Της Ιωάννας Σέλε,
Το ελληνικό καλοκαίρι ήταν ανέκαθεν συνδεδεμένο με τη θάλασσα, την ελευθερία και την ανεμπόδιστη πρόσβαση στις ακτές. Όμως, τα τελευταία χρόνια, και πιο έντονα το καλοκαίρι του 2025, αυτή η εικόνα αλλάζει. Οι οργανωμένες παραλίες αυξάνονται με ραγδαίο ρυθμό, οι ξαπλώστρες καταλαμβάνουν σχεδόν κάθε διαθέσιμο χώρο και οι ελεύθερες παραλίες —αυτές χωρίς είσοδο, χωρίς κρατήσεις και χωρίς χρεώσεις— γίνονται είδος υπό εξαφάνιση.
Στην Αττική, για παράδειγμα, η πρόσβαση σε παραλίες, όπως η Ακτή Βουλιαγμένης, κοστίζει έως και 40 ευρώ το Σαββατοκύριακο, ενώ σε νησιά υψηλής επισκεψιμότητας, όπως η Μύκονος και η Πάρος, οι τιμές για μια ξαπλώστρα φτάνουν ακόμη και τα 120 ευρώ την ημέρα. Δεν πρόκειται πλέον για πολυτέλεια, αλλά για μια νέα πραγματικότητα όπου η απόλαυση της θάλασσας μετατρέπεται σε προνόμιο των οικονομικά ισχυρών.
Παρότι η ελληνική νομοθεσία ορίζει ρητά ότι τουλάχιστον το 50% της παραλίας πρέπει να παραμένει ελεύθερο από εμπορική χρήση —ποσοστό που ανεβαίνει στο 85% για περιοχές NATURA— η πραγματικότητα συχνά είναι διαφορετική. Παρατηρείται συστηματική κατάληψη της ακτογραμμής από επιχειρηματίες, με παραβάσεις που σπανίως τιμωρούνται και ελάχιστους ελέγχους.
Το Κίνημα της Πετσέτας
Απέναντι σε αυτή την κατάσταση, γεννήθηκε το «Κίνημα της Πετσέτας», το οποίο ξεκίνησε το 2023 από πολίτες στην Πάρο και σύντομα επεκτάθηκε σε πολλές περιοχές της χώρας. Το κίνημα, μέσα από συλλογικές δράσεις, νομικές παρεμβάσεις και ειρηνικές κινητοποιήσεις, υπενθυμίζει ότι η παραλία είναι δημόσιος χώρος, και κανείς δε μπορεί να την ιδιοποιηθεί. Το 2025, σε παραλίες, όπως η Μικρή Σάντα Μαρία στην Πάρο, οι παρεμβάσεις των πολιτών οδήγησαν ακόμη και στην απομάκρυνση παράνομων ξαπλωστρών, θέτοντας ένα θετικό προηγούμενο.
Η κυβέρνηση, υπό την πίεση της κοινωνίας των πολιτών, εισήγαγε μέσα στο 2024 ψηφιακή εφαρμογή καταγραφής των παραλιών (MyCoast), όπου οι πολίτες μπορούν να καταγγέλλουν καταπατήσεις και να βλέπουν σε πραγματικό χρόνο ποια τμήματα παραμένουν ελεύθερα. Ωστόσο, οι παραβάσεις συνεχίζουν, και η εφαρμογή συχνά λειτουργεί ως εργαλείο καταγραφής, όχι ουσιαστικής παρέμβασης.
Η ποιότητα των νερών σε πτώση
Δεν είναι όμως μόνο το κόστος ή η πρόσβαση που προβληματίζει, αλλά και η ποιότητα του θαλασσινού νερού. Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του ΠΑΚΟΕ (Ιούνιος 2025), καταγράφηκαν 49 παραλίες στην Αττική με ακατάλληλο νερό για κολύμβηση, ενώ συνολικά στην Ελλάδα πάνω από το 1/3 των παραλιών παρουσίασαν προβλήματα μικροβιολογικής μόλυνσης. Η αυξημένη τουριστική κίνηση, η ανεπαρκής διαχείριση των λυμάτων και η έλλειψη υποδομών στις μικρότερες περιοχές επιβαρύνουν τα παράκτια οικοσυστήματα.
Κοινωνικές και νομικές διεκδικήσεις
Πολλοί δήμοι και τοπικές κοινότητες ζητούν την επανεξέταση του πλαισίου παραχώρησης των παραλιών σε ιδιώτες, καθώς και τη θεσμοθέτηση μόνιμων ελεγκτικών μηχανισμών. Όπως ανέφερε σε πρόσφατη δήλωσή του ο Δήμαρχος Νοτίου Πηλίου, «δεν είναι δυνατόν να νοικιάζεται η παραλία για ένα μικρό ποσό και να μεταπωλείται η πρόσβαση στους πολίτες σε δεκαπλάσια τιμή». Το πρόβλημα δεν περιορίζεται μόνο στις δημοφιλείς τουριστικές περιοχές, αλλά επεκτείνεται ακόμα και σε παραδοσιακά ήσυχες ακτές, όπου το μοντέλο της «οργανωμένης πλαζ» γίνεται πλέον κανόνας.
Ταυτόχρονα, αυξάνονται οι πρωτοβουλίες νομικής διεκδίκησης του δημόσιου χώρου, με οργανώσεις πολιτών να καταθέτουν προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Οι νομικοί επικαλούνται το Σύνταγμα και τις διεθνείς συμβάσεις για την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και την αρχή της ισότητας των πολιτών στην πρόσβαση στους φυσικούς πόρους. Ο αγώνας αυτός δεν είναι μόνο οικολογικός ή οικονομικός —είναι βαθιά δημοκρατικός.
Το δικαίωμα στη θάλασσα
Η αυξανόμενη εμπορευματοποίηση των παραλιών φέρνει στο προσκήνιο σημαντικά κοινωνικά ζητήματα. Η πρόσβαση στη θάλασσα δεν μπορεί να αποτελεί αγαθό για λίγους, ούτε να εξαρτάται από την οικονομική δυνατότητα του καθενός. Οι παραλίες ανήκουν σε όλους, και η ελεύθερη χρήση τους είναι δικαίωμα και όχι πολυτέλεια.
Απέναντι σε ένα καλοκαίρι που δείχνει να χάνει τον δημόσιο χαρακτήρα του, η συλλογική δράση φαίνεται να είναι το μόνο εργαλείο που μπορεί να ανακόψει την εμπορευματοποίηση του αυτονόητου: την ελεύθερη πρόσβαση στη θάλασσα.
Το ελληνικό καλοκαίρι δεν πρέπει να έχει τιμή. Όχι γιατί είναι φθηνό, αλλά γιατί είναι ανεκτίμητο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το «Κίνημα της Πετσέτας» και οι απίστευτες καταγγελίες – Μέχρι και 120 ευρώ οι ξαπλώστρες στις παραλίες, philenews.com, διαθέσιμο εδώ
- Πώς το «κίνημα της πετσέτας» άλλαξε τις ελληνικές παραλίες και έφερε αυστηρούς κανόνες, reader.gr, διαθέσιμο εδώ
- Αυτές είναι οι ακατάλληλες παραλίες της Αττικής για το 2025, esquire.com.gr, διαθέσιμο εδώ
