Toυ Γιάννη Περγαντή,
Όταν αναφερόμαστε στο μακεδονικό βασίλειο, αυτό που μας έρχεται στο μυαλό είναι η εδραίωση του Φιλίππου, η εξάπλωση του Αλέξανδρου και οι μετέπειτα διαμάχες των Διαδόχων. Το βασίλειο αυτό αποτέλεσε έναν καθοριστικό παράγοντα στο μεταίχμιο της Κλασικής προς την Ελληνιστική περίοδο, το οποίο μετέβαλε ριζικά τις ισορροπίες και τις δυναμικές στον ελλαδικό χώρο. Μπορεί οι Μακεδόνες στα μέσα του 4ου αιώνα να αναδείχθηκαν ως οι «ρυθμιστές» του ελλαδικού χώρου, αλλά τι ακριβώς γίνονταν στο βασίλειό τους πριν την ανάδειξη στο θρόνο του μεγάλου ευεργέτη τους, Φίλιππο Β’;
Αρχικά, η περιοχή της Μακεδονίας τοποθετείται στο βορειότερο κομμάτι του ελληνικού χώρου, σε μια ποικιλόμορφη και ορεινή περιοχή. Η θέση της ήταν ιδιόμορφη, καθώς ήταν ανάμεσα στον «βαρβαρικό» βορρά και τον ελληνικό νότο, έχοντας δύο εκτενή και επικίνδυνα μέτωπα. Η ιδιαιτερότητα αυτή ήταν καθοριστική για την διαμόρφωση του τρόπου ζωής των Μακεδόνων, αλλά και του ίδιου του βασιλείου τους.
Η κοινωνία του βασιλείου ήταν κυρίως αγροτική, βασιζόμενη στη γεωργία για την οικονομία του. Οι εύφορες πεδιάδες της Μακεδονίας αποτέλεσαν μια πρώτης τάξεως πηγή τροφίμων και πλούτου. Τα πλεονάσματα της παραγωγής κατευθύνονταν προς το εξαγωγικό εμπόριο, το οποίο όμως ήταν σχεδόν αποκλειστικά χερσαίο, καθώς το μακεδονικό βασίλειο είχε ένα ελλειπές και αδύναμο ναυτικό, το οποίο δεν μπορούσε να ταχθεί έναντι στην αθηναϊκή παντοδυναμία. Πέρα από τη γεωργία, η μεταλλουργία αποτέλεσε μια άλλη σημαντική πηγή εσόδων, η οποία τους προσέφερε και ευρύτερη αναγνωρισιμότητα.
Ο πληθυσμός του βασιλείου, λαμβάνοντας υπόψη τη γεωγραφική του θέση, καθίστατο εθνολογικά ποικιλόμορφος, με Μακεδόνες, Θράκες και Ιλλυρίους να συνυπάρχουν. Υπήρχαν και άλλα μικρότερα και ασήμαντα φύλα εντός της επικράτειάς του, τα οποία με την πάροδο του χρόνου αφομοιώθηκαν από τις άλλες μεγάλες φυλές. Το μακεδονικό βασίλειο αποτελούσε ένα «κολάζ» τοπικισμών και ιδιαιτεροτήτων, με όλους αυτούς να προσπαθούν να συνυπάρξουν μεταξύ τους.
Πριν τον Φίλιππο Β’, το πολιτικό σύστημα του βασιλείου ήταν σχετικά «πρωτόγονο». Το βασίλειο αποτελούσε μια απόλυτη μοναρχία, με τον βασιλιά να ασκεί την εξουσία. Ωστόσο, σε αντίθεση με τις άλλες πόλεις-κράτη, η μακεδονική μοναρχία δεν ήταν καλά εδραιωμένη και ισχυρή. Ο ρόλος του βασιλιά ήταν κυρίως στρατιωτικός και εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από την υποστήριξη των αριστοκρατικών οικογενειών και τοπικών αρχόντων.
Η πολιτική δομή στη Μακεδονία είχε μια φυλετική διάσταση. Το βασίλειο ήταν χωρισμένο σε περιοχές, οι οποίες ελέγχονταν από τις εκάστοτε αριστοκρατικές οικογένειες. Αυτές οι οικογένειες διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην διακυβέρνηση του βασιλείου, υπηρετώντας ως τοπικοί διοικητές και παρέχοντας στρατιωτική υποστήριξη όταν χρειαζόταν. Παρόλο που ο βασιλιάς ήταν η ανώτατη εξουσία του βασιλείου, οι τοπικοί άρχοντες είχαν σημαντική αυτονομία εντος των περιοχών τους. Στην πολιτική διακυβέρνηση, οι Μακεδόνες βασιλείς έπρεπε να διατηρήσουν μια ισορροπία μεταξύ της δικής τους εξουσίας και της σχέσης τους με τα συμφέροντα της αριστοκρατίας. Αυτο συχνά οδηγούσε σε πολιτική αστάθεια, με αντίπαλες φατρίες εντός του βασιλείου να αμφισβητούν τη μοναρχία και τον βασιλιά. Έτσι, η πρώιμη ιστορία της Μακεδονίας χαρακτηρίζονταν από εσωτερικές συγκρούσεις και ανατροπές στην εξουσία
Η στρατιωτική οργάνωση πριν από τη βασιλεία του Φιλίππου επηρεάζονταν έντονα από τα γεωγραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά. Ο πρώιμος μακεδονικός στρατός αποτελούνταν κυρίως από το πεζικό, με ισχυρή παρουσία από βαριά πεζικάριους, οι οποίοι σχημάτιζαν γραμμές μάχης χρησιμοποιώντας σάρισσες, μια πρώιμη μακεδονική φάλαγγα του Αλεξάνδρου. Παρόλο που αυτή η στρατιωτική δομή δεν ήταν τόσο εξελιγμένη όσο οι στρατοί των πόλεων-κρατών, ήταν μια αξιόλογη στρατιωτική δύναμη για την διαφύλαξη των συνόρων και μια μερική επέκταση προς τις γύρω περιοχές.
Η μακεδονική στρατηγική επηρεάζονταν από φυλετικές τακτικές πολέμου. Ενώ οι βασιλείς και οι αριστοκράτες ηγούνταν των στρατευμάτων σε μάχες, οι στρατιώτες συνήθως στρατολογούνταν από τον τοπικό πληθυσμό της εκάστοτε περιοχής. Ο μακεδονικός στρατός δεν ήταν επαγγελματικός, δηλαδή να υπάρχει μια μόνιμη στρατιωτική δύναμη, αλλά βασίζονταν στην στρατολόγηση των υπηκόων σε καιρό ανάγκης, οι οποίοι επάνδρωναν τον στρατό.
Η θρησκεία διαδραμάτιζε κεντρικό ρόλο στη ζωή των Μακεδόνων. Όπως και οι περισσότερες αρχαίες ελληνικές πόλεις-κράτη, οι Μακεδόνες λάτρευαν το ελληνικό Δωδεκάθεο. Λάτρευαν όλους τους γνωστούς σε εμάς αρχαιοελληνικούς θεούς, αλλά είχαν και τοπικούς θεούς, όπως ο θεός Πάνας, και ο θεός Άδης. Επίσης, η βασιλική οικογένεια των Αργεαδών άναγε την καταγωγή της σε θεούς, ενώ οι βασιλιάδες θεωρούνταν ημίθεοι, συνδέοντας το όνομά τους με το μυθικό Άργος και τον Ηρακλή.
Η θέση του βασιλιά ως πολιτικός και θρησκευτικός ηγέτης βοηθούσε να εδραιωθεί και η εξουσία του. Οι βασιλείς θεωρούνταν ως οι εκλεκτοί εκπρόσωποι των θεών επί της γης, και αυτή η θεϊκή σύνδεση αξιοποιούνταν ώστε να διατηρηθεί η πίστη και η υπακοή των υπηκόων.
Η Μακεδονία πριν από τον Φίλιππο Β΄ αποτελούσε ένα ήσσονος σημασίας κρατίδιο στο βορειότερο άκρο του ελληνικού κόσμου. Δεν είχε τη δυναμική να διεκδικήσει κάτι παραπάνω, ενώ η εσωτερική του οργάνωση φανέρωνε αδυναμίες και προβληματισμούς. Με την άφιξη όμως του Φιλίππου όλα άλλαξαν, με την Μακεδονία να μεταμορφώνεται στον νέο μεγάλο «παίχτη» της περιοχής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- P. Schimitt-Panel (2018), Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Αθήνα: εκδ. Gutenberg
- Macedon, worldhistory.org, διαθέσιμο εδώ
- Μacedonia before Alexander, timemaps.com, διαθέσιμο εδώ
