Του Ραφαήλ Ιωαννίδη,
Καθώς ο πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας έχει σήμερα ξεπεράσει σε διάρκεια τα τρία χρόνια (ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2022), είναι αρκετά σαφές πως πλέον και οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές αναζητούν εκείνη τη φόρμουλα που θα τους επιτρέψει να φτάσουν σε μία πολυπόθητη συμφωνία για ειρήνη. Η αλήθεια, βέβαια, είναι πως οι σχετικές προσπάθειες για την επίτευξη μίας συμφωνίας οπωσδήποτε έχουν επιταχυνθεί από μία, κατά πολλούς απρόσμενη, απόφαση του Αμερικανού Προέδρου, Donald Trump, ο οποίος στις αρχές Μαΐου ανακοίνωσε πως οι Η.Π.Α. θα σταματούσαν πλέον να ενεργούν ως διαμεσολαβήτρια χώρα στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις μεταξύ Μόσχας και Κιέβου. Ο λόγος ήταν ότι θεωρούσε πως έχει φτάσει η στιγμή οι δύο άμεσα εμπλεκόμενες πλευρές να συζητήσουν με πραγματικά ειλικρινή διάθεση και χωρίς την ανάμειξη τρίτων τον τρόπο με τον οποίο η μεταξύ τους σύγκρουση είναι δυνατόν να τερματιστεί.
Αδιαμφισβήτητα, αυτή η απόφαση του Αμερικανού προέδρου δεν ήταν επί της ουσίας τίποτε άλλο από ένα μέσο άσκησης πίεσης στις δύο χώρες προς την κατεύθυνση της κατά το δυνατόν γρηγορότερης επίτευξης συμφωνίας για ειρήνη. Στην κατεύθυνση αυτή, λοιπόν, Ρωσία και Ουκρανία, άμεσα ανταποκρινόμενες, πραγματοποίησαν τις πρώτες (από το 2022) μεταξύ τους απευθείας συνομιλίες στις 16 Μαΐου, στην Κωνσταντινούπολη. Επρόκειτο, όμως, για μία συνάντηση που δεν απέφερε πολλούς καρπούς, με τις δύο χώρες απλώς να δεσμεύονται για μία μεγάλης κλίμακας ανταλλαγή αιχμαλώτων. Ίσως το σημαντικότερο κέρδος, ωστόσο, να ήταν πως στο τέλος της συνάντησης εκφράστηκε η κοινή επιθυμία για τον προγραμματισμό, στο άμεσο μέλλον, ενός νέου γύρου διαπραγματεύσεων, όπου και θα μπορούσαν να γίνουν σημαντικότερα βήματα προς την εξεύρεση μίας κοινά αποδεκτής λύσης.
Πράγματι, χωρίς να χαθεί πολύτιμος χρόνος, ένας δεύτερος γύρος συνομιλιών προγραμματίστηκε για τις 2 Ιουνίου. Στη νέα αυτή συνάντηση, η οποία επίσης έλαβε χώρα στην Κωνσταντινούπολη και συγκεκριμένα στο παλάτι Ciragan, οι δύο πλευρές προσήλθαν καλύτερα προετοιμασμένες και έχοντας η καθεμία στη φαρέτρα της πολύ συγκεκριμένες προτάσεις για την επίτευξη συμφωνίας. Της ουκρανικής αντιπροσωπείας ηγούνταν ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας της χώρας, Rustem Umerov, ενώ επικεφαλής της ρωσικής διπλωματικής ομάδας ήταν ο στενός σύμβουλος του Ρώσου προέδρου Vladimir Putin, Vladimir Medinsky. Ο νέος αυτός γύρος διαπραγματεύσεων, επιπλέον, ξεκίνησε με μία σύντομη εισαγωγική ομιλία του Τούρκου Υπουργού Εξωτερικών, Hakan Fidan, ο οποίος φρόντισε να διαμηνύσει προς πάσα κατεύθυνση ότι η χώρα του πρωταγωνιστεί στις προσπάθειες εύρεσης τρόπου τερματισμού της ρωσο-ουκρανικής εμπόλεμης σύγκρουσης και ότι είναι πάντα έτοιμη να κάνει «κάθε είδους βήματα προς τη διευκόλυνση αυτής της διαδικασίας, καθώς το κύριο μέλημά της είναι η διασφάλιση μίας βιώσιμης ειρήνης».
Εξέχουσας σημασίας, πάντως, αποτελεί το πλαίσιο εντός του οποίου έλαβε χώρα η εν λόγω συνάντηση. Πιο συγκεκριμένα, λιγότερο από 48 ώρες νωρίτερα, το βράδυ της 31ης Μαΐου, η Ουκρανία είχε εξαπολύσει μαζική επίθεση με drones (σύμφωνα με την Υπηρεσία Ασφαλείας της Ουκρανίας, χρησιμοποιήθηκαν 117 στον αριθμό) εναντίον ρωσικών στρατιωτικών βάσεων στη Σιβηρία, με στόχο ρωσικά βομβαρδιστικά αεροσκάφη που βρίσκονται εκεί και τα οποία έχουν τη δυνατότητα χρήσης πυρηνικών πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς. Η επιχείρηση αυτή, που έλαβε την ονομασία «Ιστός της Αράχνης» και προετοιμαζόταν για περισσότερο από ενάμιση χρόνο, υπολογίζεται ότι επέφερε σοβαρότατα πλήγματα σε 41 ρωσικά βομβαρδιστικά, με τις προκληθείσες ζημιές να ανέρχονται σε αρκετά δισεκατομμύρια δολάρια. Μάλιστα, χαρακτηρίστηκε από πολλούς αναλυτές ως η πιο σημαντική και ταυτόχρονα φιλόδοξη επίθεση του Κιέβου από την έναρξη του πολέμου. Ο ίδιος ο Ουκρανός πρόεδρος, Volodymyr Zelenskyy, δήλωσε ότι αυτή η επίθεση, δεκάδες χιλιόμετρα μακριά από τα κέντρα του πολέμου, έστειλε προς όλους το μήνυμα ότι η χώρα του δεν πρόκειται να υποταχθεί και πως παραμένει ικανή να συνεχίσει να πολεμάει, για όσο ακόμη χρειάζεται.
Η απάντηση της Μόσχας υπήρξε άμεση. Το ίδιο βράδυ εξαπέλυσε στα ουκρανικά εδάφη τη μεγαλύτερη επίθεση με μη επανδρωμένα αεροσκάφη από την αρχή του πολέμου (472 στον αριθμό), η οποία άφησε πίσω της τουλάχιστον 12 νεκρούς και περισσότερους από 60 τραυματίες. Στις ημέρες που ακολούθησαν, οι ρωσικές επιθέσεις κλιμακώθηκαν περαιτέρω, με εκατοντάδες drones και πυραύλους να πλήττουν εκ νέου το Κίεβο, την Οδησσό και περιοχές της Χερσώνας και του Σούμι, προκαλώντας νέες απώλειες και καταστροφή κρίσιμων υποδομών. Εν μέσω αμοιβαίων βομβαρδισμών, λοιπόν, επρόκειτο να ξεκινήσουν οι νέες απευθείας ειρηνευτικές συνομιλίες Ρωσίας – Ουκρανίας, με την ελπίδα πως θα οδηγούσαν σε μία διαρκή κατάπαυση του πυρός.
Το βασικό ζητούμενο για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, βεβαίως, ήταν να βρεθεί μία κοινή τομή ως προς τις προϋποθέσεις που οι δύο πλευρές θέτουν για την επίτευξη συμφωνίας. Αυτό, άλλωστε, είναι και το πιο δύσκολο σκέλος των διαπραγματεύσεων. Έτσι, από τη μία πλευρά η Μόσχα έχει προβάλει μία σειρά από απαιτήσεις, τις οποίες η Ουκρανία καταρχήν απορρίπτει κατηγορηματικά. Αυτές οι απαιτήσεις είναι η διεθνής αναγνώριση 5 ουκρανικών επαρχιών, των οποίων η Ρωσία ελέγχει αυτή τη στιγμή το μεγαλύτερο μέρος, ως ρωσικών (Κριμαία, Λουχάνσκ, Ντόνετσκ, Ζαπορίζια και Χερσώνα), η ουδετεροποίηση της Ουκρανίας με την παραίτηση της από κάθε επιθυμία ένταξης στην Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ, καθώς και η παροχή εγγυήσεων για την προστασία των ρωσόφωνων πληθυσμών της Ουκρανίας και η αναγνώριση ως επίσημης της ρωσικής γλώσσας που αυτοί ομιλούν. Επίσης, η Μόσχα προτείνει την άμεση και πλήρη διακοπή ανεφοδιασμού των ουκρανικών στρατευμάτων από τις «δυτικές δυνάμεις», την άρση του στρατιωτικού νόμου και την προκήρυξη, εντός 100 ημερών, ουκρανικών προεδρικών και βουλευτικών εκλογών.
Από την άλλη πλευρά, το Κίεβο διατηρεί τη δική του ατζέντα. Αρχικά, όπως είναι φυσικό, δεν επιθυμεί να δεσμευτεί καθ’ οποιονδήποτε τρόπο αναφορικά με το αξιόμαχο των στρατιωτικών δυνατοτήτων του και βέβαια επ’ ουδενί δεν συμφωνεί με το ενδεχόμενο διεθνούς αναγνώρισης της ρωσικής κυριαρχίας σε ουκρανικά εδάφη, καθώς σε μία τέτοια περίπτωση θα συναινούσε αυτόματα στον εδαφικό ακρωτηριασμό του.
Αντίθετα, ο «οδικός χάρτης» που πρότεινε στη συνάντηση της Κωνσταντινούπολης η ουκρανική πλευρά για την επίτευξη μίας διαρκούς ειρηνευτικής συμφωνίας περιλαμβάνει την άμεση κατάπαυση του πυρός για 30 ημέρες (με δυνατότητα παράτασης), την ανταλλαγή όλων των αιχμαλώτων πολέμου, την επιστροφή των παιδιών που έχουν μεταφερθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου βιαίως στη Ρωσία (πράξη που σύμφωνα με τη Μόσχα έγινε για την προστασία των ίδιων των παιδιών από τις ένοπλες συγκρούσεις), τη διατήρηση της ουκρανικής στρατιωτικής ισχύος, τη διασφάλιση του δικαιώματος της Ουκρανίας για μελλοντική ένταξη στην Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ, τη μη αναγνώριση της ρωσικής κυριαρχίας σε κατεχόμενα ουκρανικά εδάφη, καθώς και τη χρήση των υφιστάμενων γραμμών του μετώπου ως βάση για μελλοντικές συζητήσεις εδαφικής διευθέτησης. Επιπρόσθετα, το Κίεβο έχει προτείνει ως τελικό στάδιο επίτευξης συμφωνίας τη σύγκληση Συνόδου Κορυφής μεταξύ Putin και Zelenskyy με τη συμμετοχή και του Trump ως ουδέτερου παρατηρητή των συνομιλιών. Ο ίδιος ο Ουκρανός Πρόεδρος έχει πλέον δηλώσει πως περαιτέρω διαπραγματεύσεις σε χαμηλότερο επίπεδο δεν έχουν ουσία εάν δεν προηγηθεί απευθείας συνάντηση με τον Ρώσο Πρόεδρο, κάτι που η Μόσχα μέχρι στιγμής αποφεύγει.
Πάντως, κατόπιν όλων των παραπάνω και όπως μάλλον αναμενόταν, οι δύο πλευρές κατέληξαν να συμφωνήσουν ότι διαφωνούν, καθώς η καθεμία θεωρεί τους όρους που θέτει η άλλη απαράδεκτους, απορρίπτοντας τους δίχως δεύτερη σκέψη. Έτσι, και αυτός ο δεύτερος γύρος των ρωσο-ουκρανικών διαπραγματεύσεων έληξε δίχως μεγάλα αποτελέσματα, με τις δύο χώρες να συναινούν, όπως και στον πρώτο γύρο, μονάχα στο ζήτημα ανταλλαγής αιχμαλώτων (αυτή τη φορά μεγαλύτερου αριθμού). Μάλιστα, στις 9 και 10 Ιουνίου ξεκίνησαν οι πρώτες φάσεις αυτής της ανταλλαγής, με προτεραιότητα σε βαριά τραυματισμένους, ασθενείς και αιχμαλώτους νεαρής ηλικίας, ενώ προγραμματίζεται και η ανταλλαγή των σορών πεσόντων στρατιωτών. Επίσης, προς ώρας δεν έχει προγραμματιστεί κάποια νέα συνάντηση, αλλά ακόμη και αν συμβεί αυτό (που είναι πιθανό, μετά τη μελέτη των ειρηνευτικών μνημονίων που οι δύο πλευρές αντάλλαξαν) δεν διαφαίνεται το κατά πόσο αυτή θα επιφέρει θεαματικές αλλαγές στα ήδη υπάρχοντα δεδομένα. Η ουκρανική πλευρά αναμένει επίσημη απάντηση της Μόσχας επί των τελευταίων προτάσεων έως τα τέλη Ιουνίου, ενώ η Ε.Ε. εντείνει τις πιέσεις μέσω νέων κυρώσεων και οικονομικών μέτρων κατά της Ρωσίας.
Το παρόν των συνομιλιών, συνεπώς, χαρακτηρίζεται ομιχλώδες και ακολούθως το μέλλον αυτών προδιαγράφεται αβέβαιο. Ο χρόνος, όμως, πιέζει, τα περιθώρια στενεύουν και οι δύο χώρες οφείλουν, εάν πράγματι επιθυμούν τον τερματισμό των εχθροπραξιών και δεν κινούνται απλώς προσχηματικά, να προχωρήσουν με σύνεση και αποφασιστικότητα σε ουσιαστικές ενέργειες, συνυπολογίζοντας σε κάθε περίπτωση το κόστος που μία ειρηνευτική συμφωνία θα επιφέρει ένθεν κακείθεν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Συνομιλίες «εξπρές» Ρωσίας – Ουκρανίας: To αίτημα του Κιέβου – Τι συμφωνήθηκε, cnn.gr, διαθέσιμο εδώ
- Νέες συνομιλίες Ρωσίας – Ουκρανίας στην Κωνσταντινούπολη, liberal.gr, διαθέσιμο εδώ
- Russia sets out punitive terms at peace talks with Ukraine, reuters.com, διαθέσιμο εδώ
- Large-Scale Ukrainian Attack Targets Air Bases in Russia, nytimes.com, διαθέσιμο εδώ
- Ukraine-Russia Peace Talks Raise Hopes but Yield Little Progress, nytimes.com, διαθέσιμο εδώ
- Ukraine hits air bases thousands of miles inside Russia in audacious military operation, edition.cnn.com, διαθέσιμο εδώ
