Μάχη για το κλίμα: Η Ευρώπη σε κρίσιμη καμπή

Η Ευρώπη, σε μία ακόμη κρίσιμη καμπή της ιστορίας της, βρίσκεται αντιμέτωπη με το ενδεχόμενο πολιτικής εκτροπής από τις θεμελιώδεις περιβαλλοντικές της δεσμεύσεις, καθώς η πρόταση για δεσμευτικό στόχο μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 90% έως το 2040 κινδυνεύει να ακυρωθεί μέσα από θεσμικά τερτίπια και ριζικές ιδεολογικές αποκλίσεις. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ο κατ’ εξοχήν δημοκρατικός θεσμός της Ένωσης, γίνεται το επίκεντρο σύγκρουσης μεταξύ κεντροευρωπαϊκών φιλοπεριβαλλοντικών φωνών και μιας ακροδεξιάς πολιτικής στροφής που επιχειρεί να ακυρώσει δεκαετίες πολιτικών προσπάθειας για κλιματική σταθερότητα.

Πρωταγωνιστής στην ανατροπή του θεσμικού πλαισίου είναι ο Τσέχος ευρωβουλευτής Οντρέι Κνότεκ, μέλος της ακροδεξιάς πολιτικής ομάδας «Πατριώτες για την Ευρώπη», ο οποίος προσεκλήθη να ηγηθεί της διαδικασίας διαμόρφωσης της κοινοβουλευτικής θέσης για τον στόχο του 2040 ως εισηγητής. Αν και η επιλογή του βασίστηκε σε μια διαδικασία πλειοδότησης μεταξύ πολιτικών ομάδων, η ουσία της προεδρίας του Κνότεκ αποκαλύφθηκε όταν κατέθεσε πρόταση για πλήρη απόρριψη του στόχου, προβάλλοντας επιχειρήματα που θέτουν υπό αμφισβήτηση τόσο την πολιτική σκοπιμότητα όσο και την επιστημονική βάση της κλιματικής πολιτικής.

Ο Κνότεκ, με ρητορική που παραπέμπει σε μετα-ιδεολογική αναθεώρηση, διατείνεται ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να απεγκλωβιστεί από «ιδεολογικά πειράματα» και να στραφεί προς μία «αγοραία, κοινωνικά δίκαιη και περιβαλλοντικά ορθή πολιτική». Η πρότασή του επικαλείται τις υφιστάμενες δεσμεύσεις της ΕΕ για το 2030 και το 2050, καθώς και τις σημερινές προκλήσεις σε επίπεδο ασφάλειας και οικονομίας, ως επαρκείς λόγους να μην προχωρήσει σε μία νέα δεσμευτική ενδιάμεση στόχευση. Εντούτοις, η ουσία της αντίθεσής του δεν είναι τεχνική· είναι βαθύτατα ιδεολογική. Αμφισβητεί ανοιχτά την ανθρωπογενή προέλευση της κλιματικής αλλαγής και προτείνει μια πολιτική «προσαρμογής», αντί για μετριασμό, παρά τις αδιαμφισβήτητες επιστημονικές αποδείξεις για την ευθύνη της καύσης ορυκτών καυσίμων.

Η αντίδραση από τις κεντρώες και φιλοευρωπαϊκές πολιτικές δυνάμεις υπήρξε άμεση και οξεία. Ο Χαβιέρ Λόπεζ, επικεφαλής εισηγητής των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών στο θέμα, χαρακτήρισε την πρόταση ως «καταστροφική» και κάλεσε τα υπόλοιπα προοδευτικά κόμματα να απομονώσουν την ακροδεξιά. Παρόμοια στάση κράτησε και ο Γέρμπαν-Γιαν Γκέρμπαντι από την Renew Europe, καταγγέλλοντας την πρόταση ως «οικονομικά αφελή» και «επικίνδυνη για τις πιο ευάλωτες περιοχές της Ευρώπης». Η πράσινη ευρωβουλευτής Λένα Σίλλινγκ ανέφερε χαρακτηριστικά ότι «δεν μπορείς να συνεργαστείς με όσους θέλουν να διαλύσουν τη δράση για το κλίμα», υπογραμμίζοντας τη διακύβευση της πολιτικής συνέπειας έναντι των καιροσκοπικών στρατηγικών.

Παρά την ένταση της αντιπαράθεσης, η πρόταση απόρριψης του Κνότεκ δύσκολα θα περάσει. Η συμφωνία των φιλοευρωπαϊκών δυνάμεων να επισπεύσουν τη διαδικασία υποβολής προτάσεων περιόρισε χρονικά την ικανότητα του Κνότεκ να καταθέσει πλήρες εναλλακτικό σχέδιο, οδηγώντας τον να υποβάλει απλώς μία μονοπαραγραφική πρόταση απόρριψης. Επιπλέον, τα μέλη της Επιτροπής Περιβάλλοντος έχουν πλέον τη δυνατότητα να υποβάλουν τροπολογίες έως τις αρχές Σεπτεμβρίου, με την κρίσιμη ψηφοφορία να προγραμματίζεται για το τέλος του μήνα και την ολομέλεια να ακολουθεί τον Οκτώβριο.

Το γεωπολιτικό και κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο που επικαλείται ο Κνότεκ ως επιχείρημα για την αναστολή της πράσινης ατζέντας αποτελεί στην πραγματικότητα αντεπιχείρημα. Σε μία περίοδο όπου η Ευρώπη δοκιμάζεται από ενεργειακή ανασφάλεια, πληθωρισμό, κοινωνικές ανισότητες και πολυεστιακή γεωστρατηγική αστάθεια, η ενίσχυση των πράσινων επενδύσεων προσφέρει διπλό όφελος: αφενός, θωρακίζει την ήπειρο απέναντι σε κλιματικούς και ενεργειακούς κινδύνους· αφετέρου, δημιουργεί αναπτυξιακές δυνατότητες και θέσεις εργασίας σε καινοτόμους τομείς.

Η κριτική ότι η ΕΕ προχωρά μόνη της όταν καμία άλλη μεγάλη οικονομία δεν έχει υιοθετήσει δεσμευτικό στόχο για το 2040, συνιστά επικίνδυνη παρανόηση του ρόλου της Ένωσης στη διεθνή σκηνή. Η ΕΕ έχει ιστορικά διαδραματίσει ρόλο ηγετικό, συχνά ανοίγοντας τον δρόμο και δημιουργώντας πιέσεις για παγκόσμιες συμφωνίες, όπως η Συμφωνία των Παρισίων. Η υποχώρηση τώρα θα σηματοδοτούσε μια καταστροφική απώλεια αξιοπιστίας και ηγεσίας, την ώρα που η διεθνής κοινότητα χρειάζεται περισσότερο από ποτέ αξιόπιστους θεσμούς με μακρόπνοο σχεδιασμό.

Δεν είναι τυχαίο ότι η Επιτροπή προτείνει το 90% ως κατεύθυνση και όχι ως απόλυτο. Υπάρχει ενσωμάτωση ευελιξίας, μέσω μηχανισμών πιστωτικών αντισταθμίσεων και εθνικών διαδρομών, ώστε να ληφθούν υπόψη οι διαφορετικές δυνατότητες και επιβαρύνσεις των κρατών μελών. Ο στόχος λοιπόν δεν είναι τυφλά φιλόδοξος, αλλά προσαρμοσμένος στις πραγματικότητες της Ένωσης, με το βλέμμα στραμμένο τόσο στο περιβάλλον όσο και στην οικονομία.

Η εμβάθυνση του διαλόγου απαιτεί, όμως, υπευθυνότητα από όλες τις πολιτικές δυνάμεις. Η ακροδεξιά στρατηγική του ναρκοθετήσει τον διάλογο, είτε με πλήρη απόρριψη είτε με δηλητηριώδεις τροπολογίες, επιβεβαιώνει ότι η πραγματική απειλή δεν είναι η πολιτική διαφωνία, αλλά η ιδεολογική απόρριψη της επιστήμης, της αλληλεγγύης και της βιωσιμότητας.

Καθώς η Ευρώπη πασχίζει να βρει τον βηματισμό της σε έναν μεταπανδημικό κόσμο γεμάτο αντιφάσεις και απειλές, η μάχη για το κλίμα δεν είναι απλώς περιβαλλοντική. Είναι υπαρξιακή. Αν η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτύχει να προχωρήσει προς το μέλλον με σθένος, διορατικότητα και πολιτική ευθυκρισία, το κόστος δεν θα είναι μόνο περιβαλλοντικό. Θα είναι βαθύτατα πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό. Στην παρούσα συγκυρία, δεν αρκεί απλώς να διατηρηθούν οι πράσινες δεσμεύσεις· απαιτείται η έμπρακτη συστράτευση όλων των φιλοδημοκρατικών δυνάμεων για την υπεράσπιση της οραματικής πορείας μιας Ευρώπης που δεν υποκύπτει στον κυνισμό της αδράνειας, αλλά επιλέγει τον δρόμο της συλλογικής επιβίωσης και ευημερίας.