Tης Μαριάνθης Κοκοράκη,
Εξερευνώντας κανείς την αχανή και πλούσια ιστορία της αρχαίας Αθήνας διαπιστώνει ότι από όλες τις χρονικές περιόδους, αυτή των περσικών πολέμων, μας είναι ελλιπής. Από τις ελάχιστες γραπτές πηγές που έχουμε, ξέρουμε πως την εξουσία ασκούσαν ισόβιοι άρχοντες με ενιαύσια θητεία, δηλαδή εναλλάσσονταν στην εξουσία κάθε χρόνο. Ωστόσο, το έτος 683/2 π.Χ., αρχίζει η μεταβολή. Πλέον, στην εξουσία υπάρχει ο «Άρχοντας», ο οποίος εξακολουθούσε και ήταν ευγενής, περιορισμένος σε θρησκευτικές αρμοδιότητες, όπως ο rex sacrarum στην Ρώμη. Αφότου προστέθηκαν ο πολέμαρχος (για τον πόλεμο), και οι έξι θεσμοθέτες (για τις δικαστικές υποθέσεις), το εννεαμελές αυτό σώμα αρχόντων αποτελούσε στην ουσία, το κυβερνητικό σώμα του κράτους.
Προχωρώντας χρονολογικά και πηγαίνοντας στο 624 π.Χ., βλέπουμε πως έγινε η κωδικοποίηση του δικαίου από τον Δράκοντα. Από τον ίδιο τον Δράκοντα ρυθμίστηκε και το ζήτημα της εκδίκησης του θανάτου συγγενικών προσώπων, όπου το μέτρο αυτό θεωρήθηκε ριζοσπαστικό. Χρόνια αργότερα, το έτος 594 π.Χ., εκλέχθηκε αρχών, ο Σόλωνας. Η αποστολή ήταν να τελέσει τα καθήκοντα του «διαλλακτή», όπου του δόθηκαν έκτακτες εξουσίες, ώστε με μεταρρυθμίσεις στο πολίτευμα και το δίκαιο, να διορθώσει τα «κακώς κείμενα». Ο ίδιος φαινόταν ο καταλληλότερος για μια τέτοια αποστολή. Και ενώ, ο Σόλωνας προχώρησε σε μια σειρά καθοριστικών μεταρρυθμίσεων, ο ίδιος ικανοποιούσε παράλληλα και τα πολιτικά αιτήματα του λαού. Ο ίδιος εισήγαγε ένα τιμοκρατικό σύστημα, κατατάσσοντας δηλαδή τους πολίτες ανάλογα με το εισόδημα τους σε τέσσερις τάξεις. Στην πρώτη τάξη ανήκαν όσοι παρήγαν από τα δικά τους κτήματα, 500 μεδίμνους σιτηρών ή την αντίστοιχη ποσότητα ελαίου ή οίνου, στην δεύτερη όσοι παρήγαν 300, στην τρίτη όσοι παρήγαν 150 και στην τέταρτη όσοι παρήγαν λιγότερα. Στις τάξεις αυτές, κατατάχθηκαν επίσης και οι μη γαιοκτήμονες, οι έμποροι και οι βιοτέχνες, ανάλογα πάντα με το εισόδημα τους. Οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των πολιτών καθορίστηκαν, όχι πλέον με βάση την καταγωγή, αλλά ανάλογα με την τάξη στην οποία ανήκαν.
Eκτός από τις πολιτειακές μεταρρυθμίσεις, ο Σόλων έκανε επίσης αναθεώρηση του ιδιωτικού και ποινικού δικαίου, προσαρμοσμένη στις ανάγκες της εποχής, αφού κατήργησε πρώτα τους νόμους του Δράκοντα. Μεγάλη σημασία έχει ο νόμος που θέσπισε ο Σόλων για την προστασία της τιμής του πολίτη. Σύμφωνα με αυτόν, σε περίπτωση που θιγόταν η τιμή ή η σωματική ακεραιότητα ή η περιουσία ενός πολίτη, μπορούσε οποιοσδήποτε άλλος, προστατεύοντας τον να μηνύσει εκείνον που διέπραττε το αδίκημα. Την εποχή αυτών των αλλαγών και των μεταρρυθμίσεων, ακολούθησε η εγκαθίδρυση της τυραννίδας του Πεισιστράτου. Η τυραννίδα του Πεισίστρατου αποτελεί μία από τις λαμπρότερες εποχές της αθηναϊκής ηγεμονίας. Όσον αφορά το πολίτευμα και τους νόμους, τους διατήρησε και επέτρεψε την συνέχεια της εφαρμογής τους. Επίσης, εξαιρετικό ενδιαφέρον για τον εξωραϊσμό της πόλης με λαμπρά κτίσματα. Στο διάστημα της κυβερνήσεως του έρχονταν στην Αθήνα, Ίωνες καλλιτέχνες και διαδόθηκε στην πόλη, η ιωνική τέχνη. Επίσης, γνώρισε σημαντική άνθηση και η ποίηση, χάρη στην θέσπιση καλλιτεχνικών αγώνων, κατά την εορτή των Παναθηναίων.
Τον Πεισίστρατο διαδέχθηκε ο γιος του Ίππαρχος. Κατά την εποχή του, είχαν ήδη εκδηλωθεί η πίεση που ασκούσε η περσική κοσμοκρατορία και οι δυσμενείς επιδράσεις της στην θέση που είχε η Αθήνα ως πολιτική δύναμη. Το 514 π.Χ., ο Ίππαρχος βρήκε βίαιο θάνατο και οι δολοφόνοι του τυράννου, τιμήθηκαν αργότερα ως ήρωες. Η εποχή της κυβερνήσεως του αδερφού του Ιππία, άρχισε. Και πρόκειται για για την αρχή μιας τυραννίας με την χειρότερη έννοια της λέξης. Το αποτέλεσμα ήταν ότι το 510 π.Χ., οι Αθηναίοι υπό την ηγεσία των Αλκμαιωνιδών, έδιωξαν τον ίδιο και την οικογένεια του, με την υποστήριξη των Δελφών και έπειτα από ένοπλη επέμβαση των Σπαρτιατών υπό τον βασιλιά Κλεομένη.
Αμέσως μετά την κατάλυση του αυταρχικού καθεστώτος, ξέσπασμα πάλι οι παλαιοί πολιτικοί αγώνες. Νικητής από αυτούς βγήκε ο Αλκμαιωνίδης Κλεισθένη. Ο ίδιος, προκειμένου να εξουδετερώσει την επιρροή των ευγενών που υπήρχε, «μείωσε» κατά πολύ την σημασία των τεσσάρων παλαιών φυλών που βασίζονταν στην συγγένεια του αίματος. Πλέον, οι τέσσερις φυλή έγιναν δέκα. Η οργάνωση των φυλών από τον Κλεισθένη ήταν η βάση της νέας δομής του κράτους. Στις δέκα φυλές αντιστοιχούσαν οι δέκα μονάδες πεζικού (τάξεις), που διοικούσαν οι δέκα από τις φυλές εκλεγόμενοι στρατηγοί. Στην οργάνωση των φυλών βασιζόταν ακόμη η οργάνωση της νέας βουλής των Πεντακοσίων, στην οποία κάθε φυλή αντιπροσωπευόταν από 50 βουλευτές, οι οποίοι με κλήρωση από κατάλογο υποψηφίων, που καταρτιζόταν ανάλογα με τον αριθμό των κατοίκων των δήμων.
Λίγο πριν το τέλος του 6ου αιώνα, το «νέο» κράτος έμελλε να περάσει μια επικίνδυνη εξωτερική κρίση, που αντιμετώπισε όμως με επιτυχία. Εναντίον των Αθηναίων επιτέθηκαν ταυτόχρονα, οι Λακεδαιμόνιοι, οι Βοιωτοί και Χαλκιδείς. Παρόλα αυτά, οι Αθηναίοι απέκρουσαν τους Βοιωτούς και τους Χαλκιδείς. Μετά την νίκη τους κατά των Χαλκιδέων, οι Αθηναίοι κατέλαβαν την πλούσια περιοχή της Χαλκίδας και αρκετές χιλιάδες γεωργικών κλήρων δόθηκαν σε Αθηναίους πολίτες. Στην δύσκολη θέση, που βρέθηκαν τότε οι Αθηναίοι, προσπάθησαν να επιτύχουν την υποστήριξη των Περσών, πράγμα που δείχνει πόσο μεγάλη σημασία είχε τότε για την Ελλάδα, η Περσική Αυτοκρατορία. Έτσι, η φιλοπερσική αυτή πολιτική των Αθηναίων, που υπαγορεύθηκε τότε από την κρισιμότητα της καταστάσεως, ήταν απλώς ένα σύντομο επεισόδιο, χωρίς καμία συνέπεια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μιχάηλ Β. Σακελλαρίου (2012), Η Αθηναϊκή Δημοκρατία, εκδ. Ελληνικές Εκδόσεις
- J. P. Rhodes (2021), Μικρή Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, Αθήνα: εκδ. Πατάκη
- Ulrich Wilcken (2015), Αρχαία Ελληνική Ιστορία, εκδ. Δέσποινα Κυριακίδη
