Της Άννας-Μαρίας Γερακάρη,
Στη σύγχρονη ψηφιακή εποχή βιώνουμε ένα κύμα τεράστιων αλλαγών σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής. Αναμφίβολα, διανύουμε επίσημα την εποχή κατά την οποία οι σχέσεις συρρικνώνονται σε ειδοποιήσεις και η επιθυμία συμπυκνώνεται σε ένα “swipe right”. Τα dating apps δεν είναι απλώς τεχνολογικά εργαλεία, αλλά αντικατοπτρίζουν τη σημερινή κοινωνία και τις ιδιαιτερότητες της, τις επιθυμίες και τους αποκλεισμούς που μας ορίζουν. Με τις εφαρμογές γνωριμιών να αφομοιώνονται διαρκώς εντονότερα στην καθημερινότητα των ανθρώπων, από τις μεγαλουπόλεις μέχρι τα πιο απομονωμένα χωριά, διαμορφώνεται ένα νέο κοινωνικό πλαίσιο. Ως απόρροια, οι έννοιες της οικειότητας, της επιθυμίας και της διαπροσωπικής σχέσης επαναπροσδιορίζονται με όρους ταχύτητας, προσβασιμότητας και αλγοριθμικού matching.
Η φαινομενική ελευθερία επιλογής που προσφέρουν τα dating apps βασίζεται σε μια σειρά αλγοριθμικών φίλτρων και μηχανισμών κατάταξης, οι οποίοι δομούν το πεδίο του δυνατού και του αόρατου. Ο χρήστης δεν επιλέγει σε απόλυτο βαθμό, αλλά μέσα από προκατασκευασμένες προτάσεις, οι οποίες εδράζονται σε στατιστικές προτιμήσεις, γεωεντοπιστικά δεδομένα και πολιτισμικά στερεότυπα.
Εδώ καθίσταται κρίσιμη η παρατήρηση της κοινωνιολόγου Eva Illouz, η οποία διαπιστώνει ότι στις σύγχρονες μορφές ερωτικής αλληλεπίδρασης η αγάπη «απο-ενσαρκώνεται» και μετατρέπεται σε επιτελεστική επιλογή καταναλωτή: μια πράξη ανταλλαγής, διαχείρισης ρίσκου και στρατηγικής εντύπωσης. Ο έρωτας, αντί να συνιστά συμβάν διακινδύνευσης και αυθεντικής συνάντησης, λειτουργεί στο πλαίσιο ενός υπολογιστικού ρεαλισμού, ο οποίος προνοεί, συγκρίνει και αποκλείει.
Μία από τις πιο επιζήμιες όψεις αυτής της πραγματικότητας, είναι η εδραίωση μη ρεαλιστικών προτύπων ομορφιάς, τα οποία λειτουργούν ως φίλτρα αναπαραγωγής κοινωνικών διακρίσεων. Μελέτες έχουν καταλήξει στο ότι τα περισσότερα dating apps ευνοούν συγκεκριμένους τύπους σώματος και εμφάνισης: λεπτά, νεανικά, λευκά σώματα, δίχως εμφανή ίχνη αναπηρίας ή μη συμμόρφωσης στα κυρίαρχα δίπολα φύλου και σεξουαλικότητας. Μέσα σε αυτήν την πραγματικότητα, η επιθυμία παύει να είναι ιδιωτική υπόθεση και μετατρέπεται σε επιλογή αυστηρά προκαθορισμένη από τη μαζική βούληση, με βάση αισθητικές και φυλετικές ιεραρχίες.
Ο αλγοριθμικός έρωτας, λοιπόν, δεν είναι πάντα ουδέτερος. Οι ίδιοι οι μηχανισμοί που ορίζουν τις αλληλεπιδράσεις στις εφαρμογές αυτές συχνά ενισχύουν διακρίσεις σχετικές με τη φυλή, το φύλο, την ηλικία, τον σωματότυπο, ακόμη και την κοινωνικοοικονομική θέση. Οι έρευνες φανερώνουν, φερειπείν, ότι τα άτομα αφροαμερικανικής ή ασιατικής καταγωγής συχνά λαμβάνουν λιγότερα matches, ενώ τα προφίλ που φέρουν μη συμμορφωτικά χαρακτηριστικά (όπως τρανς ή μη δυαδικά άτομα) τείνουν να αποκλείονται από τις αλγοριθμικές προτάσεις.
Αυτός ο αποκλεισμός δεν είναι μόνο ψηφιακός, έχει και ποικιλόμορφες ψυχοκοινωνικές συνέπειες. Η συστηματική «περιθωριοποίηση» που βιώνουν πολλοί χρήστες οδηγεί σε αύξηση του αισθήματος χαμηλής αυτοεκτίμησης, επιτείνει την κοινωνική απομόνωση και συμβάλλει στην ανάπτυξη μιας διαταραγμένης σωματικής αυτοεικόνας (body dysmorphia). Η λογική που διέπει τα dating apps, δηλαδή το γεγονός ότι το πιο εμφανίσιμο, θελκτικό και καλογυαλισμένο προφίλ κερδίζει τη «συναλλαγή» του έρωτα, τείνει να διαμορφώσει μια κοινωνία στην οποία το ωραίο είναι συγκεκριμένο και δε χωρά εξιδανικεύσεις.
Δεν είναι τυχαίο ότι, σε αυτήν τη νέα συνθήκη, οι πλαστικές επεμβάσεις, τα φίλτρα επαυξημένης πραγματικότητας και η δυσμορφική αυτοεικόνα σημειώνουν αύξηση. Η εμπορευματοποίηση της ομορφιάς περνά από τις επιταγές της μόδας στις αλγοριθμικές προτιμήσεις: όσοι ταιριάζουν με τα φίλτρα του συστήματος επιβραβεύονται. Οι υπόλοιποι καλούνται να προσαρμοστούν ή να μείνουν στην αφάνεια.
Εντούτοις, η γενικότερη ιδέα των dating apps δεν είναι από μόνη της καταδικαστέα. Για πολλούς ανθρώπους λειτουργούν απελευθερωτικά: δημιουργούν νέους τόπους γνωριμιών για LGBTQ+ άτομα, για άτομα με αναπηρίες, για ανθρώπους που κατοικούν σε κλειστές κοινωνίες χωρίς διευρυμένη πρόσβαση σε άλλες μορφές κοινωνικότητας. Το πρόβλημα δεν είναι η τεχνολογία αυτή καθαυτή, αλλά ο τρόπος χρήσης της και το σύστημα αξιών που, εν τέλει, αυτή αναπαράγει.
Η πρόκληση δεν είναι να εγκαταλείψουμε την τεχνολογία, αλλά να τη χρησιμοποιήσουμε υπέρ των αναγκών της κοινωνίας, να διεκδικήσουμε με όρους ισότητας, συμπερίληψης και αυθεντικής επικοινωνίας. Χρειαζόμαστε εφαρμογές που αντιστέκονται στην ομοιομορφία και ενισχύουν την πολυφωνία. Εφαρμογές που δημιουργούν χώρο για όλους και όχι κοινωνικά πρότυπα ομορφιάς που αποκλείουν όποιον δεν εναρμονίζεται με τους πολλούς. Διότι ο έρωτας, στο βάθος του, δεν είναι κώδικας αλλά είναι ρίσκο, σιωπή, αμηχανία, ένταση. Είναι ο Άλλος, όχι ως δεδομένο, αλλά ως ερώτημα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Association Between Dating App Usage and Body Image Dissatisfaction, link.springer.com, διαθέσιμο εδώ
- Are dating apps affecting your body image? Here’s what the research says, psypost.org, διαθέσιμο εδώ
