Της Αλεξίας Κυριαζοπούλου,
Ο Σωτήρης Πέτρουλας γεννήθηκε το 1942 στο Οίτυλο της Μάνης και μεγάλωσε σε μια φτωχή, αλλά μορφωμένη οικογένεια. Μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου, η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Από νεαρή ηλικία διακρίθηκε για την ευφυΐα, την ευαισθησία και την κοινωνική του συνείδηση. Φοίτησε στο Οικονομικό Τμήμα της Ανωτάτης Σχολής Οικονομικών και Εμπορικών Επιστημών (ΑΣΟΕΕ), όπου γρήγορα εντάχθηκε στους φοιτητικούς και πολιτικούς αγώνες.
Ο Πέτρουλας υπήρξε ενεργό μέλος της νεολαίας της ΕΔΗΝ (Ένωση Δημοκρατικής Νεολαίας), της νεολαίας της Ένωσης Κέντρου, αλλά και της νεολαίας της ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά), συμμετέχοντας σε πρωτοβουλίες με έντονο κοινωνικό και πολιτικό χαρακτήρα. Οι πολιτικές του πεποιθήσεις συνδύαζαν τη σοσιαλιστική ιδεολογία με τον δημοκρατικό πατριωτισμό και την αντίσταση στον αυταρχισμό.
Το πολιτικό πλαίσιο της εποχής
Η Ελλάδα της δεκαετίας του 1960, ήταν μια χώρα βαθιά τραυματισμένη από τον Εμφύλιο Πόλεμο και υπό τον ασφυκτικό έλεγχο του ανακτόρου, του στρατού και των παρακρατικών μηχανισμών. Παρά την σχετική οικονομική ανάπτυξη της εποχής, η κοινωνική αδικία, η φτώχεια, οι πολιτικές διώξεις και η έλλειψη ουσιαστικής δημοκρατίας σκίαζαν την καθημερινότητα πολλών Ελλήνων.
Η άνοδος του Γεωργίου Παπανδρέου στην εξουσία με την Ένωση Κέντρου το 1963, αναζωπύρωσε τις ελπίδες για μεταρρυθμίσεις. Ωστόσο, η διαμάχη του με τα Ανάκτορα, ιδίως με τον βασιλιά Κωνσταντίνο, για τον έλεγχο του στρατού, οδήγησε τελικά στην παραίτησή του τον Ιούλιο του 1965. Αυτό το γεγονός, γνωστό στην ιστοριογραφία ως «Αποστασία», οδήγησε σε μαζικές διαδηλώσεις φοιτητών και πολιτών, που διαμαρτύρονταν για την καταπάτηση της λαϊκής βούλησης.
Στις 21 Ιουλίου 1965, ο Σωτήρης Πέτρουλας συμμετείχε σε μία από τις πολλές μαζικές διαδηλώσεις στην Αθήνα ενάντια στην αποστασία και υπέρ της δημοκρατίας. Η διαδήλωση δέχθηκε άγρια καταστολή από την αστυνομία και παρακρατικές ομάδες και κατά τη διάρκεια των επεισοδίων, 300 διαδηλωτές συνελήφθησαν και 150 τραυματίστηκαν. Στη διασταύρωση των οδών Σταδίου και Χρήστου Λαδά, περίπου στις 10 το βράδυ, σημειώθηκε το περιστατικό με τον χτυπημένο 23χρονο Σωτήρη Πέτρουλα, ο οποίος τραυματίστηκε σοβαρά και, σύμφωνα με πολλούς αυτόπτες μάρτυρες και δημοσιογραφικές έρευνες, ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου από άνδρες της αστυνομίας ή από τους παρακράτους. Η πρώτη επίσημη καταγραφή της κατάστασής του έγινε γύρω στις 3 τα ξημερώματα της 22ης Ιουλίου, στον Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ερυθρού Σταυρού στην οδό 3ης Σεπτεμβρίου, όπου και διαπιστώθηκε ο θάνατός του.
Η επίσημη εκδοχή των Αρχών ήταν ότι ο θάνατός του προήλθε από ασφυξία λόγω δακρυγόνων, μια εκδοχή που αμφισβητήθηκε έντονα, τόσο από την οικογένειά του, όσο και από πολιτικές δυνάμεις της εποχής. Σύμφωνα με την κατάθεση του αυτόπτη μάρτυρα Γιώργου Βοϊκλή, ο Σωτήρης Πέτρουλας έφερε στο λαιμό του ίχνη που παρέπεμπαν σε στραγγαλισμό. Οι συνθήκες του θανάτου του καλύφθηκαν από σκοτεινό πέπλο, όπως και πολλές άλλες δολοφονίες πολιτικών αγωνιστών της ίδιας περιόδου. Η κρατική προσπάθεια να συγκαλυφθεί η υπόθεση πυροδότησε περαιτέρω οργή στον λαό.
Η κηδεία του Σωτήρη Πέτρουλα, στις 23 Ιουλίου 1965, μετατράπηκε σε μια από τις μεγαλύτερες και πιο δυναμικές διαδηλώσεις της μεταπολεμικής Ελλάδας. Χιλιάδες πολίτες, φοιτητές, εργάτες, νέοι και νέες, αλλά και πολιτικοί, συνέρρευσαν για να τον αποχαιρετήσουν, αλλά και για να καταγγείλουν την αυταρχική εκτροπή. Ο Γεώργιος Παπανδρέου, καταγγέλλοντας δημόσια την κυβέρνηση του Νόβα, προχώρησε στην εξής δήλωση: «Η κυβέρνηση Νόβα δεν περιορίστηκε στο να είναι απλώς μια κυβέρνηση προδοσίας. Μετατράπηκε και σε κυβέρνηση αίματος. Πρέπει να εξαλειφθεί από το πρόσωπο της γης και να λογοδοτήσει για τα εγκλήματά της». Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι κατέκλυσαν τους δρόμους, ακολουθώντας το φέρετρο και την ελληνική σημαία που έφερε επάνω της το «114», σύμβολο του αγώνα για τη δημοκρατία. Τη σημαία κρατούσαν φίλοι και συναγωνιστές του Πέτρουλα, με επικεφαλής τους στενούς του φίλους από την ΑΣΟΕΕ, Μάκη Παπούλια και Σπύρο Βεντουράτο. Το πλήθος φώναζε συνθήματα όπως: «114», «Δημοκρατία», «Ο Σωτήρης ζει, αυτός μας οδηγεί»
Ο Σωτήρης Πέτρουλας δεν ήταν το πρώτο θύμα κρατικής ή παρακρατικής βίας στην Ελλάδα, αλλά ο θάνατός του ήρθε σε μια συγκυρία κατά την οποία η ελληνική κοινωνία βρισκόταν σε αναβρασμό. Η απώλειά του λειτούργησε καταλυτικά στην πολιτικοποίηση των φοιτητών και της νεολαίας ευρύτερα. Ο ίδιος μετατράπηκε αμέσως σε σύμβολο αγώνα και αντίστασης. Η υπόθεση του Πέτρουλα έδειξε ότι η δημοκρατία στην Ελλάδα ήταν εύθραυστη, και ότι οι δυνάμεις που ήλεγχαν το κράτος δεν δίσταζαν να καταφύγουν στη βία για να επιβάλουν την εξουσία τους. Το όνομά του έγινε σύνθημα, τραγούδι, ποίημα, και συνειδησιακός φάρος για τη μετέπειτα γενιά του Πολυτεχνείου και τους αγώνες κατά της Χούντας.
Η θυσία του Σωτήρη Πέτρουλα άγγιξε και τον πολιτιστικό χώρο. Ο Μίκης Θεοδωράκης, βαθιά συγκινημένος από τον θάνατό του, συνέθεσε το τραγούδι «Σωτήρης Πέτρουλας» σε στίχους του Γιάννη Θεοδωράτου, το οποίο ερμήνευσε ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης. Το τραγούδι αυτό απαγορεύτηκε από τη χούντα και τους λογοκριτές, αλλά κυκλοφορούσε παράνομα και ενίσχυε το ηθικό των αντιστασιακών.
Ο Πέτρουλας πέρασε στη συλλογική μνήμη των Ελλήνων ως το παιδί-σύμβολο της ελευθερίας, της αθωότητας, αλλά και του μαρτυρίου. Ο τάφος του, τοποθετημένος δίπλα σε εκείνους άλλων δημοκρατικών αγωνιστών, έγινε τόπος προσκυνήματος. Πολλοί δρόμοι και πλατείες σε ελληνικές πόλεις φέρουν το όνομά του, ενώ κάθε χρόνο φοιτητικές παρατάξεις τιμούν τη μνήμη του. Η ιστορία του Σωτήρη Πέτρουλα δεν περιορίζεται στη δραματική του δολοφονία. Είναι ένα παράδειγμα της δύναμης της νεολαίας να σταθεί απέναντι στην καταπίεση και την αυθαιρεσία της εξουσίας. Ο ίδιος, σε μια εποχή όπου πολλοί φοβούνταν ή σιωπούσαν, δεν δίστασε να υψώσει τη φωνή του για ελευθερία, ισότητα και δημοκρατία.
Η Ελλάδα, λίγο μετά τον θάνατό του, εισήλθε σε σκοτεινή περίοδο. Η Χούντα των Συνταγματαρχών που εγκαθιδρύθηκε το 1967 φανέρωσε σε όλους ότι οι φόβοι της εποχής Πέτρουλα δεν ήταν υπερβολικοί, όμως το παράδειγμά του παρέμεινε φάρος ελπίδας και αντίστασης. Μετά την πτώση της Χούντας, η Μεταπολίτευση αποκατέστησε πολλούς από τους δημοκρατικούς θεσμούς. Ωστόσο, η πολιτική μνήμη του Σωτήρη Πέτρουλα παρέμεινε επίκαιρη. Σε κάθε κοινωνικό αγώνα, σε κάθε κινητοποίηση, το όνομά του ακούγεται σαν υπενθύμιση ότι η ελευθερία δεν χαρίζεται κερδίζεται με αγώνα, ενίοτε με αίμα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αλεξάτος, Γιώργος (2025), Σωτήρης Πέτρουλας, εκδ. Άπαρσις
- Αφιέρωμα στο Σωτήρη Πέτρουλα – 60 Χρόνια μετά (21/07/1965 – 21/07/ 2025), argolikivivliothiki.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Σαν σήμερα δολοφονήθηκε από την αστυνομία ο φοιτητής Σωτήρης Πέτρουλας, lifo.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Σωτήρης Πέτρουλας: Τον δολοφόνησαν το 1965 στο κέντρο της Αθήνας, in.gr, Διαθέσιμο εδώ
