Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Το νησί της Δήλου αποτελούσε ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους έναν σημαντικό τόπο για τη συγκέντρωση ανθρώπων και λόγω της ευνοϊκής του θέσης στο κέντρο των Κυκλάδων. Αργότερα έγινε και ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά κέντρα γενόμενο το νησί του θεού Απόλλωνα, κερδίζοντας κύρος και οικονομική δύναμη. Έτσι, οικοδομούνται πολυτελείς ναοί, πραγματοποιούνται εγγειοβελτιωτικά και πλούσιες οικίες.
Ανάμεσα στις οικίες που ξεχωρίζουν είναι η λεγόμενη Οικία των Προσωπείων που βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Κύνθου, εκεί όπου υπάρχει η συνοικία του θεάτρου. Πρόκειται για ένα από τα πλούσια σπίτια του νησιού με πολλά δωμάτια και χώρους συμποσίων με κίονες να στολίζουν την πρόσοψή του. Οι κάτοικοι του οικοδομήματος αυτού πιστεύεται ότι ήταν είτε συντεχνία ηθοποιοί είτε οικογένεια με παράδοση στην υποκριτική. Σε αυτό το συμπέρασμα κατέληξαν οι ειδικοί όταν αντίκρισαν τα πλούσια και περίτεχνα ψηφιδωτά που βρίσκονται μέσα του —όπως σε πολλά οικήματα σημαντικών και πλούσιων ιδιοκτητών— και αποτελούν μερικά από τα ομορφότερα δείγματα του αρχαίου κόσμου.
Έτσι, λοιπόν, σήμερα βρίσκουμε στο κέντρο της βόρειας αυλής της οικίας το πρώτο ψηφιδωτό. Με σχήμα ορθογώνιο συναντάμε στο κέντρο ρόμβους με τρία χρώματα (λευκό, πορτοκαλοκόκκινο και σκούρο μπλε) που δίνουν την αίσθηση πως δημιουργούνται τρισδιάστατοι κύβοι. Στις δύο πλευρές του ορθογωνίου υπάρχουν δύο ταινίες, όπου αναπαριστώνται δέκα θεατρικά προσωπεία (πέντε στη μια πλευρά και πέντε στην άλλη) που συνδέονται με κληματίδες και παραπέμπουν στη Νέα Κωμωδία. Η παράσταση αυτή με τα προσωπεία οδήγησε τους μελετητές να δώσουν στην οικία αυτή το όνομά του, Οικία των Προσωπείων.
Δυτικά από το μέρος αυτό υπάρχει ένα άλλο ψηφιδωτό μέσα σε ένα μικρό θάλαμο. Σε αυτό εικονίζεται ένας Σειληνός (ή κατά άλλους ένας ηθοποιός) φορώντας κωμικό προσωπείο, χορεύοντας καθώς δίπλα του είναι ένας αυλητής που παίζει μουσική. Παράλληλα, σε άλλο δωμάτιο έχει δημιουργηθεί ψηφιδωτό με έναν αμφορέα στον οποίο γέρνει κλαδί φοινικιάς, ενώ στο κατώφλι του υπάρχουν δύο δελφίνια.
Για το τέλος αφήσαμε ενδεχομένως το καλύτερο ψηφιδωτό τόσο της οικίας όσο και γενικότερα του αρχαίου κόσμου. Τοποθετημένο στη βορειοδυτική πλευρά της αυλής το ψηφιδωτό τετράγωνου σχήματος (με ύψος 1,08 μ.) αναπαριστά τον θεό Διόνυσο (ή γενικά κάποια διονυσιακή μορφή ή ακόμα και κάποια Μενάδα, με τις απόψεις των ειδικών να είναι διχασμένες) με εντυπωσιακά ενδύματα να ιππεύει μια λεοπάρδαλη και στο ένα χέρι να κρατά θύρσο και στο άλλο ένα κύμβαλο. Το βάθος της παράστασης είναι σκούρο και έρχεται σε έντονη αντίθεση με τα έντονα χρώματα της κεντρικής μορφής με διαβαθμίσεις των χρωμάτων, σκιάσεις και την τεχνική της προοπτικής βράχυνσης. Αυτή την κεντρική μορφή πλαισιώνουν μέσα σε ρομβοειδές σχήμα δύο μορφές Κενταύρων με τον έναν να κρατάει κάνθαρο και τον άλλο λυχνοστάτη. Η τεχνική που χρησιμοποίησε ο καλλιτέχνης για την απόδοση αυτή είναι η opus vermiculatum (όπου το λατινικό “vermiculus” σημαίνει μικρό σκουλήκι, κάτι που ταιριάζει με το μέγεθος των ψηφίδων που χρησιμοποιήθηκαν καθώς φτάνουν μόλις τα 1-2 χιλιοστά) που συναντάται σε άλλα σημαντικά ψηφιδωτά τόσο στο νησί όσο και σε Πέργαμο, Πέλλα, Αλεξάνδρεια, Πομπηία κ.α.
Τα ψηφιδωτά, λοιπόν, της Οικίας των Προσωπείων έχουν έντονη σύνδεση με το κομμάτι της υποκριτικής, καθώς πέραν από τις μάσκες συναντάμε και τη διονυσιακή μορφή (είτε τον ίδιο το θεό Διόνυσο κατά κάποιους ερευνητές), τον Σειληνό να χορεύει, αλλά και με τον αμφορέα που παραπέμπει στο κρασί. Όπως και να έχει τα ψηφιδωτά αυτά αποτελούν ένα από τα ομορφότερα και σημαντικότερα δείγματα της αρχαία τέχνης και αξίζει τον κόπο εάν βρεθείτε στο νησί να τα επισκεφτείτε από κοντά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Δ. Πλάντζος (2016), Ελληνική Τέχνη και Αρχαιολογία 1200-30 π.Χ., Εκδόσεις Κάπον
- J. J. Pollitt (2014), Η Τέχνη στην Ελληνιστική Εποχή, Εκδόσεις Δημ. Παπαδήμα
- Jean-Charles Moretti (2021), «Αρχαιολογικός χώρος: Δήλος», στο Αρχαιολογία, Τεύχος 135, Διαθέσιμο εδώ
- Η παρουσία του Διονύσου στην ελληνική οικία: Τα ελληνιστικά ψηφιδωτά, archaiologia.gr, Διαθέσιμο εδώ
