Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Το μυθιστόρημα Φως τον Αύγουστο του William Faulkner, που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1932, αποτελεί μια από τις πιο χαρακτηριστικές και βαθιά προκλητικές για την εποχή τομές στη λογοτεχνία του Αμερικανικού Νότου. Με φόντο τη φανταστική κομητεία Yoknapatawpha στο Μισισιπή, το μυθιστόρημα ξεδιπλώνει τις ζωές τριών χαρακτήρων που περιπλανώνται ή μάλλον προσπαθούν να επιβιώσουν και κατατρέχονται από την κοινωνική πραγματικότητα, μέσα σε ένα περιβάλλον κοινωνικής σήψης, ρατσισμού, θρησκευτικού φανατισμού και προσωπικής αποξένωσης. Στο σήμερα, το βιβλίο μας συστήνουν και πάλι οι Εκδόσεις Gutenberg, σε μετάφραση του Παναγιώτη Κεχαγιά.
Ο William Faulkner γεννήθηκε το 1897 στην Οξφόρδη του Μισισιπή και πέθανε το 1962. Τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1949, ενώ έλαβε επίσης δύο φορές το βραβείο Pulitzer. Μέσα από τα μυθιστορήματά του, πραγματεύεται δύσκολα, αλλά και αναγκαία θέματα, όπως η ιστορία, η φυλή, η παράδοση και τα κοινωνικά στερεότυπα.
Τα βασικά πρόσωπα του βιβλίου που παρουσιάζουμε σήμερα είναι η Lena Grove, μια νεαρή έγκυος γυναίκα που αναζητά τον πατέρα του παιδιού της, ο Reverend Gail Hightower, ένας απαξιωμένος ιερέας που ζει παγιδευμένος στο παρελθόν και πάνω απ’ όλα ο Joe Christmas, ένας άντρας με αδιευκρίνιστη φυλετική ταυτότητα, καταδιωγμένος από τη βία και την ίδια του την ύπαρξη. Ο Joe Christmas είναι ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος, ένα πρόσωπο που δεν ανήκει πουθενά. Ο ίδιος θεωρεί ότι είναι κατά το ήμισυ μαύρος, στο περιβάλλον της Αμερικής του μεσοπολέμου. Αυτό το ενδεχόμενο και μόνο, στο πλαίσιο της εποχής και της τότε κοινωνίας, είναι αρκετό για να τον σπρώξει στην απόρριψη, την αυτοκαταστροφή και τελικά στη βίαιη καταδίκη. Η ταυτότητά του, που αποτελεί πάντα ένα πεδίο αμφιβολίας για τον ίδιο, γίνεται εν τέλει όργανο καταστροφής τόσο της δικής του ζωής, όσο και εκείνης των άλλων. Μέσα από αυτόν τον τραγικό ήρωα, ο Faulkner σκιαγραφεί με ιδιαίτερη οξυδέρκεια την παράνοια του ρατσισμού, αλλά και το πώς το ίδιο το κοινωνικό σύστημα διαμορφώνει τους ανθρώπους, καθιστώντας τους σύμβολα για έννοιες και διαχωρισμούς.
Σε μια αντίθεση με τον βασικό πρωταγωνιστή, η άλλη κεντρική μορφή του βιβλίου, Lena Grove, ενσαρκώνει μια σχεδόν βιβλική αθωότητα. Περιπλανιέται αργά αλλά σταθερά, έγκυος και χωρίς να φαίνεται να την αγγίζει ο κόσμος της παρακμής και της απόγνωσης που την περιβάλλει. Η Lena κινείται σαν να μην γνωρίζει το δράμα που μαίνεται γύρω της και ίσως γι’ αυτό ακριβώς έχει πιθανότητες να επιβιώσει. Ο ιερέας Hightower, από την άλλη, ζει απομονωμένος και στοιχειωμένος από τον θάνατο της γυναίκας του και τις στρατιωτικές φαντασιώσεις του παππού του. Η δική του πορεία είναι εκείνη της ηθικής αποτυχίας ενός ανθρώπου που κάποτε είχε εξουσία και πίστη, αλλά έχασε και τα δύο.
Η αφήγηση είναι μη γραμμική και δείχνει διάφορες οπτικές γωνίες, με συνεχή φλας μπακ και μετατοπίσεις στο ποιον πρωταγωνιστή ακολουθούμε κάθε φορά, τεχνική που καθιστά το έργο απαιτητικό για τον αναγνώστη, αλλά και βαθιά αποκαλυπτικό για την ψυχοσύνθεση των ηρώων. Ο τίτλος του μυθιστορήματος παραπέμπει στο παροδικό φως του τέλους του καλοκαιριού, μια μεταφορά για τις εφήμερες λάμψεις ελπίδας ή εξιλέωσης που σπανίως διαρκούν. Το φως αυτό, όπως και η ανακούφιση για τους ήρωες του βιβλίου, εμφανίζεται στις πιο σκοτεινές στιγμές, αλλά είναι σπάνια αρκετό.
Η κριτική υποδοχή του μυθιστορήματος υπήρξε αρχικά διχασμένη. Κάποιοι το θεώρησαν μελοδραματικό ή υπερβολικά περίπλοκο. Ωστόσο, με το πέρασμα του χρόνου εδραιώθηκε ως ένα από τα σπουδαιότερα έργα του Faulkner, και κατ’ επέκταση της αμερικανικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα. Κάποιοι σύγχρονοι κριτικοί το έχουν χαρακτηρίσει το σημαντικότερο μυθιστόρημα για τον ρατσισμό που γράφτηκε ποτέ. Άλλοι αναγνωρίζουν την αξία του, αλλά σημειώνουν ότι η φωνή του ίδιου του συγγραφέα δεν είναι απαλλαγμένη από προκαταλήψεις. Στο σήμερα, μπορούμε σίγουρα να πούμε ότι το Φως τον Αύγουστο είναι ένα έργο που δεν έχει ως στόχο ούτε να ωραιοποιήσει την πραγματικότητα, ούτε και να αποτελέσει μια ευχάριστη και εύπεπτη αναγνωστική εμπειρία. Αντίθετα, φέρνει τον αναγνώστη αντιμέτωπο με τις πιο βαθιές πληγές της Αμερικής, αλλά και της ανθρώπινης φύσης, που συχνά οδηγούν στην απελπισία, αλλά σπάνια και σε μικρές στιγμές λύτρωσης.
