Της Κατερίνας Μανάδη,
Σκεφτείτε την τελευταία φορά που αισθανθήκατε πείνα. Πιθανότατα επειδή υπερεκτιμήσατε την ικανότητα του εαυτού σας να τηρήσει τους περιορισμούς της νηστείας ή ίσως να αποφύγατε συστηματικά την επιτακτική κατά το κενό ψυγείο σας, επίσκεψη στο σούπερ-μάρκετ και τώρα βρεθήκατε αντιμέτωποι με τις συνέπειες των πράξεών σας. Η κατάσταση σας θα μπορούσε να περιγραφεί τουλάχιστον ως αξιολύπητη. Ευτυχώς, όμως, βρήκατε γρήγορη ανακούφιση του δεινού αυτού προβλήματος, το φαγητό .
Η τροφή κατέχει ιδιαίτερη θέση στην ελληνική, αλλά και σε πολλές άλλες κουλτούρες, υπογραμμίζοντας τον παναθρώπινο χαρακτήρα της ανάγκης του ανθρώπου να θρέψει τον εαυτό του. Ποιος δε θυμάται τη κοινότυπη μορφή συναισθηματικού εκβιασμού που χρησιμοποιούνται προκειμένου να πείσουμε τα μικρά παιδάκια να φάνε όλο τους το φαγητό; Ή ποιος δεν έχει θαυμάσει την αφθονία των διαθέσιμων πιάτων στα οικογενειακά τραπέζια; Τι συμβαίνει, ωστόσο, στον οργανισμό μας όταν για διάφορους λόγους, ενδογενείς ή εξωγενείς, δεν μπορούμε να ικανοποιήσουμε αυτή την αρχέγονή μας λειτουργία;
Καταρχάς, από βιοχημική άποψη, η αίσθηση πείνας ξεκινά με την απομάκρυνση της κύριας πηγής ενέργειας για τον οργανισμό, τους υδατάνθρακες. Η γλυκόζη αποτελεί σχεδόν αντανακλαστικά την πρώτη επιλογή του σώματός μας προκειμένου να καλύψει τις ενεργειακές του ανάγκες, με την πλήρη διακοπή χορήγησής της από την τροφή να οδηγεί στην εξάντληση των σωματικών της αποθεμάτων σε 2-3 μέρες. Μετά τους υδατάνθρακες, η προσοχή του οργανισμού στρέφεται στα λίπη, με την κετογένεση, τη διάσπαση, δηλαδή, του αποθηκευμένου λίπους στο ήπαρ να τείνει να καλύψει το ενεργειακό αυτό κενό. Όταν πια οι προηγούμενες επιλογές θα έχουν εκλείψει, ήρθε η ώρα να στραφούμε στις πρωτεΐνες και στα συστατικά τους στοιχεία, τα αμινοξέα. Συνήθως το σημείο αυτό αποτελεί αφετηρία για τη σοβαρή έκπτωση της υγείας του ατόμου. Η χρήση των στοιχείων αυτών, οδηγούν κυρίως στην αποικοδόμηση των μυών, με την απώλεια ποσού μεγαλύτερου του 50% των διαθέσιμων πρωτεϊνών να αποβαίνει συχνά μοιραία.
Κοιτώντας πέραν, ωστόσο, από την πολυπλοκότητα του μικρόκοσμου της μεταβολικής βιοχημείας, όλοι μέσω της προσωπικής μας εμπειρίας είμαστε εξοικειωμένοι με τις προειδοποιητικές βολές που ρίχνει ο οργανισμός μας σηματοδοτώντας την ανάγκη του για ανατροφοδότηση. Το έντονο γουργουρητό στο στομάχι μας, το οποίο και οφείλεται στην ελεύθερη πλέον κίνηση αερίων στη γαστρική φυσαλίδα, οι απότομες εναλλαγές στη διάθεσή μας, με ολοένα και αυξανόμενη νευρικότητα, οφειλόμενη στη σφοδρή πτώση των επιπέδων σακχάρου, το γενικευμένο αίσθημα κόπωσης, λόγω των μειωμένων διαθέσιμων ενεργειακών αποθεμάτων, όλα τα παραπάνω διαμορφώνουν την εικόνα ενός ατόμου που ξεκινάει την αναζήτηση της τροφής του. Σε περίπτωση που το χρονικό διάστημα αναμονής για την πρόληψη τροφής παραταθεί επικίνδυνα, το άτομο ενδέχεται να εκδηλώσει και εντονότερα συμπτώματα, όπως έντονους πονοκεφάλους, ζαλάδες, ακόμη και λιποθυμία, καθιστώντας σαφείς τις προτεραιότητες του οργανισμού αναφορικά με την πορεία δράσης, την οποία μέλλει να ακολουθήσει. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, τα συμπτώματα αυτά παρέρχονται με την κατανάλωση τροφής, η οποία και παρέχει τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά στον οργανισμό, τροφοδοτώντας τη λειτουργία του.
Σε περίπτωση, ωστόσο, που το άτομο δε λάβει τροφή, είτε λόγω αυτοπεριορισμού για θρησκευτικούς ή ηθικούς λόγους, είτε λόγω έλλειψης της ίδιας της πρώτης ύλης, η εικόνα του ατόμου επιδεινώνεται ταχύτατα. Όπως, είναι αναμενόμενο, το άτομο έρχεται αντιμέτωπο με προβλήματα του γαστρεντερικού του συστήματος, η προοδευτική επιβάρυνση του οποίου οδηγεί σε μια συστημική εκδήλωση της πενίας ενέργειας στην οποία ο οργανισμός έχει περιέλθει. Η κατανάλωση της αποθηκευμένης στον οργανισμό ενέργειας με καταβολισμό του μυϊκού γλυκογόνου (αποθηκευμένη γλυκόζη) οδηγεί στην ατροφία των μυών. Η βαρύτητα των νευρολογικών ακόμη συμπτωμάτων αυξάνεται ανησυχητικά, με φαινόμενα αμνησίας, παραληρήματος, ακόμη και ψυχωτικά επεισόδια ενδέχεται να κάνουν την εμφάνισή τους, καταδεικνύοντας τη σοβαρότητα της κατάστασης. Ακόμη, σημάδια όπως η απώλεια τριχωτού, το εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα με συνέπεια την αυξημένη συχνότητα των ευκαιριακών λοιμώξεων, συμπληρώνουν την εικόνα του στερημένου της απαραίτητης τροφής ατόμου. Σε περίπτωση που η στέρηση της τροφής διαρκέσει για μεγάλο χρονικό διάστημα, το άτομο οδηγείται με μαθηματική ακρίβεια στον θάνατο.
Στο σημεία αυτό, εύλογα αναρωτιέται κανείς ποιο είναι ακριβώς το σημείο στον χρόνο που κινητοποιεί το δρεπάνι του Χάροντα. Με πιο απλά λόγια, πόσο μπορεί να αντέξει κανείς χωρίς να φάει; Η απάντηση, δεδομένου ότι δεν μπορεί να μελετηθεί ακολουθώντας τις προσταγές της επιστημονικής δεοντολογίας στους ανθρώπους, παραμένει αρκετά ασαφής, ενώ σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από τον τύπο της αφαγίας στην οποία το άτομο υπόκειται. Για παράδειγμα, σε περιπτώσεις απεργίας πείνας, συχνά ακολουθείται από τους διαμαρτυρομένους πρόγραμμα που αποτρέπει αποκλειστικά την κατανάλωση στέρεων τροφών, με υγρά, ζάχαρη και άλλα θρεπτικά συστατικά να χορηγούνται ενδοφλεβίως στους ενδιαφερόμενους. Η αντιστάθμιση αυτή των κρίσιμων για την υγεία μας παραγόντων διασφαλίζει επιτυχώς την επιβίωση του ατόμου, ωστόσο, δεν εγγυάται και την αποτροπή τυχόν μακροπρόθεσμων συνεπειών στην υγεία του συνολικά. Αντίστοιχα, στην περίπτωση της απόλυτης νηστείας, η οποία και επιτρέπει την κατανάλωση υγρών, περιορίζει την επιβίωση στους 2 με 3 μήνες, διάστημα το οποίο αν και φαίνεται αρκετά σύντομο, σίγουρα υπερβαίνει τη μία εβδομάδα που χαρίζει στα άτομα η ολοκληρωτική απομάκρυνση από οποιαδήποτε πηγή ενέργειας.
Φυσικό είναι να αναρωτιόμαστε πώς είναι δυνατόν να αποτρέψουμε τη δυσάρεστη αυτή για τα άτομα κατάσταση; Αυτόματα σκεφτόμαστε ότι η παροχή τροφής αποτελεί την πιο λογική λύση. Ακόμη και στην περίπτωση αυτή, εντούτοις, οφείλουμε να είμαστε προσεκτικοί προκειμένου να αποφύγουμε το λεγόμενο “refeeding syndrome”, γνωστό στα ελληνικά και ως σύνδρομο επανασίτισης. Ύστερα από την παρατεταμένη περίοδο νηστείας, οι μεταβολικές αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα καθιστούν επικίνδυνα την άμεση χορήγηση των περιορισμένων θρεπτικών συστατικών, οδηγώντας συχνά σε τρομερές εκδηλώσεις της διατροφικής αυτής ανισορροπίας, όπως διπλή όραση, καρδιακή προσβολή και άλλες επιπλοκές του καρδιαγγειακού, όπως και επιληπτικές κρίσεις. Προς αποφυγή των ανεπιθύμητων αυτών συνεπειών, η περίοδος ανάκαμψης του ατόμου απαιτεί τη συνεχή παρακολούθηση της διατροφής, του είδους και του ρυθμού χορήγησής της, από τους θεράποντες ιατρούς. Η παρακολούθηση των επιπέδων διάφορων θρεπτικών στοιχείων και ηλεκτρολυτών, ιδιαίτερα τις πέντε πρώτες ημέρες, κρίνεται απαραίτητη για την επιτυχία της θεραπευτικής αυτής προσέγγισης.
Απ’ όλα τα παραπάνω, μπορεί κανείς να επιβεβαιώσει αυτό που το σώμα μας ενστικτωδώς μας διδάσκει από την αρχή της ύπαρξής μας το φαγητό είναι απαραίτητο για τη ζωή μας. Εξετάζοντας τις συνέπειες της στέρησης του πολύτιμου αυτού για το σώμα μας καυσίμου, όχι μόνο συνειδητοποιούμε την ευαλωτότητα του οργανισμού μας απέναντι στην πιθανή στέρηση του απαραίτητου για τη λειτουργία του παράγοντα, αλλά ερχόμαστε αντιμέτωποι με τις Ερινύες που μας υπενθυμίζουν ότι ένας τεράστιος αριθμός ατόμων στον κόσμο αυτή της στιγμή βρίσκεται σε τουλάχιστον απελπιστική κατάσταση εξαιτίας της στέρησης της τροφής του. Γι’ αυτό, οφείλουμε να κάνουμε ότι περνάει από το χέρι μας προκειμένου να εξασφαλίσουμε ότι κανένας συνάνθρωπός μας δεν θα βρεθεί ποτέ σε αυτή την απογοητευτική για την ανθρωπότητα θέση. Ας δράσουμε, λοιπόν, όλοι κατάλληλα, προκειμένου να σιγουρευτούμε ότι κανένα παιδάκι στην Αφρική —ή οπουδήποτε αλλού στον κόσμο, δεν θα μείνει ποτέ χωρίς φαγητό…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- How long can you go without food?, Within, διαθέσιμο εδώ
