικών, ορμονικών και ανοσολογικών μονοπατιών, με κύριο αγωγό το πνευμονογαστρικό νεύρο (vagus nerve) — ένα από τα μεγαλύτερα νεύρα του σώματος. Εκτός όμως από την άμεση νευρική σύνδεση, σημαντικό ρόλο παίζουν και οι ουσίες που παράγουν τα μικρόβια του εντέρου, όπως σεροτονίνη, ντοπαμίνη και GABA, δηλαδή ουσίες που ρυθμίζουν τη διάθεση, το άγχος και τον ύπνο. Μάλιστα, ορισμένοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι το 90% της σεροτονίνης του σώματός μας παράγεται στο έντερο – όχι στον εγκέφαλο!
Πλέον η έρευνα έχει αρχίσει να αποκαλύπτει τη στενή σχέση μικροβιώματος και ψυχικής υγείας. Πειράματα σε ποντίκια έχουν δείξει ότι όταν το μικροβίωμα μεταβάλλεται (π.χ. μέσω αντιβιοτικών ή ειδικής δίαιτας), αλλάζει και η συμπεριφορά των ζώων: γίνονται πιο αγχώδη ή παρουσιάζουν καταθλιπτικά συμπτώματα. Αντίστοιχα, ποντίκια χωρίς μικρόβια (γνωστά ως germ-free) έχουν εντελώς διαφορετική νευρολογική ανάπτυξη και παρουσιάζουν έντονη αγχώδη συμπεριφορά. Στον αντίποδα, σε ανθρώπινες μελέτες, παρατηρείται ότι άτομα με κατάθλιψη ή άγχος έχουν διαφορετική εντερική μικροχλωρίδα σε σχέση με υγιή άτομα. Αυτό ενισχύεται απ’ το γεγονός ότι η μεταμόσχευση μικροβιώματος από ασθενή με κατάθλιψη σε ποντίκι μπορεί να προκαλέσει καταθλιπτική συμπεριφορά στο ζώο – δέκτη (!).
Το ερώτημα που γεννάται είναι: μπορούν τα προβιοτικά – τα καλά βακτήρια που βρίσκουμε σε γιαούρτια ή συμπληρώματα – να μας κάνουν να νιώσουμε καλύτερα ψυχολογικά; Οι επιστήμονες αρχίζουν να πιστεύουν πως ναι. Ο όρος «ψυχοβιοτικά» (psychobiotics) έχει αρχίσει να χρησιμοποιείται για συγκεκριμένα είδη προβιοτικών που φαίνεται να έχουν ευεργετική επίδραση στη διάθεση και στο στρες. Έρευνες σε ανθρώπους δείχνουν ότι ορισμένα στελέχη (όπως τα Lactobacillus και Bifidobacterium) μπορούν να μειώσουν τα επίπεδα κορτιζόλης, της ορμόνης του στρες, και να βελτιώσουν την ψυχική ευεξία. Φυσικά, βρισκόμαστε ακόμα σε πρώιμο στάδιο. Τα ψυχοβιοτικά δεν είναι «μαγικό χαπάκι» κατά της κατάθλιψης, αλλά ίσως γίνουν στο μέλλον ένα συμπληρωματικό εργαλείο στην ψυχιατρική θεραπεία.
Το σίγουρο είναι πως η διατροφή παίζει καθοριστικό ρόλο στη σύνθεση και λειτουργία του εντερικού μικροβιώματος. Οι επεξεργασμένες τροφές, τα υπερβολικά σάκχαρα και η χαμηλή πρόσληψη φυτικών ινών συνδέονται με φτωχότερη ποικιλία μικροβίων, κάτι που φαίνεται να έχει αρνητικές επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία. Αντίθετα, η Μεσογειακή διατροφή (πλούσια σε λαχανικά, φρούτα, όσπρια και ελαιόλαδο) φαίνεται να προάγει ένα «υγιές» μικροβίωμα και, μέσω αυτού, μια πιο ισορροπημένη διάθεση.
Εν κατακλείδι, η κατανόηση της σύνδεσης εντέρου-εγκεφάλου αλλάζει τον τρόπο που βλέπουμε την ψυχική υγεία και, ίσως σε λίγα χρόνια, η αξιολόγηση της ψυχικής κατάστασης να περιλαμβάνει και αναλύσεις του μικροβιώματος ή διατροφικές παρεμβάσεις, πέρα από τα φάρμακα και τη ψυχοθεραπεία. Ήδη μεγάλα ερευνητικά κέντρα επενδύουν στη μελέτη του gut-brain axis για παθήσεις όπως κατάθλιψη, άγχος, αυτισμός, ακόμα και Αλτσχάιμερ. Άρα, το να φροντίζουμε το έντερό μας δεν είναι μόνο θέμα πέψης ή ανοσοποιητικού. Είναι και θέμα μυαλού, διάθεσης και γενικότερης ευεξίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Gut-Brain Connection, Cleveland Clinic, διαθέσιμο εδώ
- The gut-brain axis: interactions between enteric microbiota, central and enteric nervous systems, Annals of Gastroenterology, διαθέσιμο εδώ
