Της Αλέφ Αμέτογλου,
Σε μια πολυσύχναστη γειτονιά κοντά στην πλατεία Αμπελοκήπων, όπου η ιστορία συναντά την καθημερινότητα, υψώνεται ο Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου Θών, ένα κτίσμα που μαρτυρεί την πολιτιστική και θρησκευτική κληρονομιά της Αθήνας. Πρόκειται για εκκλησιαστικό οικοδόμημα με ξεχωριστή ιστορία, το οποίο συνεχίζει να αποτελεί σημείο αναφοράς για την πόλη μέχρι σήμερα, ενώ οι πρόσφατες αποκαταστάσεις ανέδειξαν περαιτέρω την πολιτιστική του αξία.
Ο ναός κατασκευάστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και εγκαινιάστηκε στις 26 Μαρτίου 1895 από τον Νικόλαο Θών, επιφανή ευεργέτη, αυλάρχη και διευθυντή του Βασιλικού Θεάτρου. Βρισκόταν εντός της ιδιοκτησίας του, στην εξοχική του κατοικία με την ονομασία Mon Caprice, κοντά στη σημερινή λεωφόρο Αλεξάνδρας. Ο ναός είναι το μοναδικό διατηρημένο κτίσμα από το πολυτελές συγκρότημα του Νικολάου Θών. Η κατοικία περιλάμβανε εκτεταμένο κήπο με γλυπτά και προτομές, ενώ ο ναός λειτουργούσε ως ιδιωτικό παρεκκλήσι. Η συμβολή του Θών στην αστική και πολιτιστική ανάπτυξη της Αθήνας αποτυπώνεται χαρακτηριστικά και μέσα από αυτή την προσφορά.
Ο ναός σχεδιάστηκε από τον Ερνέστο Τσίλλερ και χτίστηκε βάσει των σχεδίων του Αναστάσιου Μεταξά, γνωστού για έργα όπως το Παναθηναϊκό Στάδιο και το Μέγαρο της Ακαδημίας Αθηνών. Είναι μονόχωρος, με κυκλική κάτοψη, τρούλο και προεξέχουσα ημικυκλική αψίδα του ιερού στα βορειοανατολικά, στοιχεία που παραπέμπουν σε παλαιοχριστιανικά πρότυπα. Η πρόσοψή του κοσμείται από κορινθιακούς κίονες, συμμετρικά ανοίγματα και γεωμετρικά μοτίβα, ενώ στο σύνολό της η μορφή του αποπνέει λιτότητα και αρχιτεκτονική συνέπεια.
Το εσωτερικό του ναού διακοσμείται με τοιχογραφίες φιλοτεχνημένες με την τεχνική al secco. Στον τρούλο δεσπόζει η μορφή του Παντοκράτορα, ενώ στους τοίχους απεικονίζονται σκηνές από τον Ευαγγελισμό και Προφητείες. Η αψίδα του ιερού κοσμείται από την Παναγία και ποικίλες μορφές αγίων. Η εικονογράφηση συνδυάζει τη βυζαντινή παράδοση με επιρροές της δυτικοευρωπαϊκής ακαδημαϊκής ζωγραφικής του 19ου αιώνα, αποδίδοντας μία ενδιάμεση τεχνοτροπία που αντανακλά το πνεύμα της εποχής. Τα διακοσμητικά βιτρό στις πλευρικές όψεις ενισχύουν τη φωτεινότητα και τον πνευματικό χαρακτήρα του χώρου.
Το 1944, κατά τη διάρκεια των ένοπλων συγκρούσεων των Δεκεμβριανών, η έπαυλη —η οποία είχε ήδη από το 1921 αλλάξει ιδιοκτήτη— ανατινάχθηκε, ενώ λίγα χρόνια αργότερα, το 1947, τα ερείπια του κτηρίου χαρακτηρίστηκαν επικίνδυνα και το κτίσμα κατεδαφίστηκε. Η αποκατάσταση του ναού ξεκίνησε με μεμονωμένες εργασίες συντήρησης τη δεκαετία του 1980 και το 2004, ενώ το ολοκληρωμένο έργο δομικής και αισθητικής αναστήλωσης εντάχθηκε σε πρόγραμμα του Υπουργείου Πολιτισμού, με στόχο τη διατήρηση και ανάδειξη των ιστορικών του στοιχείων. Ο ναός παραδόθηκε στο κοινό στις 6 Δεκεμβρίου 2020, ανήμερα της γιορτής του Αγίου Νικολάου.
Κατά τη διάρκεια των εργασιών, καθαρίστηκαν και συντηρήθηκαν οι τοιχογραφίες, αποκαταστάθηκαν τα κουφώματα και επανατοποθετήθηκαν τα διακοσμητικά βιτρό. Παράλληλα, διασώθηκαν επιγραφές και ιστορικά τεκμήρια της εποχής κατασκευής, ενισχύοντας την τεκμηρίωση της αρχικής του μορφής και χρήσης. Ο ναός λειτουργεί σήμερα ως ενοριακός και αποτελεί ένα από τα λιγότερο γνωστά, αλλά εξαιρετικά σημαντικά, εκκλησιαστικά μνημεία της Αθήνας. Η θέση του, ανάμεσα σε κατοικίες και σύγχρονες δομές, τον καθιστά σημείο πνευματικής ηρεμίας αλλά και αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος. Η ιστορική του διαδρομή, από ιδιωτικό παρεκκλήσι σε δημόσιο χώρο λατρείας, αποτυπώνει τη μετάβαση της πόλης προς τον αστικό εκσυγχρονισμό και την ανάδειξή της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ο Άγιος Νικόλαος Θων στους Αμπελόκηπους, taathinaika.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ο μνημειακός ναός Αγίου Νικολάου Θων ανοίγει τις πύλες για μια λειτουργία, instyle.gr, διαθέσιμο εδώ
