Της Μαριλίνας Πολυνού,
Οι οικογενειακές διαφορές συνιστούν μια ιδιαίτερη κατηγορία εννόμων σχέσεων, καθώς αφορούν τον πιο ευαίσθητο και θεμελιώδη θεσμό της κοινωνίας: την οικογένεια. Η φύση των διαφορών αυτών επιβάλλει έναν εξειδικευμένο τρόπο απονομής της δικαιοσύνης. Για τον λόγο αυτό, ο Έλληνας νομοθέτης έχει προβλέψει την υπαγωγή των οικογενειακών διαφορών σε ειδικές διαδικασίες, προσαρμοσμένες στις ιδιαιτερότητες του αντικειμένου τους. Οι ειδικές διαδικασίες διαφοροποιούνται από τη συνήθη τακτική διαδικασία, τόσο ως προς τη διάρθρωση όσο και ως προς τη λειτουργία της δίκης, με στόχο την ταχύτερη και πιο αποτελεσματική απονομή της δικαιοσύνης. Ο δικαστής αποκτά ενεργό ρόλο, το ανακριτικό σύστημα ενισχύεται και η αρχή της αμεσότητας τίθεται στο επίκεντρο της διαδικασίας, πάντα με γνώμονα την προστασία του συμφέροντος του παιδιού και την επίτευξη της δικαστικής ειρήνης.
Το άρθρο 592 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας καθορίζει το εύρος εφαρμογής της ειδικής διαδικασίας για τις οικογενειακές διαφορές, κατατάσσοντας αυτές σε τρεις βασικές κατηγορίες: πρώτον τις γαμικές διαφορές (παρ. 1), δεύτερον τις διαφορές που απορρέουν από τη σχέση μεταξύ γονέων και τέκνων (παρ. 2), και τρίτον τις λοιπές οικογενειακές διαφορές (παρ. 3).
Στη συνέχεια, στα άρθρα 593 έως 602 του ΚΠολΔ περιλαμβάνονται διατάξεις που εφαρμόζονται οριζόντια και στις τρεις αυτές κατηγορίες διαφορών, θέτοντας το κοινό πλαίσιο διαδικαστικών κανόνων. Ακολούθως, κάθε ομάδα διαφορών ρυθμίζεται ειδικά σε ξεχωριστά άρθρα: οι γαμικές διαφορές αντιμετωπίζονται στα άρθρα 603 έως 605, οι διαφορές που σχετίζονται με γονείς και τέκνα στα άρθρα 606 έως 609, και οι λοιπές οικογενειακές διαφορές στα άρθρα 610 έως 613. Κάθε σύνολο διατάξεων είναι προσαρμοσμένο στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της αντίστοιχης κατηγορίας διαφορών, όπως ορίζονται στο άρθρο 592.
Το άρθρο 592 παρ. 1 ΚΠολΔ καλύπτει τις γαμικές διαφορές, δηλαδή εκείνες που σχετίζονται με την έκδοση διαζυγίου, την ακύρωση του γάμου, την αναγνώριση της ύπαρξης ή της ανυπαρξίας του, καθώς και με τις έννομες σχέσεις των συζύγων που απορρέουν από τον γάμο κατά τη διάρκειά του. Από το πεδίο εφαρμογής της διάταξης εξαιρούνται μόνο οι διαφορές που ρητά υπάγονται στην παράγραφο 3 του ίδιου άρθρου. Όπως και υπό το προηγούμενο καθεστώς, με τις γαμικές διαφορές μπορεί να ενωθεί ή να συνεκδικαστεί, στο πλαίσιο της ίδιας ειδικής διαδικασίας, και η αξίωση για χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης του συζύγου που υπέστη προσβολή. Η εν λόγω αξίωση μπορεί να θεμελιώνεται είτε στο άρθρο 932 του Αστικού Κώδικα, είτε στα άρθρα 57 και 59 ΑΚ, και συνεπώς υπάγεται και αυτή στην ειδική διαδικασία όταν συντρέχει με τις γαμικές διαφορές.
Το άρθρο 592 παρ. 2 ΚΠολΔ ρυθμίζει διαφορές που απορρέουν από τη σχέση γονέων και τέκνων. Σε αυτές περιλαμβάνονται διαφορές σχετικές με την προσβολή ή αναγνώριση πατρότητας και μητρότητας, τη γονική μέριμνα και τους φορείς της, τη δικαστική αναγνώριση πατρότητας εκτός γάμου, καθώς και την εγκυρότητα ή προσβολή της εκούσιας αναγνώρισης τέκνου. Επιπλέον, περιλαμβάνονται υποθέσεις που σχετίζονται με την ύπαρξη ή λύση υιοθεσίας και την ύπαρξη ή παύση επιτροπείας ανηλίκου. Αντιθέτως, υποθέσεις όπως η συναινετική λύση ή ακυρότητα υιοθεσίας υπάγονται στη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας. Κατά παρέκκλιση από τις γενικές διατάξεις, επιτρέπεται η συνεκδίκαση διαφορών διατροφής τέκνου με τις παραπάνω, λόγω της στενής συνάφειας και προς όφελος της δικονομικής οικονομίας. Σε περίπτωση συνένωσης αξιώσεων διαφορετικών κατηγοριών (π.χ. §§ 1, 2 και 3 του άρθρου 592), εφαρμόζεται το ειδικότερο καθεστώς της γαμικής ή γονικής διαφοράς, συμπεριλαμβανομένων των σχετικών διατάξεων των άρθρων 600, 601 και 603 ΚΠολΔ.
Το άρθρο 592 παρ. 3 ΚΠολΔ καλύπτει τις λεγόμενες «λοιπές οικογενειακές διαφορές». Σε αυτές περιλαμβάνονται καταρχάς αξιώσεις διατροφής, όπως η διατροφή μεταξύ συζύγων λόγω γάμου, διαζυγίου, διάστασης ή ακύρωσης γάμου, καθώς και διατροφή λόγω συγγένειας ή εγκυμοσύνης. Περιλαμβάνονται επίσης απαιτήσεις για έξοδα τοκετού, διατροφή άγαμης μητέρας, ή δαπάνες από την κληρονομιά υπέρ κυοφορούμενου. Η μεταρρύθμιση περιοδικών παροχών διατροφής εντάσσεται επίσης στην ειδική διαδικασία, όχι όμως αξιώσεις που πηγάζουν από διαθήκη ή ατύχημα, οι οποίες υπάγονται στην τακτική διαδικασία. Στην ίδια κατηγορία ανήκουν διαφορές για τη ρύθμιση ή ανάθεση της γονικής μέριμνας, είτε κατά τον γάμο είτε μετά τη λύση του, καθώς και ζητήματα επικοινωνίας γονέων ή άλλων ανιόντων με το τέκνο. Τέλος, εμπίπτουν και περιουσιακές διαφορές, όπως αυτές που σχετίζονται με την περιουσιακή αυτοτέλεια των συζύγων, τη διαχείριση περιουσίας και τις αξιώσεις συμμετοχής στα αποκτήματα – είτε πριν είτε μετά την αμετάκλητη λύση ή ακύρωση του γάμου.
Η κατηγοριοποίηση των οικογενειακών διαφορών στο άρθρο 592 ΚΠολΔ σε τρεις βασικές ομάδες επιτρέπει την απονομή της δικαιοσύνης με τρόπο πιο ευέλικτο και προσαρμοσμένο στις ιδιαιτερότητες των οικογενειακών σχέσεων. Η πρόβλεψη κοινών αλλά και ειδικών διατάξεων για κάθε τύπο διαφοράς διασφαλίζει την ορθότερη δικαστική κρίση, ενώ η δυνατότητα συνεκδίκασης συναφών υποθέσεων συμβάλλει στην αποφυγή περιττών διαδικασιών. Το σύστημα αυτό επιδιώκει όχι μόνο την επίλυση νομικών ζητημάτων, αλλά και την ουσιαστική προστασία των προσώπων που εμπλέκονται, ιδιαίτερα των παιδιών, με γνώμονα την ταχύτητα, την ευαισθησία και την αποτελεσματικότητα της δίκης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Καλλιόπη Θ. Μακρίδου, Ειδικές διαδικασίες στον κώδικα πολιτικής δικονομίας μετά τον Ν.4335/2015, Εκδόσεις Σακκουλα, 2017
- Ευαγγελία Ν. Ποδηματά, Διάφορες από τον γάμο, την οικογένεια και την ελεύθερη συμβίωση, dsserron.gr, διαθέσιμο εδώ
