Της Ραφαηλίας Γρόσιου,
Η σύμβαση δωρεάς κατέχει σημαντική θέση στο ελληνικό δίκαιο, καθώς πρόκειται για μία από τις πλέον συχνές πράξεις διανομής περιουσίας, είτε στο πλαίσιο της οικογενειακής αλληλεγγύης, είτε με σκοπό την υποστήριξη κοινωνικών ή φιλανθρωπικών σκοπών. Με βάση τον Αστικό Κώδικα, και ειδικότερα τα άρθρα 496 έως 520, ρυθμίζονται αναλυτικά οι προϋποθέσεις σύστασης της δωρεάς, οι συνέπειές της, καθώς και οι λόγοι και η διαδικασία ανάκλησής της.
Πρωτίστως, είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε τη βασική νομική φύση της δωρεάς. Όπως ορίζεται στο άρθρο 496 ΑΚ, η δωρεά αποτελεί σύμβαση, δηλαδή διμερή δικαιοπραξία, με την οποία ο δωρητής, χωρίς νομική υποχρέωση, παραχωρεί περιουσιακό όφελος στο δωρεοδόχο. Η πρόθεση για παροχή χωρίς αντάλλαγμα είναι το κύριο χαρακτηριστικό που διαφοροποιεί τη δωρεά από άλλες μεταβιβαστικές συμβάσεις, όπως η πώληση ή η ανταλλαγή.
Περαιτέρω, όσον αφορά στον τύπο που απαιτείται για τη σύναψη της δωρεάς, παρατηρείται διαφοροποίηση ανάλογα με τη φύση του αντικειμένου. Ειδικότερα, η δωρεά κινητών πραγμάτων δύναται να γίνει προφορικά ή ακόμα και με άτυπη συμφωνία, εκτός αν προβλέπεται άλλως ή πρόκειται για δωρεά υπό αναβλητική αίρεση ή προθεσμία. Αντιθέτως, η δωρεά ακινήτων, βάσει των άρθρων 369 και 1033 ΑΚ, απαιτεί αυστηρά συμβολαιογραφικό έγγραφο και μεταγραφή στο αρμόδιο υποθηκοφυλακείο, προκειμένου να παραγάγει έννομες συνέπειες.
Επιπλέον, το άρθρο 497 ΑΚ αναφέρεται στη δυνατότητα δωρεάς μελλοντικής περιουσίας, υπό την προϋπόθεση ότι καταρτίζεται ενώπιον συμβολαιογράφου. Αυτός ο τύπος δωρεάς είναι ιδιαιτέρως χρήσιμος σε περιπτώσεις μεταβίβασης επενδύσεων ή μελλοντικών εισοδημάτων, με τη ρητή επιφύλαξη της βούλησης του δωρητή μέχρι την επελεύσεως της περιουσιακής ενίσχυσης.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η δωρεά μπορεί να συνοδεύεται από υποχρέωση παροχής από τον δωρεοδόχο, δημιουργώντας έτσι την έννοια της επαχθούς δωρεάς. Σύμφωνα με το άρθρο 500 ΑΚ, αυτή η μορφή επιτρέπει την εισαγωγή όρων υπέρ του δωρητή ή τρίτων, όπως για παράδειγμα η υποχρέωση φροντίδας ή καταβολής ποσού. Παρά τη φαινομενική σύγκλιση με τη σύμβαση ανταλλαγής, η επαχθής δωρεά διατηρεί το δωρεοχαρακτήρα της λόγω του πλεονεκτήματος που λαμβάνει ο δωρεοδόχος.
Ιδιαίτερη σημασία έχει και η δυνατότητα ανάκλησης της δωρεάς. Το ελληνικό δίκαιο παρέχει στον δωρητή, υπό προϋποθέσεις, το δικαίωμα να επανέλθει στην προτέρα κατάσταση. Το άρθρο 505 ΑΚ επιτρέπει την ανάκληση για λόγους αχαριστίας, η οποία μπορεί να εκδηλωθεί μέσω εγκληματικών ή απρεπών συμπεριφορών του δωρεοδόχου. Παραδείγματα περιλαμβάνουν την προσβολή της τιμής ή της σωματικής ακεραιότητας του δωρητή. Συμπληρωματικά, το άρθρο 508 ΑΚ προβλέπει την ανάκληση, εάν η οικονομική κατάσταση του δωρητή μεταβληθεί ουσιωδώς προς το χειρότερο, θέτοντας σε κίνδυνο τη διαβίωσή του.
Δεν πρέπει να παραλείψουμε τη διάκριση μεταξύ δωρεάς εν ζωή και δωρεάς αιτία θανάτου. Η δεύτερη, κατά το άρθρο 496 εδ. β΄ ΑΚ, διαφέρει ουσιωδώς ως προς το χρονικό σημείο παραγωγής των αποτελεσμάτων της, καθώς αυτά επέρχονται μόνο μετά τον θάνατο του δωρητή, υπό την προϋπόθεση ότι η δωρεά έχει γίνει με τον απαιτούμενο τύπο και έχει γίνει αποδεκτή από τον δωρεοδόχο.
Ένα ακόμη ουσιώδες στοιχείο είναι οι φορολογικές συνέπειες της δωρεάς. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, κάθε δωρεά υπόκειται σε φορολογία, με τους συντελεστές να διαφέρουν ανάλογα με τον βαθμό συγγένειας μεταξύ των συμβαλλομένων. Οι άμεσοι συγγενείς υπάγονται σε ευνοϊκότερη φορολογική μεταχείριση, ενώ για μη συγγενικά πρόσωπα ισχύουν υψηλότεροι φορολογικοί συντελεστές. Η σχετική δήλωση πρέπει να υποβάλλεται στην αρμόδια ΔΟΥ εντός προθεσμίας, με επισύναψη του συμβολαίου δωρεάς, όπου απαιτείται.
Συνοψίζοντας, η δωρεά δεν αποτελεί μόνο μία πράξη γενναιοδωρίας, αλλά και μία πράξη με σημαντικό νομικό και πρακτικό βάρος. Η κατανόηση του τρόπου σύστασης των ενδεχόμενων όρων και των συνεπειών της δωρεάς, καθώς και των λόγων που δύνανται να οδηγήσουν στην ανάκλησή της, καθιστά αναγκαία τη συμβουλή νομικού ειδικού προ της σύναψής της, ιδίως όταν αφορά ακίνητη ή μεγάλης αξίας περιουσία. Η προσεκτική κατάρτιση της σύμβασης διασφαλίζει την εγκυρότητα της πράξης και την αποφυγή μελλοντικών δικαστικών εμπλοκών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Απόστολος Σ. Γεωργιάδης (2024), Εγχειρίδιο Ειδικού Ενοχικού Δικαίου, 2η Έκδοση, εκδ. Σάκκουλα
