Της Φανής Υβόννης Κυρκιλή,
Δόλος: μια τόσο μικρή λέξη, μα με τόσο μεγάλη βαρύτητα στο πλαίσιο του Ποινικού Δικαίου. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι κακούργημα χωρίς δόλο δεν στοιχειοθετείται.
Αλλιώς λέγεται πρόθεση ή απόφαση. Αντικατοπτρίζει μια συγκεκριμένη ψυχική, ενδιάθετη σταση του δράστη απέναντι στο έγκλημα.
Υπάρχει όταν:
Α) Ο δράστης θέλει την παραγωγή των περιστατικών που απαρτίζουν κατά τον νόμο μια αξιόποινη πράξη και πράττει ακριβώς για να την πραγματώσει. Επιδιώκει το αποτέλεσμα, έστω κι αν δεν το προβλέπει ως βέβαιο, αλλά ως απλώς δυνατό. Αυτό που ξεχωρίζει εδώ, λοιπόν, είναι το ισχυρό βουλητικό στοιχείο, εν όψει του οποίου η ένταση του γνωστικού στοιχείου είναι δραστικά περιορισμένη (άμεσος δόλος α’ βαθμού ή επιδίωξης).
Π.χ. Πυροβολώ εναντίον του θύματος, έστω κι από μεγάλη απόσταση.
Βέβαια, απαιτείται μια ελάχιστη πιθανολόγηση του αποτελέσματος, που προϋποθέτει ο δράστης να θέτει έναν νομικά σημαντικό κίνδυνο, έστω και λίγο πρόσφορο να προκαλέσει το αποτέλεσμα. Διαφορετικά, υπάρχει απλώς ευχή ή ελπίδα.
Π.χ. Συμβουλεύω το θύμα να πάει για περπάτημα, παρακαλώντας να χτυπηθεί από κεραυνό.
Η ακόμη και διακαής βούληση ενός απίθανου αποτελέσματος, κείμενου εκτός της κοινής πείρας της ζωής και μη δυνάμενου να ελεγχθεί, δεν θεμελιώνει δόλο και δεν μπορεί να απαγορευθεί / τιμωρηθεί.
Β) Ο δράστης προβλέπει την πραγμάτωση της αντικειμενικής υπόστασης του εγκλήματος ως βέβαιη κι αναπόφευκτη συνέπεια της πράξης του, αλλά εντούτοις δεν αποτρέπεται και ενεργεί (άμεσος δόλος β’ βαθμού ή αναγκαίος).
Π.χ. Ο πλοιοκτήτης Π βουλιάζει πλοίο του για να εξαπατήσει την ασφαλιστική εταιρία, γνωρίζοντας ότι κατ’ ανάγκη θα επέλθει θάνατος των μελών του πληρώματος. Τον αποδέχεται, έστω κι αν δεν τον επεδίωξε.
Ή: Ο τρομοκράτης Τ γνωρίζει ότι, εάν η βόμβα που τοποθέτησε εκραγεί, θα σκοτωθούν σίγουρα οι Α, Β, Γ.
Γ) Ο δράστης προβλέπει ως ενδεχόμενη την πραγμάτωση του εγκλήματος και εντούτοις πράττει αποδεχόμενος αυτήν (ενδεχόμενος δόλος).
Π.χ. Ο κρατούμενος Κ βάζει φωτιά στο κελί του για να αποδράσει, γνωρίζοντας ότι έτσι ενδέχεται να προκληθεί ο θάνατος του συγκρατουμένου του, πράγμα το οποίο δεν επιθυμεί αλλά πάντως αποδέχεται.
(Η διαφορά μεταξύ του 2ου και του 3ου είδους δόλου είναι ο βαθμός πιθανολόγησης του αποτελέσματος, η ένταση δηλαδή του γνωστικού στοιχείου. Το βουλητικό είναι ίδιο και έγκειται στην αποδοχή του εγκληματικού επακόλουθου).
Ας εξετάσουμε ειδικότερα ζητήματα που επαφίενται στον δόλο.
1.Διαζευκτικός δόλος
Εδώ, ο δράστης προβλέπει κι αποδέχεται την πραγμάτωση πλειόνων ειδικών υποστάσεων, από τις οποίες λογικώς είναι δυνατόν να πραγματωθεί μόνο μία.
Πρέπει να διακρίνουμε α) την περίπτωση που το προσβαλλόμενο αγαθό είναι ισοδύναμο με το μη προσβληθέν και β) την περίπτωση που τα δύο αυτά δεν είναι ισοδύναμα.
α) Ο δράστης θα τιμωρηθεί μόνο για το έγκλημα που προκύπτει από την προσβολή, ενώ η απόπειρα ως προς τα λοιπά απορροφάται (δεν έχει επιπλέον αυτοτελή απαξία). Πρόκειται για φαινομική κατ’ ιδέα συρροή.
Π.χ. ο Α ρίχνει τη μοναδική σφαίρα που του απέμεινε κατά τριών αστυνομικών που τον καταδιώκουν, γνωρίζοντας ότι είναι δυνατόν να προκαλέσει τον θάνατο μόνο ενός. Έτσι και συμβαίνει.
Θα τιμωρηθεί, λοιπόν, μόνο για μία ανθρωποκτονία εκ προθέσεως κι όχι και για άλλες δύο απόπειρες, η απαξία των οποίων καλύπτεται.
β) Το τετελεσμένο έγκλημα τελεί σε αληθή κατ’ ιδέα συρροή με το εν αποπείρα.
Π.χ. ο Α πυροβολεί κατά του Β για να τον σκοτώσει. Ο Β τραυματίζεται.
Ο Α θα τιμωρηθεί, κατά την ορθότερη γνώμη, για απόπειρα ανθρωποκτονίας και τετελεσμένη σωματική βλάβη. Υποστηρίζεται κι η αντίθετη άποψη, ότι ο δράστης πρέπει να τιμωρηθεί μόνο για το βαρύτερο έγκλημα, δηλαδή μόνο για την απόπειρα ανθρωποκτονίας. Όμως, έτσι θα είχε την ίδια ποινική αντιμετώπιση με όποιον τελεί την ίδια απόπειρα χωρίς η σφαίρα να αγγίξει το θύμα, κάτι που αποτελεί αξιολογική αντινομία!
2.Πλάνη περί την ταυτότητα του υλικού αντικειμένου
Πρόκειται για πλάνη ως προς το πρόσωπο ή το αντικείμενο κατά του οποίου στρέφεται η πράξη. Είναι νομικώς αδιάφορη για τον αυτουργό όταν το υλικό αντικείμενο που ήθελε να προσβάλει είναι νομικώς ισοδύναμο με το πράγματι προσβληθέν.
Π.χ. Ο Α σκοτώνει τον Β νομίζοντας ότι είναι ο Γ: ανθρωποκτονία εκ προθέσεως (ΠΚ 299). Ο δράστης γνωρίζει ότι πλήττει εκείνον ακριβώς τον συγκεκριμένο άνθρωπο που εξατομίκευσε και τελικά έπληξε. Δόλο ανθρωποκτονίας έχει λοιπόν. Το ότι πλανάται ως προς την ταυτότητα του θύματος δεν έχει σημασία.
Αντίθετα, νομικά σημαντική είναι η πλάνη περί την ταυτότητα όταν πρόκειται για ετεροδύναμα υλικά αντικείμενα.
Π.χ. Ο Α πυροβολεί κατά του όγκου που κινείται πίσω από τον θάμνο, νομίζοντας ότι πρόκειται για κάποιο θήραμα. Στην πραγματικότητα, πετυχαίνει και σκοτώνει τον κηνυγό Β.
Εδώ, ο δράστης τελεί σε πραγματική πλάνη (αγνοεί ότι επενεργεί κατά ανθρώπου), η οποία αποκλείει τον δόλο, κατά το άρθρο ΠΚ 30! Στοιχειοθετείται, επομένως, ανθρωποκτονία εξ αμελείας (ΠΚ 302).
3.Αστόχημα βολής
Ο δράστης δεν προσβάλλει το υλικό αντικείμενο που είχε ήδη εξατομικεύσει και κατά του οποίου κατευθυνόταν η πράξη του, όπως πριν, αλλά ένα άλλο, το οποίο δεν ήθελε να βλάψει.
Π.χ. Η Α αναμιγνύει στο φαγητό του άνδρα της Β δηλητήριο. Όμως, αυτός το προσφέρει στον συνάδελφό του Γ, ο οποίος πεθαίνει.
Ο δόλος της Α δεν καλύπτει το υλικό αντικείμενο που τελικά προσεβλήθη!
Έχουμε, επομένως, απόπειρα ανθρωποκτονίας του Β και εξ αμελείας ανθρωποκτονία του Γ σε αληθή κατ΄ιδέα συρροή.
Όταν, όμως, το υλικό αντικείμενο δεν είναι εκ των προτέρων εξατομικευμένο, είμαστε στο πεδίο του διαζευκτικού δόλου.
Π.χ. Ο φίλαθλος Φ πετά γυάλινο μπουκάλι κατά οπαδών της αντίπαλης ομάδας για να τραυματίσει όποιον πετύχει (θα τιμωρηθεί, όπως είδαμε, μόνο για το αδίκημα που προκύπτει από την προσβολή, όχι για απόπειρα των λοιπών).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
-
Χρίστος Χ. Μυλωνόπουλος, Ποινικό Δίκαιο – Γενικό μέρος, Εκδόσεις Σάκκουλας, Αθήνα 2020
