Της Καλλιόπης Αυγουστοπούλου,
Στις σύγχρονες κοινωνίες, οι κανόνες δικαίου που έχουμε στα χέρια μας και που η πολιτεία εφαρμόζει κατά κανόνα είναι γραπτοί. Οι κανόνες αυτοί εφαρμόζονται από τα δικαστήρια, τα οποία αναγνωρίζουν τα πραγματικά βιοτικά περιστατικά και κατόπιν τα υπάγουν στον κατάλληλο κανόνα δικαίου. Έτσι παράγονται οι δικαστικές αποφάσεις οι οποίες επιλύουν τις νομικές διαφορές είτε των ατόμων μεταξύ τους, είτε μεταξύ των ατόμων και του κράτους. Όμως, προκειμένου ο κανόνας δικαίου να εφαρμοστεί σε κάθε συγκεκριμένη βιοτική περίπτωση, χρειάζεται σε πρότερο στάδιο να γίνει απολύτως κατανοητό το αληθινό του νόημα, το οποίο δεν είναι πάντοτε προφανές.
Η ερμηνεία του δικαίου δεν περιορίζεται στις σαφείς διατάξεις του νόμου, αλλά επεκτείνεται αναγκαία και στις ασαφείς. Για να αρθούν λοιπόν οι ασάφειες από το νόημα του κανόνα δικαίου, γίνεται πρωτίστως ερμηνεία του κανόνα δικαίου, μια διανοητική διαδικασία η οποία διαχωρίζεται σε τέσσερις μεθοδολογικές υποκατηγορίες: την γραμματική, την ιστορική, τη συστηματική και την τελολογική ερμηνεία. Το αντικείμενο λοιπόν της ερμηνείας του δικαίου είναι ένα γλωσσικό φθέγμα.
Σύμφωνα με την παραδοσιακή διδασκαλία περί ερμηνείας του δικαίου (η οποία βέβαια επιδέχεται κριτική) εκκινούμε από τη γραμματική ερμηνεία του δικαίου. Γραμματική ερμηνεία σημαίνει ότι εκκινούμε καταρχήν από το νόημα των λέξεων μέσα στο νόμο, τι ακριβώς έγραψε ο νομοθέτης πριν εκδώσει τον νόμο. Δίνεται προτεραιότητα σε αυτήν την μέθοδο διότι προσφέρει ασφάλεια δικαίου, επισημαίνει την δέσμευση του δημοκρατικού νομοθέτη απέναντι στον νόμο και καθορίζει τα άκρα όρια της διακριτικής ευχέρειας του δικαστή.
Κατόπιν, σειρά έχει η ιστορική- υποκειμενική ερμηνεία του κανόνα δικαίου, η οποία εστιάζει στην βούληση του ιστορικού νομοθέτη: με άλλα λόγια, στην ρητή ή και εικαζόμενη βούληση που είχε ο νομοθέτης την χρονική στιγμή που εξέδιδε τον νόμο, δηλαδή ποιο έννομο αγαθό ήθελε να προστατέψει και ποιους σκοπούς ήθελε να προωθήσει, παράλληλα με τα γενικότερα ήθη και έθιμα εκείνης της εποχής.
Έπεται η συστηματική ερμηνεία, η οποία θεάται την νομοθεσία ως ένα ενιαίο σύστημα, από το οποίο ξεπροβάλλουν γενικές αρχές του δικαίου και όλες οι επιμέρους διατάξεις συνδέονται μεταξύ τους. Η ενότητα του συστήματος αυτού του νόμου διαχωρίζεται περ’ εταίρω σε ενότητα κατά χρόνο, λογική ενότητα, ιεραρχική ενότητα και αξιολογική ενότητα.
Τέλος, έχουμε την τελολογική αντικειμενική ερμηνεία του νόμου, στην οποία σημασία έχει το γράμμα του νόμου αλλά παράλληλα και το πνεύμα του νόμου, δηλαδή ο «σκοπός» του νομοθέτη σχετικά με την θέση σε ισχύ του εκάστοτε νομοθετήματος. Επομένως ψάχνουμε πάντα να βρούμε ποιος ήταν ο σκοπός του νομοθέτη, όπως για παράδειγμα η παροχή δωρεάν παιδείας, ή η εξασφάλιση της ιδιωτικής ζωής του ατόμου κλπ.
Βέβαια, ο παραπάνω διαχωρισμός των ερμηνειών υφίσταται περισσότερο για λόγους παιδευτικούς, περισσότερο θεωρητικά και όχι εν τοις πράγμασι. Κι αυτό διότι η ερμηνεία του δικαίου εν τοις πράγμασι είναι ενιαία, δηλαδή υφίσταται ενότητα και όχι διαχωρισμός της ερμηνείας. Και τα τέσσερα είδη είναι αναγκαία και απαραίτητα προκειμένου ο ερμηνευτής να οδηγηθεί στην καταλληλότερη υπαγωγή των πραγματικών περιστατικών στον κανόνα δικαίου με απόλυτη βεβαιότητα. Θα μπορούσαμε να δούμε δηλαδή την ερμηνεία του δικαίου ως ένα έργο τέχνης, και πιο συγκεκριμένα ως έναν πίνακα ζωγραφικής σε ένα μουσείο.
Κι αυτό διότι, εν τέλει, μήπως τάχα, όταν κοιτάμε έναν πίνακα ζωγραφικής, δεν παρατηρούμε τόσο την τεχνική με την οποία έχει ζωγραφιστεί πρωτίστως, όπως κοιτάμε την γραμματική διάρθρωση του κειμένου του νόμου, κατόπιν μήπως δεν διαβάζουμε το καρτελάκι με τις πληροφορίες της ιστορικής προέλευσης του πίνακα, όπως ανατρέχουμε και στην ιστορική- υποκειμενική ερμηνεία, δεν πέφτει ίσως το μάτι μας σε κάποια πιο εντυπωσιακά σημεία του πίνακα, όμως κατόπιν τον κοιτάμε σαν σύνολο, όπως ακριβώς και στην συστηματική ερμηνεία, και τέλος, αφού κοιτάξουμε συνολικά τον πίνακα, μήπως δεν μας προκαλείται κάποιο συναίσθημα και κάποιος προβληματισμός σχετικά με το τι μήνυμα ήθελε να περάσει ο ζωγράφος, ποια συναισθήματα είχε σκοπό να προκαλέσει στο κοινό, ακριβώς όπως και στην τελολογική ερμηνεία ψάχνουμε τον σκοπό του νομοθέτη, ποιο έννομο αγαθό ακριβώς θέλησε να προστατέψει; Έτσι διαπιστώνουμε ότι η ερμηνεία του δικαίου στοχεύει στη συνολική εικόνα, η οποία συμπεριλαμβάνει όλες τις επιμέρους εκφάνσεις του δικαίου, και στοχεύει πάντα στην εύρεση του σκοπού και του κινήτρου που ώθησε τον νομοθέτη στις επιλογές του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Νικόλαος – Κομνηνός Χλέπας, Αρχές και Θεσμοί Δικαίου, opencourses.uoa.gr, διαθέσιμο εδώ
