Του Ραφαήλ Ιωαννίδη,
Τις τελευταίες ημέρες η νέα έξοδος του Oruc Reis, του γνωστού τουρκικού σεισμογραφικού σκάφους που πρωταγωνίστησε στην κρίση του 2020 στην Ανατολική Μεσόγειο, προκάλεσε εύλογα έντονη ανησυχία, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, ενεργοποιώντας τα αντανακλαστικά τόσο της Αθήνας όσο και των Βρυξελλών. Άλλωστε, εάν λάβει κανείς υπόψη τα γεγονότα εκείνης της περιόδου, η ανησυχία αυτή δεν είναι αδικαιολόγητη.
Τον Ιούλιο του 2020, η τουρκική κυβέρνηση εξέδωσε NAVTEX για σεισμικές έρευνες του Oruc Reis στην Ανατολική Μεσόγειο, στην περιοχή μεταξύ Ρόδου, Καστελόριζου και Κύπρου. Με τη δέσμευση αυτής της θαλάσσιας ζώνης, η Άγκυρα αμφισβήτησε έμπρακτα τις θαλάσσιες διεκδικήσεις άλλων πλευρών της περιοχής, προκαλώντας την αντίδραση όχι μόνο της Αθήνας, αλλά και της ΕΕ, η οποία έσπευσε να εκφράσει έντονες ανησυχίες για την αποσταθεροποίηση στην περιοχή.
Η Τουρκία, επιδιώκοντας να προωθήσει τη στρατηγική της «Γαλάζιας Πατρίδας», κατέφυγε για ακόμη μια φορά στην πολιτική της «επίδειξης σημαίας», προβάλλοντας την παρουσία της ως αναγκαία και νομιμοποιημένη. Παράλληλα, προσπάθησε να επιβάλει έναν διάλογο επί όλων των θεμάτων της Ανατολικής Μεσογείου, την ώρα που κράτη-μέλη της ΕΕ επέμεναν πως οι συζητήσεις πρέπει να περιορίζονται σε ζητήματα θαλασσίων ζωνών.
Οι εντάσεις εντείνονταν, ενώ η ΕΕ, μέσω του ύπατου εκπροσώπου Josep Borrell, εξέφραζε την αλληλεγγύη της προς τις χώρες της περιοχής που επηρεάζονταν άμεσα και ζητούσε αποκλιμάκωση, χωρίς όμως άμεσα αποτελέσματα. Σημαντική εξέλιξη ήταν η συμφωνία Ελλάδας-Αιγύπτου για τη μερική οριοθέτηση ΑΟΖ, την οποία Βρυξέλλες και Παρίσι χαρακτήρισαν ως θετικό βήμα ενίσχυσης της νομιμότητας στην περιοχή.
Η αντίδραση της Άγκυρας υπήρξε έντονη, με τον Τούρκο πρόεδρο Erdogan να καταγγέλλει τη συμφωνία ως παράνομη και την τουρκική κυβέρνηση να εκδίδει νέες NAVTEX, οι οποίες οδήγησαν το Oruc Reis ακόμη πιο κοντά στις αμφισβητούμενες περιοχές. Οι έρευνες συνοδεύονταν από τουρκικές ναυτικές δυνάμεις, προκαλώντας ανησυχίες για ενδεχόμενο «θερμό επεισόδιο», γεγονός που προκάλεσε ανησυχία σε Βρυξέλλες, Παρίσι και Ρώμη.
Η παρέμβαση του NATO, μέσω του Jens Stoltenberg, ήταν καταλυτική, επιτυγχάνοντας προσωρινή αποκλιμάκωση με επανέναρξη διερευνητικών συνομιλιών. Το Oruc Reis αποσύρθηκε προσωρινά, εν όψει και των συνεδριάσεων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, με τις Βρυξέλλες να διαμηνύουν ότι θα εξεταστούν στοχευμένα μέτρα, εάν συνεχιστούν οι τουρκικές προκλήσεις.
Παρότι η Άγκυρα απέσυρε προσωρινά το σκάφος της, οι εντάσεις επανήλθαν όταν η τουρκική κυβέρνηση, λίγο πριν από νέα συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, εξέδωσε νέα NAVTEX για το Oruc Reis, θέτοντας επί τάπητος την επιθυμία της να διευρυνθεί η ατζέντα των συνομιλιών ώστε να συμπεριλαμβάνει θέματα που απέρριπταν Ελλάδα και άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Το Oruc Reis παρέμεινε στην περιοχή έως τα τέλη Νοεμβρίου, περίοδο κατά την οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες προωθούσαν κυρώσεις κατά της Τουρκίας λόγω των ρωσικών S-400.
Το ενδεχόμενο κυρώσεων από ΗΠΑ και ΕΕ φαίνεται πως επηρέασε την τουρκική ηγεσία, η οποία απέσυρε το Oruc Reis στις 29 Νοεμβρίου, οδηγώντας σε προσωρινή αποκλιμάκωση.
Σήμερα, η εικόνα παραμένει σύνθετη. Στις 28 Ιουνίου, το Oruc Reis, συνοδευόμενο από τουρκικά πλοία, εθεάθη να πλέει δυτικά στην Ανατολική Μεσόγειο, αναζωπυρώνοντας τα σενάρια επανέναρξης εντάσεων. Το ενδιαφέρον της Άγκυρας για τις λιβυκές θάλασσες, όπου τουρκικές φρεγάτες περιπολούν σε μόνιμη βάση, εγείρει σοβαρές ανησυχίες όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά και για την Ιταλία, τη Μάλτα και ολόκληρη την ΕΕ.
Το Oruc Reis κατευθύνθηκε προς λιβυκό θαλάσσιο οικόπεδο, εντός της ζώνης που αφορά το αμφιλεγόμενο τουρκολιβυκό μνημόνιο του 2019, και στη συνέχεια κινήθηκε προς τη Μαύρη Θάλασσα, όπου αναμένεται να προετοιμαστεί για νέες αποστολές, πιθανότατα στα νότια της Κρήτης.
Οι κινήσεις αυτές έρχονται σε μια εξαιρετικά κρίσιμη συγκυρία για την ΕΕ, με την Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή σε αναβρασμό και εν μέσω ευρωπαϊκών διπλωματικών πρωτοβουλιών για αποκλιμάκωση στην Ανατολική Μεσόγειο. Παράλληλα, η πιθανή επικύρωση του τουρκολιβυκού μνημονίου από τη Βουλή της Λιβύης προκαλεί νέους πονοκεφάλους στις Βρυξέλλες, καθώς θεωρείται ότι θα περιπλέξει περαιτέρω την κατάσταση.
Στο ίδιο πνεύμα εντάσσονται και οι πρόσφατες τοποθετήσεις του τουρκικού ΥΠ.ΕΞ., που επιτέθηκε σε Ελλάδα, Κύπρο και ΕΕ, κατηγορώντας τους για «μαξιμαλιστικές διεκδικήσεις» και υποστηρίζοντας τη νομιμότητα του τουρκολιβυκού συμφώνου, παρά την άρνηση της Άγκυρας να υπογράψει τη UNCLOS.
Επιπλέον, η πρόσφατη συνάντηση του Έλληνα ΥΠ.ΕΞ. με τον στρατάρχη Khalifa Haftar στη Βεγγάζη, με επίκεντρο την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών, αν και έτυχε θετικής υποδοχής από την Αθήνα, έγινε δεκτή με σκεπτικισμό σε ορισμένα ευρωπαϊκά κέντρα, όπου επικρατεί ανησυχία για την περιφερειακή σταθερότητα.
Η ΕΕ, η οποία ήδη επεξεργάζεται νέα στρατηγική για την Ανατολική Μεσόγειο, καλείται να διαχειριστεί μια ιδιαίτερα λεπτή ισορροπία. Η Άγκυρα έχει αποδείξει διαχρονικά ότι γνωρίζει πώς να αξιοποιεί τις γεωπολιτικές συγκυρίες, με την Ανατολική Μεσόγειο να παραμένει πεδίο αντιπαράθεσης, όπου η Ευρώπη καλείται να διαδραματίσει αποφασιστικό ρόλο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ελληνοτουρκική κρίση 2020, Διακύβευμα – Αίτια: μία προσέγγιση, armyvoice.gr, διαθέσιμο εδώ
- Γιατί ξαναβγαίνει το «Ορούτς Ρέις;, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Συνάντηση Γεραπετρίτη – Χαφτάρ: Διάθεση συμφωνίας στο μεταναστευτικό, αυστηρό μήνυμα για θαλάσσιες ζώνες, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Σε επιφυλακή για το «Ορούτς Ρέις» – Υπό παρακολούθηση από δυο ελληνικές φρεγάτες, tanea.gr, διαθέσιμο εδώ
- Στο Αιγαίο το Oruc Reis – Προς επικύρωση το τουρκολιβυκό μνημόνιο, «μαθήματα» Διεθνούς Δικαίου από την Τουρκία, naftemporiki.gr, διαθέσιμο εδώ
- Libya, Türkiye defend deal as Greece sustains objection, dailysabah.com, διαθέσιμο εδώ
