Varicella Zoster Virus (VZV): Ο «υπεύθυνος» ερπητοϊός πίσω από την ανεμευλογιά και τον έρπητα ζωστήρα

Της Ελένης Μήτσιου,

Γενικές πληροφορίες για τους ερπητοϊούς και τον VZV

Για την πλειοψηφία του γενικού πληθυσμού, ο «έρπητας» κατατάσσεται στη λίστα των γνώριμων ιών, στου οποίου το άκουσμα, καθόλου απίθανη δεν φαντάζει μια… μικροβιοφοβική αντίδραση! Ωστόσο, η πραγματικότητα πίσω από τους συγκεκριμένους ιούς είναι πολυπλοκότερη και αναμφισβήτητα χρήζει προσοχής και ενημέρωσης, τόσο από την πλευρά του υγειονομικού προσωπικού, όσο κι από εκείνη των ατόμων της κοινότητας συνολικά.

Ειδικότερα, έχουν εντοπιστεί περισσότεροι από εκατό (100) ερπητοϊοί, εκ των οποίων οι οκτώ (8) δύνανται να προσβάλλουν τον ανθρώπινο οργανισμό, ενώ κατά την περαιτέρω κατηγοριοποίησή τους, προκύπτει η εξής λίστα:

• Ιός απλού έρπητα τύπου 1 (HSV₁)
• Ιός απλού έρπητα τύπου 2 (HSV₂ )
• Ιός Ανεμευλογιάς – Έρπητα Ζωστήρα (VZV-HHV₃)
• Ιός Epstein-Barr (EBV – HHV₄ )
• Κυτταρομεγαλοϊός (CMV – HHV₅ )
• Ανθρώπινος ερπητοϊός τύπου 6 (HHV-6)
• Ανθρώπινος ερπητοϊός τύπου 7(HHV-7 )
• Ανθρώπινος ερπητοϊός τύπου 8 (HHV-8 ),

Έτσι, καθένας εξ αυτών παρουσιάζει ιδιαιτερότητες ως προς τις βιολογικές του ιδιότητες, τον τροπισμό των ιστών και τη γονιδιωματική αλληλουχία, με την ταξινόμησή τους να συμβάλει στην καλύτερη κατανόηση και διαχείριση των επιπτώσεων στα κύτταρα ξενιστές «μικροσκοπικά», αλλά και στον πάσχοντα «μακροσκοπικά». Έτσι, το προκείμενο άρθρο θα επικεντρωθεί στον ιό της Ανεμευλογιάς και του Έρπητα Ζωστήρα (VZV-HHV₃), ο οποίος, όπως άλλωστε και οι υπόλοιποι, παρουσιάζει αυξημένο επιστημονικό ενδιαφέρον.

Περνώντας στον συγκεκριμένο ιό, όπως προαναφέρθηκε, αποτελεί μέλος της ευρείας οικογένειας των ερπητοϊών. Συχνότερα θα οδηγήσει στην εμφάνιση της ανεμευλογιάς, του έρπητα ζωστήρα, ωστόσο, κι επιπρόσθετων στη λίστα ασθενειών. Χαρακτηριστικό του αποτελεί η λανθάνουσα παραμονή στα νευρικά κύτταρα του οργανισμού, ακόμη κι έπειτα από ανάρρωση από την πρώτη λοίμωξη, ενώ πιθανή καθίσταται η επανενεργοποίησή του έπειτα από αρκετά χρόνια. Κατά συνέπεια, η παραπάνω κατάσταση εξηγεί τον κίνδυνο εμφάνισης έρπητος ζωστήρα στους ενήλικες, οι οποίοι όντας παιδιά, νόσησαν από ανεμευλογιά. Σε ένα γενικό πλαίσιο, η συμπτωματολογία της λοίμωξης θα περιλαμβάνει πιθανά επώδυνο ή κνησμώδες εξάνθημα, πυρετική κίνηση και μία σχετικά εκτενή λίστα επιπρόσθετων συμπτωμάτων, η οποία ποικίλλει ανάλογα με την εστία της μόλυνσης.

Τύποι λοίμωξης από τον VZV

Συνεχίζοντας, αξίζει να αναφερθούν οι διαφορετικές μορφές με τις οποίες δύναται να προκύψει η λοίμωξη από τον ιό της ανεμευλογιάς και του έρπητα ζωστήρα, όπως παρατίθενται παρακάτω:

• Ανεμευλογιά (varicella): Η πρωτολοίμωξη από τον ιό VZV.
• Έρπητας ζωστήρας: Δύναται να εμφανιστεί δεκαετίες έπειτα από την πρωτογενή λοίμωξη (εμφάνιση ανεμευλογιάς). Προκαλεί νευρικό πόνο και εξάνθημα.
• Μηνιγγίτιδα, εγκεφαλίτιδα και μηνιγγοεγκεφαλίτιδα: Σε επανενεργοποιήση, έπειτα από τη νόσηση από ανεμευλογιά, μολύνοντας τον εγκέφαλο ή τις μεμβράνες που τον περιβάλλουν (μήνιγγες).
• Οφθαλμικός έρπητας ζωστήρας: Πρόκειται για επανενεργοποιήση του VZV στην περιοχή του οφθαλμού και του μετώπου.
• Σύνδρομο Ramsay-Hunt: Έπειτα από επανενεργοποίηση VZV στα νεύρα του προσώπου. Πιθανή καθίσταται η παράλυση του προσώπου, εξαιτίας του εν λόγω συνδρόμου.

Συμπτωματολογία και αίτια

Όπως μας προϊδεάζουν τα προκείμενα δεδομένα, η συμπτωματολογία σχετίζεται με τον τύπο της λοίμωξης και την εντόπισή της. Κατ’ επέκταση, η λίστα περιλαμβάνει τον πυρετό, το φυσαλιδώδες εξάνθημα, την αίσθημα καυσού στο δέρμα, τον πονοκέφαλο, την ερυθρότητα, το οίδημα των οφθαλμών, τη φωτοφοβία (ευαισθησία στο φως), την ωταλγία (πόνος στα αφτιά), τον πονόδοντο, ακόμη και την παράλυση του προσώπου.

Ωστόσο, η πρωτολοίμωξη φαίνεται να διαφοροποιείται ως προς τη συμπτωματολογία από την υποτροπή και την επανεμφάνιση. Αρχικά, κατά την πρώτη έκθεση στον VZV, συνήθως, η μόλυνση θα προκύψει στην αναπνευστική οδό, εν συνεχεία, θα εντοπιστεί στο λεμφικό σύστημα, κατ’ επέκταση θα εξαπλωθεί σε ολόκληρο τον οργανισμό και τελικά στο δέρμα, προκαλώντας κνησμώδες εξάνθημα (ανεμευλογιά).

Σε δεύτερο χρόνο, μετέπειτα από την ανάρρωση από ανεμευλογία, ο ιός εισέρχεται στα νεύρα, όπου και εγκαθίσταται, εντούτοις ανενεργός, στα ραχιαία γάγγλια της σπονδυλικής στήλης, χωρίς να προκαλεί περαιτέρω παθογένειες. Ωστόσο, σε ένα ποσοστό των προηγουμένως ασθενών από ανεμευλογιά, ο ιός θα επανενεργοποιηθεί οδηγώντας στην επανεμφάνιση εξανθήματος με πόνο και αίσθημα καυσού, έχοντας ελαφρώς διαφορετική μορφή, με μερικά ακόμη από τα ανησυχητικά συμπτώματα να αποτελούν το πρήξιμο των οφθαλμών, η ωταλγία (πόνος στα αφτιά) και η παράλυση του προσώπου.

Υπογραμμίζεται πως οι επανενεργοποιήσεις του ιού δύνανται να προκύψουν περισσότερες της μίας φοράς στη ζωή του ατόμου, κυρίως κατά τη διάρκεια περιόδων κατά τις οποίες το ανοσοποιητικό παρουσιάζεται εξασθενημένο. Στις παραπάνω περιπτώσεις εξασθένησης του ανοσοποιητικού περιλαμβάνεται η ηλικία άνω των 50 χρόνων, η λήψη ανοσοκατασταλτικών αγωγών, προϋπάρχουσα παθολογία που εξασθενεί το ανοσοποιητικό (όπως στις περιπτώσεις των καρκινοπαθών και των οροθετικών ασθενών, κυρίως προχωρημένων σταδίων της νόσου), αλλά και στην ίδια κατηγορία δύναται να προστεθούν οι ασθενείς οι οποίοι παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα στρες.

Ακόμη, η εντόπιση του ιού στον οργανισμό αφορά, όπως επισημάνθηκε, στα νευρικά κύτταρα, συγκεκριμένα στα ραχιαία γάγγλια της σπονδυλικής στήλης. Εντούτοις, πιθανή καθίσταται η εντόπισή του στο τρίδυμο νεύρο, το οποίο διατρέχει το πρόσωπο, εξηγώντας άλλωστε και την πιθανή επιπλοκή της παράλυσης του προσώπου σε περίπτωση επανενεργοποίησης του ιού.

Αναφορικά με τη μετάδοση του VZV, κατά την πρωτολοίμωξη η μετάδοση του ιού πραγματοποιείται μέσω του βήχα, του πταρμού (φτέρνισμα) και της επαφής με το εξάνθημα, ενώ στην επανενεργοποίηση η μετάδοση θα προκύψει έπειτα από την επαφή με το εξάνθημα και, λιγότερο συχνά, μέσω των σωματιδίων στον αέρα. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί πως οι ασθενείς οι οποίοι νοσούν από έρπητα ζωστήρα δεν είναι πιθανό να τον μεταδίδουν σε άτομα τα οποία δεν έχουν νοσήσει από τον VZV, ωστόσο, δύνανται τα εν λόγω υγιή άτομα να νοσήσουν από ανεμευλογία σε περίπτωση μη προηγούμενης νόσησης ή μη εμβολιασμού, εξαιτίας της επαφή τους με τους εν λόγω ασθενείς.

Διάγνωση και εξετάσεις

Περνώντας στη διάγνωση, οι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης θα οδηγηθούν σε εκείνη, με γνώμονα τη συμπτωματολογία, ενώ το εξάνθημα θα διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο. Ακόμη, η λήψη δείγματος υγρού ή ιστού από την «πληγείσα» περιοχή και η περαιτέρω εξέτασή τους από τα μικροβιολογικά εργαστήρια, αναμφισβήτητα συμβάλλει στον εντοπισμό και τη διάγνωση της λοίμωξης. Για την αντιμετώπιση της ανεμευλογιάς και του έρπητα ζωστήρα συνίσταται η χρήση αντιϊικών φαρμάκων όπως η ακυκλοβίρη, η φαμσικλοβίρη και τέλος, η βαλακυκλοβίρη.

Όπως άλλωστε έγινε γνωστό, έπειτα από τη νόσηση από τον VZV, ο ιός θα παραμείνει στο σώμα για πάντα, ενώ δε διατίθενται θεραπευτικά σχήματα, τα οποία να απομακρύνουν ριζικά τον ιό από τον οργανισμό. Ωστόσο, τα εμβόλια συμβάλλουν στην πρόληψη, όχι μόνο της πρωτογενούς νόσησης, αλλά και στην πρόληψη της επανενεργοποίησής του.

Σε περίπτωση υποψίας νόσησης από ανεμευλογιά ή έρπητα ζωστήρα, η επικοινωνία με τους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης καθίσταται αναγκαία, ώστε να δοθούν οι κατάλληλες οδηγίες και συστάσεις, με στόχο τη θεραπεία και, ταυτοχρόνως, την πρόληψη της εξάπλωσης του VZV. Αναμφισβήτητα, η προσέλευση στα κοντινότερα επείγοντα ιατρεία καθίσταται αναγκαία στις περιπτώσεις κατά τις οποίες το παιδί ή ο ενήλικας παρουσιάσουν ορισμένα εκ των παρακάτω συμπτωμάτων:

• Σύγχυση και γενικότερη διαταραχή του επιπέδου συνείδησης
• Έντονο πονοκέφαλο
• Παρατεταμένο πυρετό
• Οφθαλμικά έλκη
• Δύσπνοια
• Αυχενική δυσκαμψία
• Δυσκολία στην αφύπνιση

Πρόληψη

Ο αποτελεσματικότερος τρόπος πρόληψης της λοίμωξης από VZV δεν είναι άλλος από τον εμβολιασμό κατά του ιού. Ακόμη κι αν το άτομο έχει νοσήσει από ανεμευλογιά, συστήνεται να εμβολιαστεί στοχεύοντας στην αποτροπή της νόσησης από έρπητα ζωστήρα. Εντούτοις, σε περίπτωση νόσησης από ανεμευλογιά, η αποφυγή της επαφής με τον υπόλοιπο πληθυσμό καθίσταται αναγκαία μέχρι την υποχώρηση του εξανθήματος, ενώ η κάλυψη των εξανθημάτων, επίσης, δύναται να αποτρέψει την μετάδοση. Σημειώνεται πως επιτακτική ανάγκη καθίσταται η αποφυγή της επαφής των νοσούντων με άτομα ανοσοκατεσταλμένα και με την ηλικιακή κατηγορία των παιδιών.

Συνοψίζοντας, όπως υποδεικνύουν τα υπάρχοντα δεδομένα, η αναγκαιότητα, αλλά και η σπουδαιότητα του τρίπτυχου του εμβολιασμού, της κατάλληλης υγιεινής και της ατομικής ευθύνης, γίνεται παραπάνω από εμφανής. Ο Varicella Zoster Virus, σύμφωνα με τα στατιστικά, προσβάλλει ένα αξιοσημείωτο ποσοστό του γενικού πληθυσμού, είτε ως πρωτολοίμωξη της ανεμευλογιάς, είτε έπειτα με την επανεμφάνισή του ως έρπητας ζωστήρας, καθιστώντας αναγκαιότητα την επαγρύπνηση από τον γενικό πληθυσμό και το υγειονομικό προσωπικό. Τέλος, επιτακτική ανάγκη παρουσιάζεται η περαιτέρω εντατικότερη έρευνα, η οποία θα στοχεύσει στην αποτελεσματικότερη πρόληψη, μέσω του εμβολιασμού, και στη δημιουργία της καταλληλότερης αγωγής με στόχο τη θεραπεία και, γιατί όχι, την επιτυχή ολοκληρωτική απομάκρυνση του ιού από τον οργανισμό, έπειτα από τη νόσηση. Ας μείνουμε αισιόδοξοι, και ταυτοχρόνως σταθερά συνεπείς και ακούραστα ερευνητικοί, ελπίζοντας πως η εξάλειψη του εν λόγω ιού θα επέλθει πολύ συντομότερα από ότι αναμένουμε!

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Chapter 68 / Herpesviruses, National Center for Biotechnology Information, διαθέσιμο εδώ
• Varicella-Zoster Virus (VZV), Cleveland Clinic, διαθέσιμο εδώ