Της Δήμητρας Ψύλλια,
Με αφορμή τον θάνατο του μικρού Παναγιωτάκη στην Αμαλιάδα, έρχεται ξανά στο προσκήνιο το ζήτημα της ακρίβειας των ιατροδικαστικών εκτιμήσεων. Ο θάνατος ενός παιδιού δεν είναι ποτέ ένα απλό γεγονός, καθώς πίσω από μία τέτοια τραγική απώλεια, η κοινωνία αναζητά εξηγήσεις, ευθύνες και φυσικά την αλήθεια. Στην περίπτωση του μικρού Παναγιωτάκη, η αλήθεια αποδείχθηκε μία δύσκολη υπόθεση, αφού η αρχική διάγνωση της «διάμεσης πνευμονίτιδας» δεν έπεισε ούτε καθησύχασε κανέναν. Αντιθέτως, πυροδότησε σύγχυση, ερωτήματα και αντιδράσεις, καθώς τόσο οι ειδικοί όσο και οι απλοί πολίτες προσπαθούσαν να καταλάβουν πώς ένα φαινομενικά υγιές παιδί βρέθηκε νεκρό τόσο ξαφνικά.
Όσο περνούσε ο καιρός, ολοένα και περισσότερα στοιχεία έβγαιναν στο φως, τα οποία αντί να ξεκαθαρίζουν την εικόνα, την περιέπλεκαν. Τελικώς, η πιθανότητα ασφυξίας ως αιτία θανάτου ήρθε να αμφισβητήσει όχι μόνο την αρχική ιατροδικαστική κρίση, αλλά και τη γενικότερη στο σύνολο εμπιστοσύνη της κοινωνίας στις θεσμικές διαδικασίες και στις ανθρώπινες αρχές και αξίες.
Με αφορμή λοιπόν, αυτό το δραματικό περιστατικό, είναι σημαντικό να σταθούμε στις δύο αυτές ιατρικές εκδοχές, τη διάμεση πνευμονίτιδα και την ασφυξία. Στόχος είναι να γίνουν κατανοητές τόσο οι διαφορές τους όσο και η δυσκολία που συχνά συνοδεύει τη διάγνωσή τους, ιδίως και σε τόσο ευαίσθητες περιπτώσεις. Στο παραπάνω περιστατικό η αιτία θανάτου του παιδιού αποδόθηκε αρχικά σε διάμεση πνευμονίτιδα, ενώ μεταγενέστερες και ανεξάρτητες εξετάσεις φάνηκε να δείχνουν μία διαφορετική εικόνα, πιο συμβατή με ασφυκτικό θάνατο. Οι δύο αυτές παθολογικές καταστάσεις, η διάμεση πνευμονίτιδα και η ασφυξία μπορεί μεν να παρουσιάζουν μερικά κοινά μακροσκοπικά χαρακτηριστικά, αλλά έχουν τελείως διαφορετική αιτιολογία, αποτελέσματα και πρωτίστως σημασία.
Ειδικότερα, η διάμεση πνευμονίτιδα είναι μια χρόνια ή υποξεία φλεγμονή του διάμεσου ιστού του πνεύμονα. Η νόσος εξελίσσεται με την πάροδο του χρόνου και επηρεάζει κυρίως τους ενήλικες. Αναφέρεται ότι στα παιδιά είναι πιο σπάνια και σχετίζεται συχνά με γενετικές ή ανοσολογικές διαταραχές. Στα κλινικά της χαρακτηριστικά, αυτή προκαλεί δύσπνοια, υποξία και γενικότερη εικόνα πνευμονικής ίνωσης. Η ιστολογική εικόνα της νόσου περιλαμβάνει διήθηση από φλεγμονώδη κύτταρα και μία πιθανή πάχυνση των κυψελιδικών διαφραγμάτων. Όσον αφορά το νεκροτομικό επίπεδο, είναι αλήθεια ότι μπορεί να αφήσει σημεία που προκαλούν σύγχυση με άλλες καταστάσεις, όπως η ασφυξία, ιδιαίτερα αν η τεκμηρίωση είναι ανεπαρκής.
Η ασφυξία, από την άλλη πλευρά, αποτελεί μια κατάσταση οξείας υποξίας, έλλειψης οξυγόνου, η οποία οφείλεται σε μία εξωτερική παρεμπόδιση της φυσικής αναπνοής. Είναι δυνατόν να προκληθεί από απόφραξη των αεραγωγών, από μηχανική πίεση στο πρόσωπο ή το λαιμό ή ακόμα και από πνιγμό. Σε μία νεκροτομή, τα ευρήματα μπορεί να είναι λεπτά και κυμαίνονται: παρατηρείται συμφόρηση στον θύμο αδένα, υποξικές αλλοιώσεις στον εγκέφαλο και στα πνευμονικά αγγεία και σημαντικό: απουσιάζει η φλεγμονώδης διήθηση. Αυτό το τελευταίο στοιχείο είναι και το πιο κρίσιμο, καθώς η φλεγμονή δεν αποτελεί μόνο τη βάση αλλά και τον ίδιο τον ορισμό της διάμεσης πνευμονίτιδας.
Στην υπόθεση του Παναγιωτάκη, οι πραγματογνωμοσύνες, οι νέες, δηλαδή, ιατροδικαστικές αναλύσεις, έδειξαν απουσία φλεγμονής στους πνεύμονές του και έντονα στοιχεία υποξίας τόσο στον εγκέφαλο όσο και στον θύμο αδένα του. Τα δεδομένα αυτά θεωρήθηκαν από ορισμένους ειδικούς ως ενδεικτικά ασφυξίας, και μάλιστα όχι τυχαίας αλλά πιθανού εγκληματικού χαρακτήρα. Ένας ακόμα, ξένος ιατροδικαστής, μάλιστα, χαρακτήρισε τον θάνατο του παιδιού ως ένα αποτέλεσμα μηχανικής απόφραξης της αναπνοής. Με την επιβεβαίωση του τελευταίου, η αρχική διάγνωση όχι μόνο θα κριθεί εσφαλμένη, αλλά και επικίνδυνη ως προς την απονομή δικαιοσύνης.
Ωστόσο, αξίζει να τονιστεί και ότι η διαφορά μεταξύ των δύο αυτών καταστάσεων δεν είναι κάτι απλώς ακαδημαϊκό, δύο διαφορετικές νόσοι. Η διάμεση πνευμονίτιδα είναι παθολογική, η ασφυξία κατά κανόνα όχι. Η πρώτη οφείλεται σε φυσικά αίτια, ενώ η δεύτερη απαιτεί βαθιά διερεύνηση εξωτερικής επέμβασης. Όσον αφορά τώρα την ιστολογία, η φλεγμονή είναι το κλειδί: αν αυτή απουσιάζει, τότε η διάγνωση πνευμονίτιδας τίθεται υπό αμφισβήτηση.
Ολοκληρώνοντας, γίνεται αντιληπτό ότι η συγκεκριμένη υπόθεση καταδεικνύει και απαιτεί έναν πολυεπίπεδο έλεγχο στις ιατροδικαστικές γνωματεύσεις, ιδίως και όταν τα περιστατικά αφορούν ανήλικα θύματα. Η διεπιστημονική προσέγγιση, η δυνατότητα επανεξέτασης των ευρημάτων και πρωτίστως η διαφάνεια στις διαδικασίες είναι κρίσιμοι παράγοντες για την εξασφάλιση της αλήθειας. Όταν χάνεται μία ζωή, και ειδικά ενός μικρού παιδιού, κάθε λεπτομέρεια μετράει, και η διαφορά μεταξύ ασφυξίας και πνευμονίτιδας δεν είναι απλώς ιατρική· είναι υπαρξιακή, κοινωνική και νομική.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Pulmonary pathology of acute respiratory distress syndrome, NIH, διαθέσιμο εδώ
- Idiopathic interstitial pneumonias: Classification revision, Pneumon, διαθέσιμο εδώ
- Forensic Pathology, CRC Press, διαθέσιμο εδώ
