Έμμεσες διακρίσεις: Δούρειος Ίππος κατά της ισότητας των φύλων

Του Γιώργου Γκολοβράντζα, 

Το άρθρο 4 παρ. 1 του ελληνικού Συντάγματος, κατοχυρώνει τη γενική αρχή της ισότητας ενώπιον του νόμου. Η εν λόγω αρχή εξειδικεύεται στις επόμενες παραγράφους, μεταξύ των οποίων η παράγραφος 2 του ίδιου άρθρου, που προβλέπει την ισότητα των Ελλήνων και των Ελληνίδων, παρέχοντάς τους ίσα δικαιώματα και επιβάλλοντάς τους ίσες υποχρεώσεις, κατοχυρώνοντας έτσι την αρχή της ισότητας των φύλων. Η αρχή αυτή απαγορεύει τη θέσπιση διατάξεων που εισάγουν διακρίσεις, οι οποίες βασίζονται στο φύλο. Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημανθεί η θεμελιακή Οδηγία 76/207/ΕΟΚ «περί της εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών, όσον αφορά την πρόσβαση σε απασχόληση, την επαγγελματική εκπαίδευση και προώθηση και τις συνθήκες εργασίας».

Η εν λόγω οδηγία προβαίνει στη διάκριση μεταξύ άμεσης και έμμεσης διάκρισης. Άμεση διάκριση στοιχειοθετείται «όταν ένα πρόσωπο υφίσταται, για λόγους φύλου, μεταχείριση λιγότερο ευνοϊκή από αυτήν την οποία υφίσταται, υπέστη ή θα υφίστατο άλλο πρόσωπο σε ανάλογη κατάσταση». Από την άλλη, έμμεση διάκριση στοιχειοθετείται «όταν μια εκ πρώτης όψεως ουδέτερη διάταξη, κριτήριο ή πρακτική θέτει σε ιδιαίτερα μειονεκτική θέση τους εκπροσώπους του ενός φύλου σε σύγκριση με τους εκπροσώπους του άλλου φύλου, εκτός αν αυτή η διάταξη, το κριτήριο ή η πρακτική δικαιολογείται αντικειμενικώς από νόμιμο στόχο και τα μέσα για την επίτευξή του είναι πρόσφορα και αναγκαία» (άρθρο 2 παρ.1 Οδηγίας).

Προνομιακό πεδίο για μελέτη του ζητήματος των εμμέσων διακρίσεως αποτελεί η πρόσφατη απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, η ΣτΕ Ολ. 902/2021. Η απόφαση αυτή εκδόθηκε κατόπιν άσκησης έφεσης κατά της πρωτόδικης απόφασης του Διοικητικού Πρωτοδικείου Αθηνών. Πιο συγκεκριμένα, η αιτούσα προσέβαλε δικαστικώς την άρνηση της Διοίκησης να συμμετάσχει σε προκηρυχθέντα διαγωνισμό για την κατάταξη σπουδαστών στις αστυνομικές σχολές, διότι δεν πληρούσε την προϋπόθεση του ελάχιστου απαιτούμενου ύψους. Το ελάχιστο ύψος που προβλεπόταν στο πδ90/2003 ήταν το 1 μέτρο και 70 εκατοστά και το οποίο ήταν κοινό και για τους άνδρες και για τις γυναίκες.

Παρότι φαινομενικά επρόκειτο για μια ουδέτερη και αντικειμενική διάταξη, ετέθη το ζήτημα, αν με αυτόν τον τρόπο προσβάλλεται η αρχή της ισότητας και η αρχή της ισότητας των φύλων. Πράγματι, σύμφωνα με το σκεπτικό του Δικαστηρίου, επρόκειτο για μια ρύθμιση που εισάγει έμμεσες διακρίσεις, καθώς η Διοίκηση δεν έλαβε υπόψη την «κατά τα δεδομένα της κοινής πείρας και συμπεράσματα σχετικών ερευνών και μελετών αντικειμενική βιολογική διαφορά μεταξύ των δύο φύλων ως προς το ανάστημα, η οποία επιτάσσει, καταρχήν τη θέσπιση διαφορετικών ελαχίστων ορίων ύψους για άνδρες και γυναίκες υποψηφίους, με σκοπό την κατά το δυνατόν επίτευξη ουσιαστικής ισότητας ως προς την πρόσβαση των δύο φύλων στα εν λόγω σώματα». Αξίζει να αναφερθεί ότι η θέση αυτή του Συμβουλίου της Επικρατείας επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι τα ποσοστά των γυναικών που αποκλείστηκαν από το διαγωνισμό λόγω ύψους είναι δυσανάλογα σε σχέση με τα αντίστοιχα των ανδρών.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το άρθρο 24 του ν.3896/2010 (άρθρο19 Οδηγίας 2006/54/ΕΚ), σύμφωνα με το οποίο κατοχυρώνεται αντιστροφή του βάρους απόδειξης ως προς τη συνδρομή ή μη έμμεσης διάκρισης και κατ΄ επέκταση μετακύλισης του βάρους στο φορέα που προβαίνει σε έμμεση διάκριση. Ο φορέας καλείται να αποδείξει τη μη συνδρομή έμμεσης διάκρισης ενώπιον δικαστηρίου ή άλλης αρμόδιας αρχής. Εξαίρεση αποτελεί βεβαίως η ποινική διαδικασία, όπου εκεί δε νοείται αντιστροφή του βάρους απόδειξης.

Οι έμμεσες διακρίσεις αποτελούν πρώτης τάξεως ευκαιρία για προβληματισμό αναφορικά με τις προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Και τούτο διότι μια φαινομενικώς ουδέτερη διάταξη παραβιάζει την ισότητα των φύλων και θέτει τους εκπροσώπους του ενός φύλου σε θέση δυσμενέστερη σε σχέση με τους εκπροσώπους του άλλου.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ