Του Δημήτρη Κυριαζή,
Ποια η σχέση μεταξύ της αλήθειας και της έκφρασης; Αποτυπώνεται εύστοχα ο κόσμος μέσα από ένα μυθιστόρημα ή μια νουβέλα; Έχει όντως δίκιο η τέχνη στις κριτικές παρεμβάσεις που κάνει; Και ποια η σημασία της εν τέλει στον καθημερινό μας βίο;
Για να απαντηθούν τα παραπάνω ερωτήματα πρέπει να γίνει κατανοητό το εξής: η μυθοπλασία και κάθε είδους μύθευμα και υλική αναπαράσταση αποτυπώνει ένα αξιακό πλαίσιο. Διαβάζοντας ένα βιβλίο, κοιτώντας έναν πίνακα, παρακολουθώντας ένα θεατρικό σκέρτσο, βυθιζόμαστε παράλληλα στη δομή των αξιών του καλλιτέχνη και του πεζογράφου. Πέρα από το σενάριο, φανταστικό ή μη δεν έχει σημασία, γνωρίζουμε με λίγα λόγια τις ιδέες μίας εποχής και το κοινωνικό περιβάλλον μιας ιστορικής συγκυρίας. Κάθε λεκτική, ας πούμε, εκφορά υποκειμενικών νοημάτων συνοδεύεται από μία ολόκληρη κοινωνική «συγκομιδή» εννοιών, από ένα ολόκληρο πλέγμα κατανόησης των εξουσιαστικών σχέσεων.
Παράδειγμα χαρακτηριστικό (μεταξύ απείρων άλλων) η Τζέιν Όστεν, ο Ντοστογιέφσκι ή ο Όργουελ. Αυτό που διδάσκουν είναι ότι, δεν πρέπει να αξιολογείται το περιεχόμενο για την εγκυρότητα του πολλές φορές. Καμία περηφάνεια και καμία προκατάληψη δεν θα μας ενδιέφερε αν δεν προβαλλόταν η πατριαρχική δομή της πρώιμα νεωτερικής αγγλικής κοινωνίας και κανένας μεγάλος αδερφός αν δεν παρουσιαζόταν η δυστοπία με απόλυτα δυστοπικά αφηγηματικό τρόπο. Δεν εντοπίζουμε την αλήθεια σε κανένα «υπόγειο», αλλά στην ερμηνεία του από τον Ρώσο λογοτέχνη. Επομένως, ενδέχεται η αλήθεια να μην προκύπτει μέσα από την ατόφια παράθεση γεγονότων, αλλά εντοπίζεται μέσα από τα αξιακά συγκείμενα που αγκαλιάζουν το κείμενο. Μας ενδιαφέρει όντως εν ολίγοις η Υπερηφάνεια και η Προκατάληψη, ο ολοκληρωτισμός, η δυσφορία της ζωής, ο αντι-ηρωισμός και όχι να ψάξουμε να τα βρούμε με τη συγκεκριμένη έκφραση που μας τα παραθέτουν.
Το θέμα είναι τί σημασία έχει αυτή η εκ των πραγμάτων υπόρρητη έκθεση και διακίνηση ιδεών για μας του ίδιους; Μας απασχολεί η λογοτεχνία διότι μας χαλαρώνει και γεμίζουμε τον ελεύθερό μας χρόνο κάπως ουσιαστικά; Γίνεται να αποκοπεί ένα κείμενο από τις ηθικές και αξιακές του συνδηλώσεις; Στο κάτω κάτω και οι συγγραφείς δεν έχουν κοινωνικοποιηθεί και δεν έχουν εσωτερικεύσει έναν «δεδομένο» κόσμο με τα αντίστοιχα πρότυπα; Και στο σημείο αυτό έρχεται η τέχνη της γραφής να καλύψει ενδεχόμενα κενά της ηθογραφικής ιστοριογραφίας. Κάθε κείμενο υποδηλώνει πάθη, εμμονές, «προκαταλήψεις», σχέσεις ανισότητας. Κάθε ανάγνωσμα παίρνει τον χαρακτήρα μίας προσωπικής εθνογραφίας μικρής έντασης. Πως θα καταλάβεις τον τρόπο που αποτυπώθηκε ο σοβιετισμός λόγου χάρη αν δε διαβαστεί η Φάρμα των ζώων.
Συνοψίζοντας, εκείνο που ενδιαφέρει δεν είναι τόσο ή μόνο η φαντασία, που απολήγει και σε δικές μας φαντασιώσεις καμία φορά, επειδή ακριβώς δεν είναι αποκομμένη από μία ευρύτερη αξιακή ηγεμονία. Δεν γίνεται να αποκοπεί ο λογοτέχνης και το κάθε εκφραστικό υποκείμενο που έρχεται αντιμέτωπο με την αλήθεια του, από την γενικευμένη αλήθεια της εποχής του. Άρα, εμείς δε διαβάζουμε μόνο μία ιστορία ψάχνοντας μία αφηγηματική και συγγραφική αρτιότητα. Εμείς, ακόμη κι αν δεν το καταλαβαίνουμε, διαβάζουμε τους ανθρώπους που γράψανε τα βιβλία, και τους ήρωες που τα υποστασιοποιούν. Πέρα από τους πρωταγωνιστές, πρωταγωνιστούν και οι συγγραφείς παρέα με τους διαμορφωτές τους. Από την άποψη αυτή η τέχνη έχει πάντα δίκιο υποδεικνύοντάς μας τον τρόπο(ους).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Λογοτεχνία και πολιτική στον Τζόρτζ Όργουελ, bookpress.gr, διαθέσιμο εδώ.
