Της Βερονίκης Κούτσικου,
Πριν από λίγα χρόνια, το διάβασμα σήμαινε ατελείωτες ώρες στη βιβλιοθήκη, μολύβι στο χέρι και σελίδες γεμάτες υπογραμμίσεις και σημειώσεις. Η διαδικασία της μάθησης ήταν μία προσωπική και ενεργή προσπάθεια, που απαιτούσε χρόνο, αφοσίωση και διαρκή ενασχόληση με το υλικό. Σήμερα, όμως, η εικόνα αυτή έχει αλλάξει ριζικά. Ένας φοιτητής μπορεί πλέον να γράψει εργασία, να δημιουργήσει διάγραμμα ή να μεταφράσει ένα δύσκολο επιστημονικό άρθρο με μερικές απλές προτάσεις σε μια ψηφιακή πλατφόρμα. Η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) έχει μπει στον χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης με τρόπο που μοιάζει αθόρυβος, αλλά η επίδρασή της είναι βαθιά και ριζοσπαστική. Η πρωτοφανής αυτή αλλαγή εγείρει σοβαρά ερωτήματα γύρω από τη φύση της μάθησης, τη σχέση του ανθρώπου με την τεχνολογία και τα όρια ανάμεσα στην υποστήριξη και την υποκατάσταση.
Η μεγάλη ερώτηση που προκύπτει — και που επαναλαμβάνεται ως κεντρικό θέμα σε όλο το κείμενο — είναι αν βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα εκπαιδευτική επανάσταση ή σε έναν κίνδυνο παθητικοποίησης των φοιτητών. Με άλλα λόγια, η ΤΝ είναι ένας σύμμαχος που μας βοηθάει ή μήπως ένας έξυπνος αντιγραφέας που απομακρύνει τον άνθρωπο από τη διαδικασία της μάθησης;
Η υπόσχεση της εξατομικευμένης μάθησης
Η ΤΝ προσφέρει μία υποσχόμενη οπτική για την εκπαίδευση: την εξατομικευμένη μάθηση. Όπως περιγράφεται στην ενότητα αυτή, πλατφόρμες όπως το Knewton και το DreamBox αξιοποιούν εξελιγμένους αλγορίθμους για να εντοπίσουν τις αδυναμίες κάθε μαθητή και να προσαρμόσουν τη διδασκαλία σε πραγματικό χρόνο. Αυτή η δυνατότητα εξατομίκευσης ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στην εκπαίδευση, καθώς προσαρμόζει το μαθησιακό υλικό στο γνωστικό επίπεδο και στις ανάγκες του κάθε ατόμου, κάτι που ήταν ανέφικτο με τις παραδοσιακές μεθόδους.
Επιπλέον, εργαλεία όπως το Grammarly ή το ChatGPT που χρησιμοποιούνται ήδη στο πανεπιστημιακό περιβάλλον βοηθούν τον φοιτητή να βελτιώσει τον γραπτό του λόγο προσφέροντας διορθώσεις και επεξηγήσεις που προάγουν την αυτοδιόρθωση και την κατανόηση. Έτσι, όπως σημειώνεται, η ΤΝ δεν έρχεται για να αντικαταστήσει τη μάθηση, αλλά για να γίνει σύμμαχός της, δίνοντας τη δυνατότητα στους φοιτητές να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους πιο στοχευμένα και αποδοτικά.
Αυτό επιβεβαιώνει την αρχική διατύπωση ότι η ΤΝ μπορεί να ισορροπήσει το εκπαιδευτικό πεδίο, ειδικά σε έναν κόσμο όπου οι φοιτητές συχνά έχουν πολλές υποχρεώσεις και διαφορετικά μορφωτικά υπόβαθρα. Συνεπώς, η ΤΝ προσφέρει ένα προσαρμοσμένο μαθησιακό περιβάλλον που βοηθά στην ατομική πρόοδο και όχι μόνο στην ομοιόμορφη διδασκαλία.
Ο κίνδυνος της «ευκολίας» και η ψευδαίσθηση της μάθησης
Ωστόσο, παρά την προοπτική της εξατομικευμένης μάθησης, το κείμενο προειδοποιεί για σοβαρούς κινδύνους. Όπως επισημαίνει ο Nicholas Carr στο βιβλίο του The Shallows (2010), η υπερβολική χρήση ψηφιακών τεχνολογιών ενδέχεται να αποσπά την προσοχή και να μειώνει την ικανότητα βαθιάς κατανόησης. Εδώ γίνεται μία σημαντική ενδοκειμενική αναφορά στο πρόβλημα της «ευκολίας» που προσφέρει η ΤΝ: ο φοιτητής που χρησιμοποιεί την ΤΝ απλώς για να παραδώσει μια «άψογη» εργασία χωρίς να εμπλακεί ενεργά με το περιεχόμενο, ενδέχεται να φτάσει σε μια κατάσταση όπου δεν έχει πραγματικά μάθει.
Η ταχύτητα και η ευκολία παραγωγής απαντήσεων δημιουργούν την ψευδαίσθηση της γνώσης, αλλά λείπει η κριτική σκέψη και η βαθιά εμπλοκή στη μαθησιακή διαδικασία — στοιχεία που το κείμενο αναγνωρίζει ως απαραίτητα για τη μεταφορά της γνώσης σε πραγματικές συνθήκες. Αυτή η ψευδαίσθηση συνδέεται άμεσα με την προηγούμενη ενότητα, όπου η ΤΝ βοηθά, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να αποξενώσει τον φοιτητή από το ίδιο το ταξίδι της μάθησης, καθιστώντας τη διαδικασία επιφανειακή και μη βιωματική.
Μαθαίνουμε ή απλώς διαχειριζόμαστε την πληροφορία;
Συνεχίζοντας την κριτική προσέγγιση, το κείμενο αναδεικνύει ότι η μάθηση δεν είναι απλώς η απόκτηση πληροφοριών, αλλά μια πολύπλοκη διαδικασία που περιλαμβάνει λάθη, απορίες και προσωπική αναζήτηση. Η ΤΝ, όπως επισημαίνεται, συχνά παρακάμπτει αυτή τη διαδικασία, δίνοντας άμεσα έτοιμες απαντήσεις.
Το σημείο αυτό αποτελεί μια σαφή ενδοκειμενική συνέχεια με το προηγούμενο μέρος για τον κίνδυνο της ευκολίας: η διαχείριση της πληροφορίας δεν ταυτίζεται με τη γνώση. Η πληροφορία είναι συχνά αποσπασματική, ενώ η γνώση απαιτεί συνείδηση, πλαίσιο αλλά κι ερμηνεία — στοιχεία που, προς το παρόν, παραμένουν αποκλειστικά ανθρώπινα. Η αναφορά αυτή εμπλέκει και το πρώτο κεφάλαιο, όπου τονίζεται η αξία της ενεργούς συμμετοχής στη μάθηση, κάτι που η ΤΝ μπορεί να υποκαταστήσει αλλά όχι να αντικαταστήσει πλήρως.
Η μάθηση, λοιπόν, δεν είναι απλώς το τελικό αποτέλεσμα, αλλά το ίδιο το ταξίδι, η διαδικασία μέσα από την οποία το άτομο αναπτύσσει δεξιότητες κριτικής σκέψης και αυτονομίας.
Ηθικά και παιδαγωγικά διλήμματα
Η χρήση της ΤΝ στην εκπαίδευση δεν αφορά μόνο τεχνικά ή παιδαγωγικά ζητήματα, αλλά εγείρει και σημαντικά ηθικά διλήμματα. Όπως τονίζεται, αν ένας φοιτητής υποβάλει εργασία που δημιουργήθηκε κυρίως από ΤΝ, σε ποιον ανήκει αυτή η εργασία; Πού τελειώνει η βοήθεια και πού αρχίζει η υποκατάσταση;
Το πρόβλημα της λογοκλοπής αναδεικνύεται ως καίριο, καθώς τα ακαδημαϊκά ιδρύματα παλεύουν να ορίσουν τι σημαίνει αυτή η έννοια στην εποχή της ΤΝ. Το ζήτημα αυτό συνδέεται με το προηγούμενο, αφού η υπερεξάρτηση από την ΤΝ μπορεί να οδηγήσει σε παθητικούς φοιτητές που βλέπουν τη μάθηση μόνο ως παραγωγή περιεχομένου, όχι ως μια ενεργή διαδικασία κατανόησης και ανάπτυξης.
Οι εκπαιδευτικοί, λοιπόν, καλούνται να επανεξετάσουν τις μεθόδους αξιολόγησης, δίνοντας έμφαση όχι μόνο στο τελικό προϊόν, αλλά και στη διαδικασία σκέψης που το συνοδεύει. Αυτή η παιδαγωγική αναθεώρηση αποτελεί βασικό κομμάτι της σύγχρονης εκπαιδευτικής έρευνας.
Συμπεράσματα: Το μέλλον της μάθησης με ΤΝ
Συνοψίζοντας, η ΤΝ στην ανώτατη εκπαίδευση είναι ταυτόχρονα, μία ευκαιρία και μία πρόκληση. Όπως σημειώνεται, η εξατομικευμένη μάθηση που προσφέρει μπορεί να οδηγήσει σε μια πιο προσιτή και αποτελεσματική εκπαιδευτική , αλλά η υπερβολική εξάρτηση από αυτήν ενέχει τον κίνδυνο της παθητικοποίησης και της επιφανειακής μάθησης.
Η τεχνολογία αυτή, λοιπόν, πρέπει να χρησιμοποιείται ως εργαλείο που ενισχύει τη διαδικασία μάθησης, όχι ως υποκατάστατο αυτής. Η ανθρώπινη κρίση, η κριτική σκέψη και η δημιουργικότητα παραμένουν στοιχεία που η ΤΝ δεν μπορεί να αντικαταστήσει.
Τέλος, το κείμενο καλεί σε μια ισορροπημένη προσέγγιση που συνδυάζει την τεχνολογία με τις παραδοσιακές αξίες της εκπαίδευσης, προκειμένου να αξιοποιηθούν πλήρως τα οφέλη της ΤΝ χωρίς να χαθούν οι βασικές αρχές της μάθησης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- B.P.Woolf (2010), Building Intelligent Interactive Tutors: Student-centered Strategies for Revolutionizing E-learning. Morgan Kaufmann.
- N.Carr (2010), The Shallows: What the Internet Is Doing to Our Brains. W. W. Norton & Company.
- R.S. Baker & P.S Inventado (2014), Educational Data Mining and Learning Analytics. In Learning Analytics, Edition: Springer,διαθέσιμο εδώ
- A guide to deep learning in healthcare, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov, διαθέσιμο εδώ
- Ρ.Luckin,W. Holmes,M. Griffiths, &L.B. Forcier (2016), Intelligence Unleashed: An Argument for AI in Education, Pearson,researchgate.net,διαθέσιμο εδώ
- Selwyn, N. (2019),Should Robots Replace Teachers? AI and the Future of Education, research.monash.edu, διαθέσιμο εδώ
