Της Ελένης Μήτσιου,
Μία από τις πιο σκληρές και καθοριστικές εμπειρίες της ανθρώπινης ύπαρξης αποτελεί ο πόνος. Καθένας μας έχει χαραγμένη στη μνήμη του, τουλάχιστον, μια δική του εμπειρία πόνου. Κακώσεις, κατάγματα, εγκαύματα, φλεγμονώδεις καταστάσεις, σπασμοί, οσφυαλγίες, δυσμηνόρροια, πόνοι σε εσωτερικά όργανα, όπως στις περιπτώσεις της σκωληκοειδίτιδας ή της νεφρολιθίασης, νευρομυϊκές διαταραχές, ακόμη και επίπονες μολυσμένες δερματικές κύστες. Η λίστα των αιτιών πόνου παρουσιάζεται ατέρμονη, ωστόσο, για την περιγραφή του δεν αρκούν οι ορισμοί και η φυσιολογία πίσω από εκείνους.
Επιπλέον, κάθε ασθενής βιώνει τον πόνο μοναδικά, με διαφορετική ένταση και αντοχή, όπως άλλωστε γνωρίζουν και λαμβάνουν υπόψη οι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης. Το παραπάνω γεγονός οφείλεται σε μια πληθώρα βιολογικών και ψυχοκοινωνικών παραγόντων, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται το φύλο, η ηλικία, γενετικές παράμετροι, ακόμη και η εθνικότητα, σύμφωνα με δεδομένα τα οποία προέκυψαν από έρευνες σχετικά με χρόνια νοσήματα. Αν και τους περισσότερους από εμάς διακατέχουν έντονα αρνητικά συναισθήματα στη σκέψη του πιθανού πόνου ή κάποιας μορφής του την οποία έχουμε εντόνως βιώσει στο παρελθόν, για τους πάσχοντες από αλγοφοβία ο έλεγχος των παραπάνω συναισθημάτων καθίσταται πολύ δυσκολότερος, αν όχι ανέφικτος.
Ορισμός και συχνότητα
Εμβαθύνοντας στην αλγοφοβία, θα την ορίζαμε ως τη φοβία του σωματικού πόνου, η οποία συνοδεύεται από εξαιρετικά έντονη ανησυχία, πανικό και καταθλιπτικές τάσεις, πλην του υπέρμετρου φόβου, τον οποίο μαρτυρά και η ετυμολογία της (άλγος=πόνος). Επιπροσθέτως, η ανησυχία που διακατέχει τα άτομα φαίνεται πως ενισχύει την ευαισθησία και την ευαλωτότητά τους στον πόνο, ενώ εντονότερα παρατηρείται σε πάσχοντες συνδρόμων χρόνιου πόνου. Συγκεκριμένα, μελέτη αποκάλυψε πως μεταξύ των ασθενών με οσφυαλγία (κοινώς, πόνος στη «μέση», δηλαδή στην οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης), το 50% αυτών παρουσιάζει έντονη ανησυχία.
Γενικότερα, τα στατιστικά υπογραμμίζουν πως το 20% με 50% του γενικού πληθυσμού παγκοσμίως πλήττεται από κάποια μορφή χρόνιου πόνου, ενώ η παρουσία του συγκαταλέγεται ως μία από τις πιο κοινές αιτίες αναζήτησης ιατρικής συνδρομής. Κατ΄επέκταση, δεν προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι, περίπου, μια τάξη του 67% των ατόμων με χρόνιο πόνο εμφανίζουν κάποια διαταραχή ψυχικής υγείας, όπως αγχώδη διαταραχή ή κατάθλιψη.
Αίτια και συμπτώματα
Περνώντας στην αιτιολογία της προκείμενης φοβίας, ο αδιάκοπος φόβος και η έντονη ανησυχία φαίνεται να λειτουργούν ως «προστατευτικός μηχανισμός», αποτρέποντας τους πάσχοντες από τη συμμετοχή τους σε δραστηριότητες ή καταστάσεις οι οποίες, φαινομενικά, δύνανται να προκαλέσουν ή να επιδεινώσουν τον ήδη υπάρχοντα πόνο. Εντούτοις, η υπερεκτίμηση της πιθανότητας εμφάνισης ή της «απειλής» του, επιδεινώνουν την κατάσταση, καθώς οι νευροδιαβιβαστές οι οποίοι σχετίζονται με τη ρύθμιση του άγχους και του φόβου επηρεάζουν την αντίληψη του πόνου, προκαλώντας, έτσι, δύο συνυπάρχοντα και «συμπλεκόμενα» προβλήματα.
Αν και η αλγοφοβία δύναται να εμφανιστεί στον οποιονδήποτε, οι ηλικιωμένοι πάσχοντες από σύνδρομα χρόνιου πόνου παρουσιάζονται επιρρεπέστεροι. Συγκεκριμένα, ανάμεσα στους πιο κοινούς τύπους χρόνιου πόνου, φαίνεται να συγκαταλέγονται οι εξής:
- Νεοπλασματικοί πόνοι (οφειλόμενοι σε καρκίνο).
- Πονοκέφαλοι.
- Πόνοι προκαλούμενοι από φλεγμονώδεις καταστάσεις (παραδείγματος χάρη, περιπτώσεις λοιμώξεων και αυτοάνοσων νοσημάτων).
- Αλγαισθητικοί πόνοι, οι οποίοι εμφανίζονται έπειτα από τραυματισμό κάποιου ιστού, όπως σε περιπτώσεις διαστρεμμάτων, εγκαυμάτων ή μωλώπων.
- Ψυχογενείς πόνοι, συσχετιζόμενοι με ψυχολογικούς παράγοντες.
- Μυοσκελετικοί πόνοι (μεταξύ των οποίων ο πόνος της αρθρίτιδας).
- Νευρογενείς πόνοι, λόγω τραυματισμένων νεύρων ή διαταραχών του νευρικού συστήματος.
Ακόμη, τους ασθενείς κατακλύζει ένας συνεχής κύκλος εναλλαγής φόβου και ανησυχίας, ξεκινώντας με τη καταστροφολογία. Το άτομο πάντοτε αναμένει τη χειρότερη εξέλιξη των πραγμάτων, ενώ ο πόνος λογίζεται ως απειλή. Συνεχίζοντας, η υπερεπαγρύπνηση παίρνει τα ηνία με τον φόβο να προέρχεται από την ενδεχόμενη εμφάνιση του πόνου, χωρίς απαραίτητα τελικά να ακολουθήσει η βίωσή του. Η συγκεκριμένη πεποίθηση τον καθιστά παρών σε όλα τα πιθανά σενάρια, με αβλαβείς δραστηριότητες και αισθήσεις να παρερμηνεύονται.
Ο εν λόγω κύκλος κλείνει με την επακόλουθη αποφυγή του πιθανολογικού πόνου, συνεπάγοντας την αναβολή μιας πληθώρας δραστηριοτήτων και καταστάσεων. Πιθανή καθίσταται η κινησιοφοβία (εμποδίζοντας την επούλωση και την αποκατάσταση), η εμφάνιση δυσλειτουργιών, αυξημένων πόνων ή επιπλέον προβλημάτων υγείας, ενώ η κοινωνική ζωή και η απόδοση του ατόμου στο σχολείο ή την εργασία του ενδέχεται να πληγούν. Επιπλέον, οι κρίσεις πανικού πυροδοτούνται λόγω του προβληματισμού και της ανησυχίας, με αποτέλεσμα την εμφάνιση μιας εκτενούς λίστας συμπτωμάτων. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται το ρίγος, η ζάλη, η υπεριδρωσία, η δυσπεψία, η ταχυπαλμία, η ναυτία, η δύσπνοια και ο τρόμος (τρέμουλο).
Διάγνωση και θεραπεία
Δυστυχώς, η διάγνωση της φοβίας καθίσταται αρκετά απαιτητική, κυρίως μεταξύ των ατόμων τα οποία εμφανίζουν σύνδρομα χρόνιου πόνου. Πρωταρχικό στόχο της διάγνωσης αποτελεί η διάκριση του πραγματικού πόνου από τον φόβο της έκθεσης σε αυτόν. Η λεπτομερής περιγραφή του πόνου, περιλαμβάνοντας πληροφορίες για τη διάρκεια, την ένταση, τη συχνότητα και τα συναισθήματα τα οποία τον χαρακτηρίζουν, αναμφισβήτητα, θα συμβάλλουν στη διάγνωση.
Επιπρόσθετα, η Κλίμακα Συμπτωμάτων Άγχους του Πόνου (Pain Anxiety Symptom Scale, “PASS”) δύναται να προσφέρει μια προσέγγιση της σοβαρότητας της αλγοφοβίας. Συγκεκριμένα, η κλίμακα ζητά από τον ασθενή να βαθμολογήσει κάποιες καταστάσεις, σύμφωνα με τον βαθμό στον οποίο τις βιώνει. Μερικές εκ των ενδεικτικών ερωτήσεων αφορούν ερωτήματα σχετικά με το αν δύναται να σκεφτεί σωστά όταν πονά ή εάν βιώνει ναυτία. Η κλίμακα κυμαίνεται από το 0 (καθόλου) έως το 5 (πάντα), ενώ διαφορετικά ερωτηματολόγια/κλίμακες θα οδηγήσουν στην αξιολόγηση της κινησιοφοβίας ή την αποφυγή καταστάσεων.
Γενικώς, ο πάροχος υγειονομικής περίθαλψης θα οδηγηθεί στη διάγνωση, εάν συνυπάρχουν μερικές από τις παρακάτω καταστάσεις:
- Αποφυγή καταστάσεων ή δραστηριοτήτων που ενδέχεται να οδηγήσουν στην εμφάνιση πόνου.
- Αίσθηση έντονου φόβου και ανησυχίας στην ιδέα του.
- Ύπαρξη της φοβίας για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των έξι μηνών.
- Υποβάθμιση της ποιότητας ζωής του ασθενούς, εξαιτίας του φόβου.
Ανάμεσα στις διαθέσιμες θεραπευτικές προσεγγίσεις κατατάσσεται η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (cognitive-behavioral therapy, “CBT”), προσπαθώντας να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται ο πόνος, στοχεύοντας στην ελαχιστοποίηση της απειλής που αισθάνεται το άτομο. Επίσης, η θεραπεία έκθεσης (exposure therapy), όπως αποκαλύπτει το όνομά της, εκθέτει τον ασθενή σταδιακά στις κινήσεις, και γενικότερα στις δραστηριότητες, που απέφευγε, καθώς θεωρούσε πως θα οδηγήσουν στην αίσθηση πόνου. Τέλος, η φυσική άσκηση, θα συμβάλλει στον περιορισμό του φόβου, βελτιώνοντας τη διάθεση και βοηθώντας στη διαχείριση του συνόλου των αρνητικών συναισθημάτων που κατακλύζουν τον ασθενή.
Πρόληψη
Πρόληψη της αλγοφοβίας δεν υφίσταται, εντούτοις, ορισμένα μέτρα συστήνεται να ληφθούν ώστε, αφενώς να ρυθμιστούν τα επίπεδα άγχους και αφετέρου, να βελτιωθεί ο χρόνιος πόνος. Η αποφυγή της καφεΐνης, των καταχρήσεων και η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής (περιλαμβάνοντας τη σωματική άσκηση, επαρκείς ώρες ποιοτικού ύπνου καθημερινώς και τη διατήρηση υγιεινού διατροφολογίου) θα συμβάλλουν, αν όχι στην αποφυγή της φοβίας, αναμφισβήτητα, στην καλύτερη διαχείρισή της. Επιπλέον, το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον συνδυαστικά με την κατάλληλη υποστήριξη από παρόχους υγειονομικής περίθαλψης, θα δημιουργήσουν ένα υποστηρικτικό περιβάλλον που θα αποτρέψει την εμφάνισή της ή θα βοηθήσει στην αντιμετώπισή της.
Συνοψίζοντας, η επιβαρυμένη κατάσταση υγείας, καθαυτή, αποτελεί μια σύνθετη και απαιτητική κατάσταση την οποία καλούνται να αντιμετωπίσουν οι ασθενείς με χρόνια νοσήματα. Εξαιτίας του προαναφερθέντος χρόνιου χαρακτήρα των παραπάνω παθήσεων, η συσσώρευση κούρασης και τραυματικών εμπειριών, δικαιολογημένα, δύναται να προκαλέσει συνυπάρχουσες ψυχικές νόσους, συμπεριλαμβανομένης της αλγοφοβίας. Ωστόσο, με το κατάλληλο υποστηρικτικό περιβάλλον, οι ασθενείς θα περιορίσουν ή θα αποφύγουν την εμφάνισή της και θα βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους. Τέλος, μια περιεκτική και εύστοχη προσέγγιση στην αλγοφοβία δίνει το απόφθεμα του αναισθησιολόγου, εξειδικευμένου στην αντιμετώπιση του πόνου και καθηγητή στο πανεπιστήμιο του Stanford, Sean Mackey, το οποίο έχει ως εξής “Chronic pain is not all about the body, and it’s not all about the brain – it’s everything. Target everything. Take back your life.” (ελεύθερη μετάφραση: «Ο χρόνιος πόνος δεν αφορά αποκλειστικά το σώμα ή το μυαλό — επηρεάζει την ύπαρξη συνολικά. Στόχευσε ολιστικά. Πάρε τη ζωή ξανά στα χέρια σου»).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Individual Differences in Pain: Understanding the Mosaic that Makes Pain Personal, PMC, διαθέσιμο εδώ
- Algophobia (Fear of Pain), Cleveland Clinic, διαθέσιμο εδώ
- Sean Mackey, M.D., Ph.D., Stanford Profiles, διαθέσιμο εδώ
