Του Κώστα Πασχάλη,
Τον Ιούλιο 2025, εν όψει της επίσκεψης του πρωθυπουργού Άντονι Αλμπανέζε στην Κίνα, Αυστραλοί δημοσιογράφοι στο Πεκίνο βρέθηκαν αντιμέτωποι με κινεζικές αρχές που τους εμπόδισαν να φύγουν από ένα τουριστικό σημείο με το υλικό που είχαν συγκεντρώσει. Το επεισόδιο, που κινητοποίησε και την παρέμβαση διπλωματών, οδήγησε τον Αλμπανέζε να σχολιάσει ότι «η Κίνα έχει ένα διαφορετικό σύστημα στα μέσα ενημέρωσης». Το περιστατικό έφερε στο προσκήνιο τις σημαντικές διαφορές στον τρόπο λειτουργίας της δημοσιογραφίας στις δύο χώρες: ενώ στην Αυστραλία τα μέσα δουλεύουν σε συνθήκες σχετικής ελευθερίας και ανεξαρτησίας, στην Κίνα υπερτερεί ο έλεγχος από το κράτος και το Κομμουνιστικό Κόμμα.
Νομοθεσία και ελευθερίες του Τύπου σε Κίνα και Αυστραλία
Στην Αυστραλία η ελευθερία του Τύπου απολαμβάνει ευρύτερη προστασία, αν και δεν κατοχυρώνεται ρητά στο σύνταγμα. Το Ανώτατο Δικαστήριο αναγνωρίζει έμμεση ελευθερία πολιτικής επικοινωνίας, ενώ η χώρα έχει κυρώσει το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα. Παρά ταύτα, νόμοι αντιμετώπισης της εθνικής ασφάλειας (π.χ. κατά της ξένης ανάμειξης, αποκαλύψεων κ.ά.) μπορούν να περιορίσουν τη διακίνηση πληροφοριών. Η συντριπτική πλειονότητα των μέσων στην Αυστραλία είναι ιδιωτικά, και τα δημόσια είναι ανεξάρτητα από την κυβέρνηση. Παραδείγματος χάριν, το Αυστραλιανό Ραδιοτηλεοπτικό Ίδρυμα (ABC) είναι δημόσιο κανάλι με νομικά κατοχυρωμένη ανεξαρτησία, ενώ κορυφαίοι όμιλοι ΜΜΕ (π.χ. News Corp, Nine) λειτουργούν, εννοείται, επίσης ανεξάρτητα. Η συγκέντρωση των μέσων στα χέρια λίγων ομίλων προκαλεί ανησυχία, αλλά οι κυρίαρχες εντεταλμένες γραμμές εξαγγέλλονται μέσω του ανταγωνισμού και όχι με κρατικό έλεγχο.
Στην Κίνα, αντίθετα, το νομικό πλαίσιο είναι καθαρά υποταγμένο στο καθεστώς. Παρότι, το σύνταγμά της «εγγυάται την ελευθερία του λόγου και του τύπου», στην πράξη οι αρχές αγνοούν αυτή τη ρήτρα. Χαρακτηριστικά, οι δημοσιογράφοι κατηγορούνται εύκολα για «κατασκοπεία», «υπονομευτική δράση» ή άλλο αόριστο «μολυσματικό» έγκλημα, για να καταστέλλεται κάθε ανεξάρτητη έρευνα. Επιπλέον, η Κομμουνιστική Προπαγάνδα ελέγχει τους δημοσιογραφικούς οργανισμούς με αυστηρή καθοδήγηση: κορυφαία πρακτορεία και μέσα (όπως η Xinhua, το CCTV, οι εφημερίδες People’s Daily και Global Times) είναι κρατικά και ακολουθούν καθημερινές εντολές για τα επιτρεπτά θέματα. Έτσι, στην Κίνα η δημοσιογραφία θεωρείται μηχανισμός του κόμματος: οι επίσημες δηλώσεις παρουσιάζονται από τα μέσα, ενώ κάθε τι «ευαίσθητο» λογοκρίνεται ή ποινικοποιείται.
Ξένοι δημοσιογράφοι στην Κίνα
Οι ξένοι ανταποκριτές βιώνουν άμεσα τα παραπάνω: το καθεστώς συχνά επιδιώκει να ελέγξει ή να αποκλείσει τη δημοσιογραφική κάλυψη. Πολλοί δημοσιογράφοι έχουν δει εκτεταμένη οπλοποίηση της βίζας: το κινεζικό κράτος περιορίζει βίζες ανταποκριτών, επιβάλλει αυστηρούς όρου. Σύμφωνα με έκθεση του Ξένου Ανταποκριτών Κλαμπ Πεκίνου (FCCC) του 2024, περίπου 81% των ξένων δημοσιογράφων δηλώνει ότι η κινεζική αστυνομία έλεγχε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιούν, ενώ σχεδόν 4 στους 5 είχαν αντιμετωπίσει «παρενόχληση ή παρεμβάσεις» στις εργασίες τους.
Παράδειγμα υπήρξε η υπόθεση δύο Αυστραλών ανταποκριτών (Bill Birtles του ABC και Mike Smith του Financial Review) το 2020: οι αρχές έφτασαν στο σημείο να απαγορεύσουν την έξοδό τους από τη χώρα και να τους ανακρίνουν σε «εθνικής ασφαλείας υπόθεση» πριν τελικά τους επιτραπεί να φύγουν. Αντίστοιχα, το καλοκαίρι 2025 Αυστραλοί δημοσιογράφοι έγραψαν ότι κινεζικοί αστυνομικοί τους ανάγκασαν να παραδώσουν τα πλάνα τους ενόψει της συνάντησης Αλμπανέζε-Σι. Συνολικά, η κινεζική κυβέρνηση χρησιμοποιεί την πολιτική βίζα, αυθαίρετες ανακρίσεις και ακόμη και παροχή άδειας περιορισμένης διάρκειας για να αποδυναμώσει την παρουσία ξένων δημοσιογράφων.
Κρατικά μέσα Κίνας vs. ανεξάρτητα ΜΜΕ Αυστραλίας
Η έμφαση στο ρόλο των κρατικών μέσων είναι καθοριστική στην Κίνα. Οι μεγαλύτερες ειδησεογραφικές υποδομές (π.χ. CCTV, China Daily, People’s Daily) ανήκουν και ελέγχονται πλήρως από το κράτος. Ο σκοπός τους είναι να μεταδίδουν την επίσημη γραμμή του ΚΚΚ: καθημερινά δέχονται εντολές (μέσω του ομότιτλου Υπουργείου Προπαγάνδας) για τα θέματα που πρέπει να καλύψουν ή να αγνοήσουν. Ανεξάρτητα μέσα ουσιαστικά δεν υπάρχουν• δημοσιογράφοι που τολμούν να κάνουν έρευνα «ευαίσθητων θεμάτων» συχνά φυλακίζονται ή φιμώνονται. Έτσι, το κινεζικό μιντιακό τοπίο παραπέμπει σε προπαγανδιστική μηχανή του καθεστώτος, με περιορισμένη διείσδυση ξένων εναλλακτικών πηγών όπου επικρατεί ισχυρή κρατική επιτήρηση.
Αντίθετα, στην Αυστραλία δεν υπάρχουν κυβερνητικά ελεγχόμενα ΜΜΕ προπαγάνδας. Τα μεγαλύτερα μέσα είναι είτε ιδιωτικά είτε δημόσια με ανεξάρτητες διοικήσεις. Για παράδειγμα, το ABC (ο δημόσιος ραδιοτηλεοπτικός φορέας) λειτουργεί με εγγυημένη από το νόμο ανεξαρτησία και δεν λογοκρίνεται από την κυβέρνηση. Οι κυρίαρχες εφημερίδες και κανάλια (π.χ. The Australian, Sydney Morning Herald, Seven, Nine κ.α.) ανήκουν σε ιδιώτες και αποφασίζουν ανεξάρτητα το περιεχόμενο τους, υπό τον νόμο και τον ανταγωνισμό της αγοράς. Παρά τις ενδεχόμενες πολιτικές πιέσεις ή συγκεντρώσεις ιδιοκτησίας, η θεσμική βάση επιτρέπει πολύ μεγαλύτερη ποικιλία απόψεων και ουσιαστική δημοσιογραφική αυτονομία σε σχέση με την Κίνα.
Περιορισμοί και λογοκρισία στην Κίνα: Παραδείγματα
Στην Κίνα υπάρχουν πολλαπλές μορφές περιορισμών στη δημοσιογραφία, όπως δείχνουν διεθνείς οργανώσεις και απεικονίζουν οι αναφορές:
Διώξεις και φυλακίσεις: Η Κίνα θεωρείται η «μεγαλύτερη φυλακή δημοσιογράφων» στον κόσμο. Περισσότεροι από 100 δημοσιογράφοι και ακτιβιστές μέσων τελούν σε απομόνωση ή φυλακίστηκαν για δημοσιογραφική δραστηριότητα. Για παράδειγμα, πρόσφατα η δημοσιογράφος Σοφία Χουάνγκ Μεϊτσίνγκ (που έφερε στο φως το κίνημα #MeToo) καταδικάστηκε σε πέντε χρόνια φυλακή για «υποκίνηση υπονόμευσης του κράτους». Παλιότερες περιπτώσεις περιλαμβάνουν το βασανισμό και θάνατο του ανεξάρτητου ρεπόρτερ Sun Lin το 2023, μόλις λίγες ημέρες αφότου είχε προβάλει αντιπολιτευτικές διαδηλώσεις.
Λογοκρισία και επιτήρηση: Η κινεζική κυβέρνηση φράσσει την πρόσβαση σε ανεξάρτητα μέσα. Το «Μεγάλο Τείχος Πυρός» (Great Firewall) αποκλείει πλατφόρμες όπως Facebook, Twitter, Google και ξένα ειδησεογραφικά sites. Σε συνδυασμό με μηχανισμούς αυτολογοκρισίας των διαδικτυακών πλατφορμών, η ροή πληροφοριών ελέγχεται αυστηρά. Παράλληλα, οι αστυνομικοί ενημερώνουν καθημερινά τους δημοσιογράφους για τα «απαγορευμένα» θέματα, ενώ οι δημοσιογραφικές ταυτότητες (press cards) απαιτούν εγκατάσταση εφαρμογών συλλογής δεδομένων.
Παρενοχλήσεις/βασανιστήρια: Ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι και bloggers αντιμετωπίζουν επιτήρηση, παρεμβολές και συχνά συνελήφθησαν ή ακόμα βασανίστηκαν. Στοιχεία του 2023 από την RSF αναφέρουν ότι πάνω από 80% των ανταποκριτών στην Κίνα δηλώνουν ότι οι κινεζικές αρχές έχουν ελέγξει τα επικοινωνιακά τους εργαλεία (π.χ. WeChat) και το 80% έχουν βιώσει παρέμβαση ή παρενόχληση. Επιπλέον, ψηφίστηκαν νόμοι κατά των «ιματισμών», ώστε να διωχθούν νομικά όσοι αναπαράγουν ειδήσεις θεωρητικά επικίνδυνες για το Κόμμα.
Πίεση ξένων ΜΜΕ: Εκτός από τις φυλακίσεις και την τηλεπισκόπηση, η Κίνα χρησιμοποιεί περιορισμούς στις βίζες ως «όπλο» κατά του ξένου Τύπου. Λόγω αυτών των πρακτικών, πολλά διεθνή μέσα έχουν αναφέρει έλλειψη ανταποκριτών στην Κίνα. Συγκεκριμένα, σχεδόν το ένα τρίτο των ξένων ανταποκριτών ανέφερε ότι δεν μπορούσε να προσλάβει νέο προσωπικό, εξαιτίας αδυναμίας έκδοσης θεωρήσεων.
Διεθνείς δείκτες ελευθερίας του Τύπου
Οι διαφορές αντανακλώνται ξεκάθαρα στους διεθνείς δείκτες ελευθερίας του Τύπου. Σύμφωνα με το World Press Freedom Index της οργάνωσης «Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα» (RSF) για το 2025, η Αυστραλία κατατάσσεται στη 29η θέση ανάμεσα σε 180 χώρες (υψηλή βαθμολογία). Αντίθετα, η Κίνα είναι στις θέσεις 172-178 (πολύ χαμηλά), γεγονός που την τοποθετεί στις ουραγούς της κατάταξης. Σημειωτέον, σε σχετικό ρεπορτάζ της RSF αναφέρεται ότι η Κίνα «διατηρεί πολύ αυστηρό έλεγχο στα μέσα ενημέρωσης, επιβάλλοντας πολιτικές λογοκρισίας και επιτήρησης για να περιορίζει πληροφόρηση αντίθετη με την γραμμή του κόμματος».
Όταν δύο διαφορετικοί κόσμοι έρχονται κοντά, όπως η Αυστραλία και η Κίνα, η σύγκρουση δεν εκφράζεται μόνο με λόγια ή πολιτικές δηλώσεις. Εκφράζεται κυρίως μέσα από τη σιωπή. Μια σιωπή που επιβάλλεται ή μια σιωπή που επιλέγεται. Στην καρδιά αυτής της αντίθεσης βρίσκεται η έννοια της πληροφόρησης: τι επιτρέπεται να ειπωθεί, ποιος το λέει και – κυρίως – ποιος έχει το δικαίωμα να το ακούσει.
Η δημοσιογραφία, σε όποια μορφή κι αν εμφανίζεται, είναι καθρέφτης της κοινωνίας που την παράγει. Στην Αυστραλία, ο Τύπος μπορεί να είναι ατελής ή μεροληπτικός, αλλά έχει χώρο να αμφισβητεί, να ερευνά και να μιλά. Στην Κίνα, ο λόγος συχνά διαμορφώνεται όχι από την πραγματικότητα, αλλά από την ανάγκη του κράτους να την ελέγχει. Εκεί, η δημοσιογραφία δεν παρατηρεί την εξουσία• την υπηρετεί.
Και τελικά, δεν πρόκειται απλώς για διαφορά πολιτικών συστημάτων, αλλά για δύο διαφορετικές φιλοσοφίες: η μία βλέπει την ενημέρωση ως δικαίωμα και θεμέλιο της δημοκρατίας• η άλλη, ως εργαλείο διαχείρισης και σιωπής. Αν κάτι μάθαμε από το πρόσφατο περιστατικό στο Πεκίνο, είναι πως σε κάποιες χώρες ο φακός της κάμερας και το μικρόφωνο δεν είναι μέσα καταγραφής, αλλά αντικείμενα υποψίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Chinese regime’s fierce repression of journalists hidden behind a day of celebration, Reporters Without Borders (RSF), διαθέσιμο εδώ
- Australian journalists flee China; government restricts visas for foreign reporters, Committee to Protect Journalists, διαθέσιμο εδώ
- China:Media Landscape, Reporters Without Borders (RSF), διαθέσιμο εδώ
- Xi says Australia and China should ‘unswervingly’ work together despite global instability, Guardian News, διαθέσιμο εδώ
- Australia: Legal Framework, Reporters Without Borders (RSF), διαθέσιμο εδώ
- Internet censorship in China, Wikipedia, διαθέσιμο εδώ
- 2024 World Press Freedom Index – journalism under political pressure, Reporters Without Borders (RSF), διαθέσιμο εδώ
