Του Ελευθέριου Χονδρού,
Η παγκόσμια οικονομία σήμερα θυμίζει μια παράσταση με πολλαπλούς αφηγητές, όπου ο καθένας έχει τη δική του εκδοχή για το ίδιο ακριβώς γεγονός. Το φαινόμενο αυτό, που συχνά αποκαλείται «Rashomon effect», έχει γίνει το επίκεντρο των συζητήσεων, καθώς η αβεβαιότητα κυριαρχεί σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Στην ουσία, πρόκειται για ένα σκηνικό όπου τα ίδια οικονομικά δεδομένα ερμηνεύονται εντελώς διαφορετικά, ανάλογα με το ποιος τα αναλύει, από πού προέρχεται και τι συμφέροντα έχει.
Αυτό που άλλοτε φάνταζε δεδομένο – η παγκοσμιοποίηση και η απρόσκοπτη ροή εμπορίου – πλέον αμφισβητείται. Οι εμπορικές σχέσεις, οι οποίες για δεκαετίες ενίσχυαν τη διεθνή συνεργασία, φαίνεται να παίρνουν διαφορετική τροπή. Από τη μία πλευρά, αρκετές χώρες προωθούν πολιτικές προστατευτισμού, επιδιώκοντας εθνική αυτάρκεια και περιορισμό των εξωτερικών εξαρτήσεων. Από την άλλη, όμως, υπάρχουν ακόμη περιοχές στον κόσμο όπου οι οικονομικές σχέσεις ενδυναμώνονται. Στην Ινδία, τη Μέση Ανατολή και άλλες ασιατικές αγορές, οι εμπορικές ροές ανακάμπτουν, με ορισμένα δίκτυα συνεργασίας να επεκτείνονται ταχύτατα. Δεν είναι τυχαίο ότι έρευνες δείχνουν πως αρκετές από τις πιο σημαντικές εμπορικές διαδρομές στον κόσμο αναμένεται να γνωρίσουν νέα άνθηση, παρά τα υψηλά εμπόδια που θέτουν οι δασμοί.
Η εικόνα αυτή όμως απέχει πολύ από το να είναι απλή. Σε επίπεδο επιχειρήσεων, το χάσμα μεταξύ των μεγάλων και των μικρών έχει γίνει πλέον βαθύ. Οι πολυεθνικές, χάρη στον παγκόσμιο χαρακτήρα τους, καταφέρνουν να αναδιαρθρώνουν την παραγωγή και τις αλυσίδες εφοδιασμού, απορροφώντας το μεγαλύτερο μέρος των αυξήσεων κόστους. Μάλιστα, υπολογίζεται πως μπορούν να περιορίσουν έως και το 80% του αντίκτυπου των δασμών μέσω ευέλικτων στρατηγικών. Αντίθετα, οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, που δεν έχουν αυτή την ευελιξία, βρίσκονται εκτεθειμένες. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι πιέσεις που δέχονται αυτές οι επιχειρήσεις υπολογίζονται σε δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια, γεγονός που επηρεάζει άμεσα τόσο την κερδοφορία τους όσο και την επιβίωσή τους.
Αυτή η ανισορροπία δεν αφορά μόνο τις επιχειρήσεις. Επεκτείνεται και γεωγραφικά. Τα μεγάλα μητροπολιτικά κέντρα συνεχίζουν να συγκεντρώνουν την πλειοψηφία της οικονομικής δραστηριότητας, αφήνοντας πίσω τις αγροτικές και περιφερειακές περιοχές. Το φαινόμενο αυτό, όπου οι «αστέρες» της οικονομίας μονοπωλούν την ανάπτυξη, έχει οξύνει τις κοινωνικές εντάσεις και έχει ενισχύσει τον διχασμό σε πολλές χώρες. Οι κάτοικοι των περιφερειακών περιοχών βλέπουν τις ευκαιρίες να λιγοστεύουν, ενώ οι μεγάλες πόλεις αντλούν συνεχώς νέους πόρους και επενδύσεις.
Όλα αυτά τα οικονομικά δεδομένα τροφοδοτούν μια πολιτική πόλωση που γίνεται ολοένα και πιο έντονη. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, το πολιτικό τοπίο έχει γίνει εξαιρετικά τοξικό, με τις δύο κύριες παρατάξεις να προσφέρουν εντελώς διαφορετικές λύσεις στην ίδια οικονομική κρίση. Από τη μία πλευρά, η συντηρητική πτέρυγα εστιάζει στον προστατευτισμό και στην αναζήτηση «εθνικών λύσεων», ενώ από την άλλη, προοδευτικές φωνές ζητούν ριζοσπαστικές παρεμβάσεις για τη μείωση των ανισοτήτων. Οι πολιτικοί αναλυτές ήδη προειδοποιούν πως οι επόμενες εκλογές μπορεί να φέρουν στην επιφάνεια ακραίες πολιτικές που θα επηρεάσουν την οικονομία σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η αβεβαιότητα δεν περιορίζεται μόνο στο πολιτικό πεδίο. Αγγίζει και τις αγορές, όπου οι επενδυτές παρουσιάζονται βαθιά διχασμένοι. Μια πρόσφατη έρευνα αποκαλύπτει ότι σχεδόν οι μισοί επενδυτές πιστεύουν πως η αμερικανική οικονομία θα αποδυναμωθεί μέσα στα επόμενα χρόνια, ενώ ένα σημαντικό ποσοστό προτιμά το ευρώ από το δολάριο, τουλάχιστον σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα. Η εικόνα αυτή δεν είναι απλώς αριθμητική – αποτυπώνει μια γενικότερη μετατόπιση της εμπιστοσύνης και της στρατηγικής σκέψης, που ενδέχεται να προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις στις διεθνείς αγορές.
Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, η τεχνολογική επανάσταση, με αιχμή του δόρατος την τεχνητή νοημοσύνη, προσθέτει ακόμη μεγαλύτερη αβεβαιότητα. Ενώ πολλοί την βλέπουν ως μέσο για ενίσχυση της παραγωγικότητας, δεν είναι λίγοι αυτοί που ανησυχούν για τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις της. Οι συζητήσεις πλέον περιστρέφονται γύρω από το ποιος θα ωφεληθεί πρώτος από αυτή τη νέα τεχνολογική πραγματικότητα και πώς θα κατανεμηθούν τα οφέλη – ή τα βάρη. Το κόστος των επενδύσεων σε υποδομές, τόσο ενεργειακές όσο και ψηφιακές, είναι τεράστιο και οι αποφάσεις που θα ληφθούν σήμερα θα καθορίσουν το μέλλον για δεκαετίες.
Το παράδοξο της σημερινής συγκυρίας είναι ότι αυτή η πολυφωνία, όσο αποσταθεροποιητική κι αν φαίνεται, λειτουργεί και ως ένα είδος προστατευτικού μηχανισμού. Η απουσία ενός κυρίαρχου οικονομικού αφηγήματος συγκρατεί τις αγορές από ακραίες κινήσεις και διατηρεί μια σχετική ισορροπία, έστω και τεχνητή. Όμως, αυτή η ισορροπία είναι εύθραυστη. Εάν κάποια στιγμή επικρατήσει μία από τις πολλές αφηγήσεις που βρίσκονται σήμερα σε σύγκρουση – είτε αφορά τον προστατευτισμό, είτε την παγκοσμιοποίηση, είτε τη νέα ψηφιακή εποχή – τότε οι αλλαγές θα είναι απότομες και ενδεχομένως οδυνηρές.
Η σημερινή παγκόσμια οικονομία δεν θυμίζει σε τίποτα τις εποχές όπου τα οικονομικά μοντέλα ήταν σαφή και οι κατευθύνσεις προβλέψιμες. Πλέον, όλα μοιάζουν ρευστά. Οι πολιτικές επιλογές, οι επιχειρηματικές αποφάσεις, οι επενδυτικές στρατηγικές και οι τεχνολογικές καινοτομίες βρίσκονται σε ένα συνεχές παζλ αλληλεπιδράσεων και αντιθέσεων. Σε αυτό το περιβάλλον, το φαινόμενο Rashomon δεν είναι απλώς μια κινηματογραφική αναφορά· είναι η ίδια η πραγματικότητα που ζούμε. Και όσο δεν υπάρχει ένας κοινός τόπος ερμηνείας των γεγονότων, η αβεβαιότητα θα συνεχίσει να πλανάται πάνω από την οικονομία, αναμένοντας τη στιγμή που μία και μόνο αφήγηση θα επιβληθεί και θα επαναπροσδιορίσει το μέλλον μας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- The global economy is suffering from the Rashomon effect, FT, διαθέσιμο εδώ
