Της Χαράς Παπαϊωάννου,
Η έννοια της πληρότητας στην ψυχολογία αναφέρεται σε μια εσωτερική κατάσταση συναισθηματικής, νοητικής και υπαρξιακής ολοκλήρωσης. Αν και ο όρος δεν αποτελεί έναν ενιαίο θεωρητικό πυλώνα, συναντάται σε πολλά διαφορετικά ψυχολογικά ρεύματα, από την υπαρξιακή ψυχολογία και την ανθρωπιστική θεωρία έως τη γνωστική και θετική ψυχολογία. Η θεωρία της πληρότητας σχετίζεται με την ανθρώπινη ανάγκη για νόημα, την ταυτότητα, την αυτοπραγμάτωση και την αυτογνωσία. Πρόκειται για μια πολυδιάστατη προσέγγιση που ενώνει την επιστήμη με την εμπειρία της προσωπικής ολοκλήρωσης.
Πληρότητα και Υπαρξιακή Ψυχολογία
Η υπαρξιακή προσέγγιση στην ψυχολογία —η οποία εκφράζεται από θεωρητικούς όπως ο Viktor Frankl, ο Rollo May και ο Irvin Yalom— τοποθετεί την ανάγκη για πληρότητα στο κέντρο της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο Frankl, στο έργο του «Το Νόημα της Ζωής», εισήγαγε την έννοια της λογοθεραπείας (logotherapy), όπου η αίσθηση πληρότητας προκύπτει μέσα από την εύρεση νοήματος, ακόμα και μέσα στον πόνο ή την τραγωδία.
Η απουσία πληρότητας, αντίθετα, μπορεί να οδηγήσει σε υπαρξιακό κενό, άγχος ή κατάθλιψη. Το άτομο αισθάνεται ανολοκλήρωτο, αποξενωμένο από τον εαυτό του και τους άλλους. Στην υπαρξιακή ψυχοθεραπεία, ο στόχος είναι να βοηθηθεί το άτομο να αντιμετωπίσει τα θεμελιώδη υπαρξιακά ερωτήματα —θάνατος, ελευθερία, μοναξιά, νόημα— και μέσω αυτής της αντιπαράθεσης, να βρει μια αυθεντική πορεία προς την πληρότητα.
Η Ανθρωπιστική Θεώρηση: Από την έλλειψη στην αυτοπραγμάτωση
Στην ανθρωπιστική ψυχολογία, κυρίως στο έργο του Abraham Maslow και της Carl Rogers, η πληρότητα αποτελεί το τελικό στάδιο της ανθρώπινης ανάπτυξης. Ο Maslow, στην περίφημη ιεράρχηση των αναγκών, τοποθετεί την αυτοπραγμάτωση στην κορυφή: την πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων του ατόμου.
Η πληρότητα εδώ είναι η πραγματοποίηση του εαυτού· η εναρμόνιση του «πραγματικού» και του «ιδανικού εαυτού». Ο Carl Rogers τόνισε τη σημασία της αυθεντικότητας, της αποδοχής και της ενσυναίσθησης ως βασικών συνθηκών για να βιώσει κανείς πληρότητα στη ζωή του. Η ψυχολογική πληρότητα δεν είναι απλώς η απουσία προβλημάτων, αλλά η παρουσία νοήματος, σχέσεων και προσωπικής ανάπτυξης.
Η Πληρότητα στη Θετική Ψυχολογία
Στη σύγχρονη θετική ψυχολογία, η πληρότητα συνδέεται με έννοιες όπως ευημερία, ικανοποίηση ζωής και ευτυχία. Ο Martin Seligman, με το μοντέλο PERMA, περιγράφει πέντε βασικούς πυλώνες ψυχολογικής ευημερίας: Θετικά Συναισθήματα (Positive Emotions), Εμπλοκή (Engagement), Σχέσεις (Relationships), Νόημα (Meaning) και Επίτευγμα (Accomplishment). Όταν όλα αυτά τα στοιχεία είναι παρόντα, το άτομο βιώνει πληρότητα.
Επιπλέον, η έννοια της ροής (flow) που εισήγαγε ο Mihaly Csikszentmihalyi περιγράφει μια κατάσταση πλήρους εμπλοκής σε μια δραστηριότητα, κατά την οποία το άτομο χάνει την αίσθηση του χρόνου και του εαυτού. Αυτή η εμπειρία, που συνδυάζει ικανότητα και πρόκληση, θεωρείται από τις πιο πλήρεις ψυχολογικές καταστάσεις.
Γνωστική Προσέγγιση και Ταυτότητα
Από τη σκοπιά της γνωστικής ψυχολογίας, η πληρότητα συνδέεται με τη συνοχή της ταυτότητας και τη γνωστική αρμονία. Ο άνθρωπος επιζητεί τη συνέπεια ανάμεσα στις πεποιθήσεις, τις αξίες και τις πράξεις του. Όταν υπάρχει ασυνέπεια —π.χ. ανάμεσα στο ποιος πιστεύει ότι είναι και στο πώς ζει— δημιουργείται γνωστική ασυμφωνία, ένα είδος ψυχολογικής έντασης.
Η ψυχολογική πληρότητα, επομένως, συνδέεται με την αίσθηση ότι «είμαι αυτός που πρέπει να είμαι», ότι η ζωή μου έχει κατεύθυνση και νόημα. Είναι η εμπειρία ενός εσωτερικού «κουμπώματος», όπου τα μέρη του εαυτού συνεργάζονται σε αρμονία.
Η Πληρότητα ως διαδικασία, όχι ως τελικός στόχος
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι στην ψυχολογία, η πληρότητα δε θεωρείται στατική κατάσταση. Είναι μια δυναμική διαδικασία, μια πορεία συνεχούς εξέλιξης και αναστοχασμού. Δεν είναι απαραίτητο να «τα έχεις όλα», αλλά να ζεις με τρόπο που είναι συνεπής με τις αξίες σου, τους στόχους σου και τη βαθύτερη αλήθεια σου.
Οι σύγχρονες ψυχοθεραπείες —από την ACT (Θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης) έως τη Γνωσιακή Αναλυτική Θεραπεία— ενσωματώνουν την έννοια της πληρότητας μέσα από την έννοια της ευθυγράμμισης με τον προσωπικό πυρήνα ταυτότητας και την επιδίωξη ζωής με σκοπό και συνείδηση.
Η θεωρία της πληρότητας στην ψυχολογία λειτουργεί ως σύνθεση πολλαπλών θεωριών που εστιάζουν στην ανθρώπινη ανάπτυξη, την εσωτερική συνοχή και τη νοηματοδότηση της ζωής. Είτε μιλάμε για υπαρξιακή πληρότητα μέσω του νοήματος, είτε για αυτοπραγμάτωση, είτε για εμπειρίες ροής, η πληρότητα είναι η ψυχική κατάσταση όπου ο άνθρωπος αισθάνεται «ολόκληρος». Όχι επειδή έχει φτάσει σε έναν ιδανικό προορισμό, αλλά επειδή βρίσκεται σε ουσιαστική σχέση με τον εαυτό του, τους άλλους και τον κόσμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Maslow, A. H. (1943), A theory of human motivation, εκδ. Psychological Review
- Frankl, V. E. (2006), Man’s search for meaning (I. Lasch, Trans.), εκδ. Beacon Press
- Yalom, I. D. (1980), Existential psychotherapy, εκδ. Basic Books
