Της Αναστασίας Δάβαρη,
Το πολυτάραχο καλοκαίρι του 1974, βρήκε την Κύπρο αντιμέτωπη με σφοδρές εξελίξεις που έμελλαν να αλλάξουν τη μοίρα της για τις επόμενες δεκαετίες. Η απόπειρα δολοφονίας του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και το πραξικόπημα εναντίον του από τη χούντα των Αθηνών στις 15 Ιουλίου 1974, οδήγησαν στην εγκατάσταση της κυβέρνησης του Νίκου Σαμψών στο νησί. Ως απάντηση, η Τουρκία επικαλέστηκε τη Συνθήκη Εγγυήσεως και εξαπέλυσε εισβολή στην Κύπρο σε δύο διαδοχικές φάσεις: Η πρώτη στις 20 Ιουλίου με τον ΑΤΤΙΛΑ Ι και η δεύτερη με τον ΑΤΤΙΛΑ ΙΙ στις 14 Αυγούστου 1974.
Η Ελλάδα, ακόμη υπό στρατιωτική δικτατορία, βρέθηκε παντελώς απροετοίμαστη και αιφνιδιασμένη. Μια τέτοια ενέργεια από πλευράς της Τουρκίας δεν είχε προβλεφθεί, και έτσι η Κύπρος έμεινε ανυπεράσπιστη, δίχως επαρκείς δυνάμεις που να μπορούν να κινητοποιηθούν έγκαιρα και να καταστείλουν τις εχθρικές δυνάμεις αποτελεσματικά.
Ωστόσο, ένα ριψοκίνδυνο σχέδιο αποφασίστηκε μέσα στον πανικό: θα αποστέλλονταν κρυφά αερομεταφερόμενες ενισχύσεις –ειδικές δυνάμεις– ώστε να ενισχύσουν την άμυνα του αεροδρομίου Λευκωσίας, το οποίο κινδύνευε να πέσει στα χέρια των Τούρκων εισβολέων. Έτσι, τη νύχτα της 21ης προς 22ας Ιουλίου, δεκατρία μεταγωγικά αεροσκάφη τύπου Noratlas απογειώθηκαν από το Μάλεμε της Σούδας με κατεύθυνση την Κύπρο, στο πλαίσιο της επιχείρησης με την κωδική ονομασία «ΝΙΚΗ». Αφήνοντας πίσω τους το στρατιωτικό αεροδρόμιο της Σούδας, μπροστά τους απλωνόταν το χάος.
Οι 318 καταδρομείς της Α’ Μοίρας Καταδρομών, νέοι σε ηλικία και γεμάτοι πατριωτισμό, ξεκίνησαν για μια αποστολή χωρίς να έχουν πλήρη εικόνα του κινδύνου. Η επιχείρηση «ΝΙΚΗ» έμελλε να μην έχει νικητή, παρά μόνο νεκρούς και ήρωες που τίμησαν την πατρίδα υπέρ κάθε ορίου. Τα αεροσκάφη που θα τους μετέφεραν ήταν Noratlas της 354ης Μοίρας Τακτικών Μεταφορών και C-47 Dakota της 355ης Μοίρας. Στην πράξη, μόνο τα Noratlas απογειώθηκαν εκείνο το βράδυ. Κάθε αεροσκάφος είχε ονομαστεί το κάθε ένα με έναν κωδικό από «Νίκη-1» έως «Νίκη-20».
Από αυτά, δεκατρία τελικά κατάφεραν να απογειωθούν. Ένα καθυστέρησε και η αποστολή του ακυρώθηκε, ενώ κάποια άλλα εμφάνισαν μηχανικά προβλήματα και παρέμειναν στο έδαφος. Όλα ξεκίνησαν με απόλυτη σιγή ασυρμάτου και χωρίς καμία επικοινωνία με τις δυνάμεις στην Κύπρο. Οι κυβερνήτες είχαν μόνο ένα στίγμα στον χάρτη: το αεροδρόμιο Λευκωσίας. Πέταξαν χαμηλά, πολλές φορές μόλις εκατό μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, χωρίς φώτα πτήσης, μέσα στη νύχτα.
Κανείς όμως δεν είχε ειδοποιήσει τις κυπριακές δυνάμεις εδάφους. Κανένας στην Εθνική Φρουρά, ούτε η αντιαεροπορική άμυνα, ούτε οι άντρες που βρίσκονταν στο αεροδρόμιο, δεν ήξεραν ότι επρόκειτο να καταφθάσουν ελληνικά αεροσκάφη με ενισχύσεις. Το αποτέλεσμα ήταν τραγικό. Καθώς το πρώτο Noratlas έκανε την προσέγγισή του, οι πυροβολαρχίες άνοιξαν πυρ, αφού μέσα στο σκοτάδι τα Noratlas φάνταζαν σαν εχθρικά μεταγωγικά. Το «Νίκη-4» καταρρίφθηκε δύο χιλιόμετρα πριν από την προσγείωση, χτυπημένο από φίλια πυρά. Είκοσι επτά καταδρομείς και τέσσερα μέλη πληρώματος σκοτώθηκαν ακαριαία. Μοναδικός επιζών και βαριά τραυματισμένος ήταν ο Θανάσης Ζαφειρίου. Το «Νίκη-6» υπέστη σοβαρές ζημιές, με ακόμη δύο νεκρούς και αρκετούς τραυματίες. Άλλα Noratlas δέχθηκαν βολές και υπέστησαν μερικές ζημιές. Το πλήρωμα του «Νίκη-3» δεν κατάφερε να απογειωθεί για την επιστροφή, το ίδιο και άλλα δύο αεροσκάφη που παρέμειναν στο έδαφος και καταστράφηκαν από τους ίδιους για να μην πέσουν σε εχθρικά χέρια. Τα περισσότερα όμως επέστρεψαν στην Ελλάδα με αίσθημα απορίας και βαρύ πένθος.
Παρά τις απώλειες, οι επιζώντες καταδρομείς ανασυγκροτήθηκαν, ενώθηκαν με την 33η Μοίρα Καταδρομών και κυπριακές μονάδες, και συνέχισαν να υπερασπίζονται με πείσμα το αεροδρόμιο Λευκωσίας, μέσα σε συνθήκες χάους, κακής πληροφόρησης και έλλειψης συντονισμού.
Οι σοροί των νεκρών του «Νίκη-4» ετάφησαν βιαστικά στο στρατιωτικό κοιμητήριο της Μακεδονίτισσας, σε έναν πρόχειρο ομαδικό τάφο, χωρίς ονόματα και χωρίς ταυτοποίηση. Η επιχείρηση «ΝΙΚΗ» χαρακτηρίστηκε διαβαθμισμένη και ουσιαστικά αποσιωπήθηκε για δεκαετίες. Οι οικογένειες των πεσόντων έμειναν χωρίς απαντήσεις. Τα επίσημα στρατιωτικά αρχεία παρέμειναν κλειστά και οι ταυτότητες των νεκρών αποκαλύφθηκαν μόλις στις αρχές της δεκαετίας του 2010, χάρη σε ανασκαφές και τεστ DNA που οδήγησαν στην επίσημη αναγνώριση των πεσόντων.
Η επιχείρηση «ΝΙΚΗ» δεν άλλαξε την έκβαση της εισβολής, δεν απέτρεψε την τουρκική κατάληψη του βορείου τμήματος της Κύπρου, ούτε μπόρεσε να επηρεάσει ουσιαστικά την πορεία των γεγονότων. Αποτελεί, ωστόσο, ένα συγκλονιστικό κεφάλαιο στρατιωτικής ιστορίας, που αποκαλύπτει τόσο την αποφασιστικότητα και την αυτοθυσία ορισμένων ανθρώπων, όσο και την απελπισία, την προχειρότητα και την τραγική ασυνεννοησία ενός κρατικού μηχανισμού που είχε βυθιστεί στο χάος. Για πολλούς ιστορικούς, η επιχείρηση αυτή δεν ήταν τίποτε άλλο από μια αποστολή αυτοκτονίας χωρίς στρατηγικό σχεδιασμό, χωρίς εφεδρείες, χωρίς επαρκή εξοπλισμό, χωρίς συντονισμό με τις δυνάμεις εδάφους και χωρίς επίγνωση της κατάστασης στο πεδίο.
Κι όμως, ήταν μια αποστολή γεμάτη ανθρώπους. Ανθρώπους που υπάκουσαν, που δεν ρώτησαν, που πέταξαν μέσα στη νύχτα γνωρίζοντας ότι ίσως δεν ξαναδούν ποτέ τους οικείους τους. Η σιωπή που σκέπασε την «Νίκη» ήταν βαριά, σχεδόν όσο και η ίδια η τραγωδία. Κάθε Ιούλιο, όσοι επέζησαν και όσοι έμειναν πίσω, επιστρέφουν στον Τύμβο της Μακεδονίτισσας όχι μόνο για να τιμήσουν τους νεκρούς, αλλά για να τους θυμούνται. Γιατί όσο υπάρχουν εκείνοι που θυμούνται, το «Δεν Ξεχνώ» θα είναι κάτι περισσότερο από σύνθημα. Θα είναι καθήκον. Θα είναι ζωή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Εισβολή στην Κύπρο – Επιχείρηση «Νίκη»: Η «αποστολή αυτοκτονίας» που οδήγησε στην κατάρριψη του Noratlas από φίλια πυρά, protothema.gr, διαθέσιμο εδώ
- Κύπρος, 21 Ιουλίου 1974: Ο θάνατος ελλήνων καταδρομέων από φίλια πυρά, in.gr, διαθέσιμο εδώ
- Επιχείρηση Νίκη – Όταν η ιστορία γράφτηκε από τους λίγους, politischios.gr, διαθέσιμο εδώ
- Επιχείρηση «ΝΙΚΗ»: Η αποστολή «αυτοκτονίας» από την Ελλάδα την δεύτερη ημέρα της τουρκικής εισβολής, liberal.gr, διαθέσιμο εδώ
