Του Νίκου Πέτροβα,
Η «Αποστασία» του 1965, γνωστή και ως τα «Ιουλιανά» ή το «Βασιλικό Πραξικόπημα», υπήρξε μία από τις πιο κρίσιμες καμπές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Εκείνο το καλοκαίρι ο εκλεγμένος Πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου ήρθε σε ρήξη με τον Βασιλιά Κωνσταντίνο Β΄, ένα γεγονός που διατάραξε τις βάσεις της δημοκρατίας και οδήγησε τελικά στην επιβολή της δικτατορίας το 1967. Πίσω από την πολιτική κρίση βρίσκονται πρόσωπα που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις, είτε ως απόλυτοι πρωταγωνιστές είτε ως συνεργοί.
Γεώργιος Παπανδρέου: O πρωθυπουργός που συγκρούστηκε με τον βασιλιά
Ο Γεώργιος Παπανδρέου, που ήταν γνωστός και ως «Γέρος της Δημοκρατίας», ήταν ο ηγέτης της Ένωσης Κέντρου και εκλέχθηκε Πρωθυπουργός με συντριπτική πλειοψηφία στις εκλογές του 1964. Η νίκη του αυτή σήμανε την απαρχή μιας φιλελεύθερης διακυβέρνησης, με τον Παπανδρέου να υπόσχεται δημοκρατικό εκσυγχρονισμό και τον περιορισμό της επιρροής του στρατού στα πολιτικά δρώμενα. Έναν χρόνο μετά, το καλοκαίρι του 1965, ο Παπανδρέου ήρθε σε ολική ρήξη με τον βασιλιά Κωνσταντίνο Β΄ κι ο λόγος αφορούσε την επιδίωξη του Παπανδρέου να αναλάβει προσωπικά ο ίδιος το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, μετά την αποκάλυψη της υποτιθέμενης στρατιωτικής συνωμοσίας, τη λεγόμενη «Υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ» μία υπόθεση στην οποία φερόταν να εμπλέκεται ο γιος του, Ανδρέας Παπανδρέου. Ο βασιλιάς αρνήθηκε, υποστηρίζοντας πως επιθυμεί να εγκρίνει ο ίδιος τον Υπουργό Άμυνας, βάσει δικαιώματος της θέσης του. Η άρνηση του βασιλιά θεωρήθηκε από τον Παπανδρέου ως παραβίαση της λαϊκής εντολής, με αποτέλεσμα να δηλώσει παραίτηση στις 15 Ιουλίου 1965, ανοίγοντας το δρόμο στις κυβερνήσεις των αποστατών.
Κωνσταντίνος Β΄: O βασικός παράγοντας της κρίσης
Στα 25 του χρόνια και χωρίς να έχει την πολιτική εμπειρία, ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος Β΄ βρέθηκε στο επίκεντρο της πολιτικής αναταραχής. Οι ενέργειές του δεν ήταν προσωπικές επιλογές, αλλά εξέφραζαν τη γενικότερη αντίληψη του Παλατιού ότι οφείλουν να έχουν συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων. Ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος αρνήθηκε να δώσει εντολή σχηματισμού νέας κυβέρνησης στον αρχηγό της πλειοψηφίας και διόρισε ο ίδιος Πρωθυπουργό της επιθυμίας του χωρίς την στήριξη της Βουλής. Οι αποφάσεις αυτές θεωρήθηκαν από πολλούς πολιτικό πραξικόπημα. Παρόλο που το Σύνταγμα του 1952 δεν έδινε στο βασιλιά πολιτική νομιμοποίηση να επιβάλλει κυβερνήσεις μειοψηφίας, με τη βοήθεια αποστατών βουλευτών της Ένωσης Κέντρου και τη στήριξη της Δεξιάς (ΕΡΕ) κατάφερε να επιβάλλει τρεις διαφορετικές κυβερνήσεις μέχρι το 1966.
Ανδρέας Παπανδρέου: Το κεντρικό πρόσωπο της αντιπαράθεσης
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, γιος του Πρωθυπουργού Γεώργιου Παπανδρέου, διατελούσε ως Υφυπουργός Προεδρίας στην κυβέρνηση του πατέρα του και ήδη είχε ξεκινήσει να συγκεντρώνει γύρω του μία νέα γενιά πολιτικών με ριζοσπαστικές ιδέες. Η εμπλοκή του στην υπόθεση «ΑΣΠΙΔΑ», παρόλο που δεν ήταν επαρκώς τεκμηριωμένη, αποτέλεσε την αφορμή για την παρέμβαση του Παλατιού. Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν ένας χαρισματικός πολιτικός που ήθελε να αλλάξει το πολιτικό κατεστημένο, αποτελούσε την ελπίδα της Αριστεράς και το φόβο των Συντηρητικών. Παρόλο που δεν είχε κεντρικό ρόλο στη λήψη αποφάσεων, η παρουσία του ήταν καταλυτική καθιστώντας τον έναν από του πιο σημαντικούς πρωταγωνιστές της περιόδου της μεταπολίτευσης.
Οι πρωθυπουργοί της «Αποστασίας»
Μετά την παραίτηση του Παπανδρέου, ο βασιλιάς όρισε διαδοχικά τρεις πρωθυπουργούς: τον Γεώργιο Αθανασιάδη-Νόβα, τον Ηλία Τσιριμώκο και τον Στέφανο Στεφανόπουλο. Οι προαναφερθέντες ήταν πρώην στελέχη της Ένωσης Κέντρου και ανέλαβαν την εξουσία χωρίς τη στήριξη της πλειοψηφία της Βουλής, αλλά είχαν τη στήριξη των αποστατών και της Δεξιάς. Οι κυβερνήσεις και των τριών δέχθηκαν έντονη αμφισβήτηση από τη λαϊκή βάση, χαρακτηρίστηκαν από αστάθεια και είχαν περιορισμένη διάρκεια. Παρόλο που πίστευαν πως ενεργούσαν προς όφελος της πολιτικής σταθερότητας, η ιστορική κρίση που ακολούθησε απέδειξε το αντίθετο.
Οι Αποστάτες βουλευτές – Η περίπτωση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη
Περίπου 30-40 βουλευτές της Ένωσης Κέντρου στήριξαν τις κυβερνήσεις των αποστατών. Ο πιο γνωστός από αυτούς ήταν ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο οποίος τότε ήταν βουλευτής Χανίων της Ένωσης Κέντρου και έπαιξε κρίσιμο ρόλο στην κρίση που ξέσπασε τον Ιούλιο του 1965. Οι αμερικανικές διπλωματικές εκθέσεις τον Ιούνιο του 1965 αποκαλύπτουν ότι ο Μητσοτάκης είχε συναντήσεις με Αμερικανούς αξιωματούχους, οι οποίοι τον έβλεπαν ως την καλύτερη εναλλακτική λύση για τη θέση του πρωθυπουργού αντί του Παπανδρέου. Την νύχτα που παραιτήθηκε ο Παπανδρέου (14 προς 15 Ιουλίου), ο Μητσοτάκης συμμετείχε σε κρίσιμη σύσκεψη στο Καστρί, όπου και συζητήθηκε εναλλακτική λύση και η εμπλοκή με το Παλάτι.
Αρχικά, ήταν υπέρ της αποτροπής της παραίτησης, στη συνέχεια όμως εντάχθηκε κι αυτός στους αποστάτες, λαμβάνοντας υπουργική θέση στην κυβέρνηση Νόβα στο Υπουργείο Συντονισμού. Αξιοσημείωτο είναι πως υπέγραψε την προαγωγή ανώτατων στρατιωτικών που ήταν φίλα προσκείμενοι προς το Παλάτι, όπως ο στρατηγός Γρηγόριος Σπαντιδάκης, που ήταν στέλεχος του Ανακτόρου. Στις πρώτες δημόσιες δηλώσεις του υποστήριξε ότι έπραξε για να διαφυλάξει τη σταθερότητα και την ενοποίηση στην Ένωση Κέντρου ενώ αργότερα θα δήλωνε δημόσια πως «σε κρίσιμες στιγμές, ο πολιτικός οφείλει να πάρει θέση», μία τοποθέτηση που πυροδότησε εκρήξεις θυμού στο λαό και κυρίως στα Χανιά, που έλαβαν χώρα αλλεπάλληλες διαδηλώσεις. Παρά την ανέλιξή του – που κορυφώθηκε όταν διετέλεσε πρωθυπουργός το 1990 – η στάση που κράτησε το 1965 τον ακολούθησε για δεκαετίες ως στίγμα.
Εν γένει, οι αποστάτες κατηγορήθηκαν για μία άτυπη προδοσία της λαϊκής εντολής και δέχθηκαν έντονη κοινωνική κατακραυγή. Οι διαδηλώσεις που λάμβαναν χώρα εκείνη την περίοδο σωρηδόν και ένα από τα πιο γνωστά συνθήματα της εποχής «Η Δημοκρατία δεν προδίδεται» αποτύπωναν πλήρως την αγανάκτηση του λαού που έβλεπε τη λαϊκή του ψήφο να λοιδορείται από το Παλάτι.
Συμπερασματικά, η «Αποστασία» του 1965 έπληξε σε σημαντικό βαθμό την εμπιστοσύνη του λαού στους θεσμούς. Το πολιτικό σύστημα οδηγήθηκε σε μία μακρά κρίση, η οποία άνοιξε το δρόμο στο πραξικόπημα των συνταγματαρχών το 1967, που κράτησε για 7 έτη. Τα άτομα που ενεπλάκησαν στην κρίση του 1965 άφησαν το στίγμα τους στην πολιτική ιστορία της χώρας. Με το πέρασμα του χρόνου, κάποιοι από αυτούς δικαιώθηκαν ηθικά από τη λαϊκή συνείδηση και άλλοι καταδικάστηκαν. Το βέβαιο είναι ότι η περίοδος αυτή θα υπενθυμίζει πάντοτε τον κίνδυνο που προκύπτει όταν οι πολιτικές φιλοδοξίες και οι μοναρχικές παρεμβάσεις υπερβαίνουν τα όρια και καταπατούν τις δημοκρατικές αρχές και αξίες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ιουλιανά 1965: Η κοινωνική διαμαρτυρία, οι προϋποθέσεις της και η πολιτική της διαμεσολάβηση, ekt.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ιουλιανά και Αποστασία, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ο Κωνσταντίνος, η αποστασία και η ρήξη με τον Γ. Παπανδρέου, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τα Ιουλιανά του 1965 – Ο ρόλος του βασιλιά, η αποστασία και η κρίση που οδήγησαν στη χούντα, in.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τα «Ιουλιανά» του 1965 και η «Αποστασία», sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
