Της Εύας Παναγιωτοπούλου,
Δεκαπέντε χρόνια μετά την έναρξη της ελληνικής κρίσης χρέους, η Άνγκελα Μέρκελ επανέρχεται στο ελληνικό δημόσιο πεδίο μέσα από μια εκτενή συνέντευξη στον δημοσιογράφο Αλέξη Παπαχελά. Η συνέντευξη αυτή δεν είναι απλώς μια πολιτική αναδρομή, λειτουργεί ως ιστορική παρέμβαση και, ταυτόχρονα, ως προσπάθεια ερμηνείας των γεγονότων από την πλευρά της ηγέτιδας που ταυτίστηκε όσο λίγοι με την πολιτική της λιτότητας. Η Ελλάδα καταλαμβάνει κεντρική θέση στη συνέντευξη, όχι μόνο ως οικονομική περίπτωση, αλλά και ως συμβολικό τοπίο μίας ευρωπαϊκής κρίσης. Κι όμως, από τη συνέντευξη απουσιάζει η λέξη που ίσως περίμενε περισσότερο από κάθε άλλη ο ελληνικός λαός: συγγνώμη.
Η πρώην καγκελάριος αναφέρθηκε εκτενώς στην αγωνία που βίωσε η ίδια και οι Ευρωπαίοι ηγέτες για την ενδεχόμενη έξοδο της Ελλάδας από την Ευρωζώνη. Τόνισε πως ο στόχος της ήταν να διατηρηθεί η συνοχή της Ευρώπης και να αποφευχθεί ένα ντόμινο αμφισβήτησης του ενιαίου νομίσματος. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ελλάδα παρουσιάζεται ως κρίσιμος κρίκος, που έπρεπε πάση θυσία να παραμείνει εντός του κοινού νομίσματος. Ωστόσο, η ίδια η αφήγησή της αποσιωπά το γεγονός ότι η απειλή Grexit χρησιμοποιήθηκε, όχι σπάνια, ως εργαλείο πίεσης και επιβολής πολιτικών επιλογών στο εσωτερικό της χώρας, επιτείνοντας την αβεβαιότητα και βαθαίνοντας την κρίση εμπιστοσύνης στους ευρωπαϊκούς θεσμούς.
Μεταξύ άλλων, η Άνγκελα Μέρκελ δηλώνει πως συγκινήθηκε βαθύτατα από την προσπάθεια και την αντοχή των Ελλήνων. Λέει χαρακτηριστικά πως «έκλαψε για την Ελλάδα». Όμως, η απουσία μιας καθαρής συγγνώμης για τον τρόπο που εφαρμόστηκαν τα μνημονιακά προγράμματα και για τις κοινωνικές επιπτώσεις τους είναι εξίσου ηχηρή. Η διάκριση μεταξύ συμπάθειας και συγγνώμης είναι ουσιαστική. Η συμπάθεια εκφράζει την κατανόηση και τη λύπη, ενώ η συγγνώμη προϋποθέτει την παραδοχή ότι υπήρξαν λάθη και ευθύνες, όχι μόνο από την πλευρά της Ελλάδας, αλλά και από την πλευρά της Ευρώπης. Αυτές οι ευθύνες αφορούν τόσο σχεδιαστικές επιλογές όσο και ηθικές παραλείψεις στη διαχείριση της κρίσης. Η απουσία μιας τέτοιας παραδοχής στη συνέντευξη τής Μέρκελ είναι χαρακτηριστική και δείχνει την έλλειψη πολιτικής αυτοκριτικής.
Αν και η καγκελάριος αναγνωρίζει τον «πόνο των Ελλήνων», λοιπόν, εξακολουθεί να αποφεύγει οποιαδήποτε αναφορά στα απτά κοινωνικά αποτελέσματα των πολιτικών που εφαρμόστηκαν: τη ραγδαία αύξηση της ανεργίας, την εκτίναξη της φτώχειας, τη συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους και την έκρηξη κοινωνικής δυσφορίας. Το τίμημα της «διάσωσης» υπήρξε εξαιρετικά άνισα κατανεμημένο. Η συνέντευξη αγγίζει την επιφάνεια, αλλά δεν προσεγγίζει την ουσία της ελληνικής εμπειρίας: τη βίαιη αποδιάρθρωση των δομών καθημερινότητας και αξιοπρέπειας για εκατομμύρια ανθρώπους. Η αποσιώπηση αυτή εγγράφεται σε μια ευρύτερη ευρωπαϊκή αμνησία απέναντι στο κοινωνικό κόστος της «δημοσιονομικής εξυγίανσης».
Στη συνέντευξη, η ίδια περιγράφει τη συνεννόηση με το ΔΝΤ ως επιβεβλημένη λύση και υπαινίσσεται ότι δεν υπήρχαν εναλλακτικές απέναντι στη σκληρή δημοσιονομική προσαρμογή. Ωστόσο, αυτή η παρουσίαση παραγνωρίζει ότι η λιτότητα υπήρξε πολιτική επιλογή και όχι μονόδρομος. Η γερμανική ηγεσία πρωτοστάτησε στην αντίσταση απέναντι σ’ ένα άμεσο «κούρεμα» του ελληνικού χρέους το 2010, επιλέγοντας αντ’ αυτού να στηρίξει τις τράπεζες μέσω μηχανισμών «διάσωσης» με τίμημα τη βίαιη ύφεση στην Ελλάδα. Η αφήγηση της Μέρκελ ακολουθεί πιστά το δόγμα της «ορθολογικής διαχείρισης», αγνοώντας τις βαθιές ιδεολογικές φορτίσεις που συνόδευσαν τις αποφάσεις εκείνης της περιόδου.
Εν ολίγοις, η συνέντευξη Μέρκελ δεν είναι απλώς ένα πολιτικό γεγονός. Είναι ένα εργαλείο διαμόρφωσης συλλογικής μνήμης. Και η μνήμη αυτή διακινδυνεύει να παγιδευτεί σ’ ένα αφηγηματικό πλαίσιο που εξωραΐζει, απλοποιεί ή αποσιωπά. Η απουσία συγγνώμης δεν είναι τυχαία: εντάσσεται σε μια ευρύτερη προσπάθεια αποκαθαγιασμού των πολιτικών της εποχής εκείνης. Η Ελλάδα πλήρωσε βαρύ τίμημα, αλλά η πραγματική τραγωδία κρύβεται στην αδυναμία μιας ειλικρινούς αυτοκριτικής τόσο από την Ευρώπη όσο και από τους ίδιους τους Έλληνες…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Live: Η συζήτηση της Ανγκέλα Μέρκελ με τον Αλέξη Παπαχελά, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Αφιέρωμα «Κ»: Η Ελλάδα και η Ευρώπη μετά τη Μέρκελ, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Άνγκελα Μέρκελ και Ελλάδα: Μια δεκαετής σχέση δύσκολης ισορροπίας, 2021, διαθέσιμο εδώ
