Της Ευγενίας Ζαφείρη,
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν αναδειχθεί σε βασικό πεδίο δημόσιου διαλόγου και πολιτικής έκφρασης παγκοσμίως ωστόσο, στην Κίνα, η ελευθερία της έκφρασης στο διαδίκτυο βρίσκεται υπό αυξανόμενη πίεση. Τα τελευταία χρόνια, η κυβέρνηση εντείνει δραστικά τους μηχανισμούς λογοκρισίας, με στόχο τον πλήρη έλεγχο της πληροφορίας και την αποτροπή κάθε μορφής αντιπολίτευσης και ανεξάρτητης σκέψης. Η τάση αυτή εντοπίζεται, όχι μόνο σε εθνικό επίπεδο, αλλά και με έντονη περιφερειακή διαφοροποίηση, σύμφωνα με σχετικές εκθέσεις και μελέτες.
Η Κίνα συγκαταλέγεται σταθερά στις χώρες με τις μεγαλύτερες περιοριστικές πρακτικές στο διαδίκτυο. Σύμφωνα με την έκθεση του Freedom House, το Πεκίνο έχει δημιουργήσει ένα περίπλοκο οικοσύστημα διαδικτυακής καταστολής, το οποίο περιλαμβάνει τεχνολογικούς φραγμούς, νομικές κυρώσεις, εργαλεία παρακολούθησης και αυστηρούς περιορισμούς στην πρόσβαση σε ξένες πλατφόρμες. Παγκόσμιες εφαρμογές όπως Facebook, Twitter, YouTube, Instagram, WhatsApp και Telegram έχουν αποκλειστεί εντελώς, ενώ εγχώριες πλατφόρμες όπως το WeChat και το Weibo λειτουργούν υπό στενή κυβερνητική εποπτεία.
Η λογοκρισία δεν είναι ομοιόμορφη σε όλη τη χώρα. Όπως αποκαλύφθηκε πρόσφατα, σε περιοχές όπως η επαρχία Χενάν, οι χρήστες του διαδικτύου αντιμετωπίζουν πολλαπλάσιους περιορισμούς σε σχέση με τον εθνικό μέσο όρο. Συγκεκριμένα, μεταξύ Νοεμβρίου 2023 και Μαρτίου 2025, οι χρήστες του διαδικτύου στη Χενάν αντιμετώπισαν περιορισμούς πρόσβασης σε περίπου 4,2 εκατομμύρια ιστοσελίδες, αριθμός πενταπλάσιος σε σχέση με τον εθνικό μέσο όρο των 741.500 μπλοκαρισμένων ιστότοπων. Πολλοί από αυτούς σχετίζονται, είτε με επιχειρήσεις, είτε με την οικονομική πληροφόρηση του λαού. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι η επαρχία Χενάν στοχοποιήθηκε με ενισχυμένη λογοκρισία λόγω των επανειλημμένων οικονομικών διαμαρτυριών των τελευταίων ετών. Ιδιαίτερα το 2022, όταν χιλιάδες πολίτες εξεγέρθηκαν επειδή δεν είχαν πρόσβαση στους τραπεζικούς τους λογαριασμούς.
Η χρήση προηγμένων τεχνολογιών ενισχύει περαιτέρω τη δυνατότητα της κυβέρνησης να ελέγχει το διαδίκτυο. Η τεχνητή νοημοσύνη, η αναγνώριση προσώπου και τα συστήματα μεγάλης κλίμακας παρακολούθησης επιτρέπουν την αυτοματοποιημένη και στοχευμένη καταστολή περιεχομένου και τη συλλογή δεδομένων για τους χρήστες του διαδικτύου. Αυτό σημαίνει πως κάθε ανάρτηση ή σχόλιο που θεωρείται αντικυβερνητικό μπορεί να εντοπιστεί άμεσα και να αφαιρεθεί, ενώ ο χρήστης μπορεί να αντιμετωπίσει νομικές συνέπειες. Το νομικό πλαίσιο έχει επίσης αναπροσαρμοστεί ώστε να στηρίζει τον ψηφιακό αυταρχισμό. Οι χρήστες που δημοσιεύουν απόψεις που αποκλίνουν από την επίσημη κυβερνητική γραμμή διατρέχουν τον κίνδυνο διαγραφής των λογαριασμών τους, επαγγελματικών επιπτώσεων, συλλήψεων και καταδίκης. Ο φόβος της τιμωρίας έχει οδηγήσει πολλούς στην αυτολογοκρισία, περιορίζοντας ακόμη περισσότερο την πολυφωνία στην κινεζική κοινωνία γενικότερα.
Παρά τους περιορισμούς, δεν λείπει η αντίσταση. Πολλοί Κινέζοι πολίτες, κυρίως νέοι και τεχνολογικά καταρτισμένοι, αναζητούν δημιουργικούς τρόπους για να παρακάμψουν τους κυβερνητικούς μηχανισμούς. Η χρήση εικονικών ιδιωτικών δικτύων (VPNs) είναι ευρέως διαδεδομένη, παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση έχει καταστήσει παράνομη τη χρήση τους, χωρίς επίσημη άδεια και επενδύει σε εξελιγμένα φίλτρα για τον εντοπισμό και το μπλοκάρισμά τους. Επιπλέον, οι χρήστες συχνά επινοούν νεολογισμούς, λογοπαίγνια ή έμμεσες εκφράσεις για να θίξουν απαγορευμένα θέματα χωρίς να εντοπίζονται από τα αυτοματοποιημένα συστήματα λογοκρισίας. Ωστόσο, το κράτος παραμένει ένα βήμα μπροστά. Οι αλγόριθμοι λογοκρισίας εξελίσσονται διαρκώς, εκπαιδευμένοι να αναγνωρίζουν έμμεσες αναφορές, εικόνες ακόμη και κρυφά νοήματα. Η κυβέρνηση έχει αναπτύξει ένα δίκτυο από επαγγελματίες αλλά και εθελοντές, ενώ εφαρμόζει τακτικά «καθαρισμούς» λογαριασμών και ομαδικές διαγραφές περιεχομένου που θεωρείται επικίνδυνο.
Η περίπτωση της Κίνας αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα του πώς το διαδίκτυο, από πεδίο ελευθερίας και καινοτομίας, μπορεί να μετατραπεί σε ένα εργαλείο κρατικής καταστολής. Η συστηματική και τεχνολογικά ενισχυμένη λογοκρισία που εφαρμόζει το κινεζικό κράτος, όχι μόνο καταπνίγει την ελεύθερη έκφραση των πολιτών, αλλά θέτει ένα επικίνδυνο προηγούμενο για άλλες αυταρχικές κυβερνήσεις ανά τον κόσμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
‘Alarming’ rise in regional internet censorship in China, study finds, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
-
For Mobile Users in China, One ‘Wrong’ Word Means Punishment, Bitter Winter, διαθέσιμο εδώ
-
China: Freedom on the Net 2021, Freedom House, διαθέσιμο εδώ
